O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

193

---

Metgemoglobin
- ku ch li oksidlovchilar (ferrotsionid, bartolet tuzi, v o dorod 
perekisi v a b. ) ta ’sirid a gem oglobin tarkibidagi Fe2* zaryadini Fe3* gacha o zgartirib 
yuboradi, n a tija d a te m ir uch oksidi hosil boMadi. B u birikm a m ustahkam b o ‘hb, 
tarkibidagi kislorodni to ‘qim aga bera olm aydi, natijada odam hatok boMishi mumkin.
Rang ko rsatkich.
E ritrotsitlarda gem oglobin m iqdori haqida rang k o ‘rsatkich 
yoki farb in d ek s (F i, farb-rang, index- k o ‘rsatkich)ga qarab fikr yuritiladi. R ang 
ko ‘rsatkich eritro tsitn i gem oglobin bilan to ‘yinganlik darajasini bildiradi. Fi -
gem oglobin va eritrotsitlam ing foizlardagi nisbati, bunda gemoglobin miqdori 166,7 
g/I, eritrotsitlar e s a 5 10 ,2/1 shartli 100% d e b qabul qilingan. A gar har ikkalalari 
1 0 0 % g a te n g b o ‘lsa, Fi 1 ga teng deyiladi. N orm ada Fi 0,75-1,1 o‘rtasidagikattalikka 
ega, buni 
normoxrom
h olati deyiladi. A gar Fi 0,7 dan kam bo ‘lsa 
gipaxrom,
1,1 dan 
katta b o 'ls a
giperxrom
h o la t deyiladi. R ang k o ‘rsatkichni am qlash k lm ik ad a 
anem iyaning k e lib c h iq ish sababini o ‘rganishda k atta aham iyatga ega.
Gemoliz.
E ritro tsitlar qobig‘i yorilib gem oglobinning plazmaga chiqishi 
gemoliz
deyiladi. B u n d a p la z m a tiniq qizil rangga b o 'y ala d i. G em olizning bir necha turlari
Osmotik gemoliz -
eritrotsitlam ing gipotonik eritm aga solingantda kelib chiqadi. 
S og 'lo m
o d a m l a r
eritrotsitlarining osm otik chidam liligini minimal chegarasi N aC 
ning 0,4 2 -0 ,4 8 % eritm asig ato ‘g ‘rikeladi, to 1 la gem oliz (maksimal chidam lilik)NaCl
ning 0 ,3 0 -0 ,3 4 % eritm asid a sodir boMadi.
Kimyoviy gemoliz -
xim iyaviy m oddalar (xloroform , efir, saponin va b. ) ta sin d a 
eritrotsitlar o q sil lip id p ardasining parchalanishi natijasida kelib chiqadi.
Biologik gemoliz -
ilon, hasharotlar, m ikroorganizm lar zaharlari ta’sirid a sodir
boMadi.
T erm ikg em o liz-
eritro tsitlar m uzlatilib, so ‘n g isitilgandakelib chiqadi.
Immun gemoliz -
m o s kelm agan qo n quyish natijasida immun gem oliztnlar
ta ’sirida kelib c h iq ad i.
Mexanik gemoliz -
q onga m exanik ta ’s ir qilganda, masalan, qon saqlanayotgan
idish qattiq sllk itilg a n d a eritrotsitlar q o b ig ‘ining yorilishi.
Eritrotsitlaming vazifasi.
E ritrotsitlar uch xil vazifani bajaradilar: tashuvchi,
him oyalovchi v a bo sh q aru v ch i.
Tashuvchi vazifasiga
0 2 v a C 0 2, a m in o k is lo ta ia r, p o h p e p tid la r, o q sil, 
karbonsuvlar, ferm entlar, gormonlar, yogMar, xolisterin, har xil biologik fool m oddalar 
(p rostoglandinlar, ley k o triy en tlar va b. ), m ikroelem entlar va boshqalam i tashish
kiradi. 
1
• j
Himoyalovchi vazifasiga
eritrotsitlam ing xususiy va umumiy immun reaksiyada
ish tiro k i, q o n - to m ir tro m b o ts ita r g e m o sta z d a , q o n iv ishida va f ib n n o h z d a
qatnashishi k ira d i. 
..................
Boshqaruv v a z ifa s i-
eritrotsitlar tarkibida gem oglobin borhgi tufayli qonnm g 
PH plazm a tarkibidagi ion va suvdoim iyligini saqlashda ishtirok etadi. K apillyam ing 
arterial q ism ida e ritro tsitla r tarkibidagi su v va 0 2 to ‘qim aga beriladi va uning hajmi 
k ic h ra y ad i, k a p illa m in g v en o z q ism id a esa to ‘qim adan suv, C 0 2 v a m o d d a 
alm ashinuv m ah su lo tlarin i b iriktirib oladi v a eritrotsitlar hajmi ortadi.
194

---

Eri tro ts itlar glukoza va qon ivishiga qarshi b o ‘ lgan m odda g ep arin n i ham tashib 
yuradi. A g ar bu m oddalam ing q o n d a g i m iq d o ri k o ‘payib k etsa, u la r eritrotsitlar 
ichiga k irib oladi, kam ayib ketg an d a y a n a plazm ag a qaytib chiqadi.
E ritro tsitlar tarkibida eritropoezni b o sh q a rish d a ishtirok e ta d ig a n eritropoetik 
om il saqlanadi. Eritrotsitlar p a rc h ala n g an d a bu om il suyak k o ‘m ig ig a tushadi va 
eritrotsitlar hosil b o lish in i kuchaytiradi. E ritrotsitlar parchalanganda ajrab chiqqan 
gem oglobindan o ‘t tarkibiy qism iga k iru v c h i bilirubin hosil b o ia d i.