O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Ikkinchi davr.
Bu d a v rd a p ro tro m b in a z a ta ’sirid a p ro tro m b in tro m b in g a 
ay lan ad i. B u ja ra y o n d a IV, V , X fak to rla r qatnashadi.
Uchinchi davr.
Bu d av rd a q o n d a eriydigan fibrinogen oqsili trom bin asosini 
ta sh k il q ilu v c h i erim aydigan fibrin ip ch asig a aylanadi. T rom bin ta ’sirida dastlab 
fïb rin -m o n o m er, s o ‘ngra IV fak to r t a ’sirid a eruvchan fibrin-polim er (fibrin «S» 
solible) hosil b o ‘ladi. XIII fibrin stabillovchi faktor ta’sirida erim aydigan fibrinolizga 
c h id a m li fib rin - polim er (fibrin «I», in soluble ) paydo b o ‘ladi. Fibrin ipchalariga
204

---

qonning shaklli elem entlari (eritrotsitlar ) o ‘tirib qoladi qon laxtasi yoki tro m b
shakllanadi.
Q on laxtasi hosil b o ‘!gandan s o ‘n g
retraksiya jarayoni,
y a ’ni ja ro h a tla n g a n
q o n - to m ir g a y o p is h g a n tr o m b n in g z i c h la s h is h i b o s h la n a d i. B u j a r a y o n
trom botsitning trom bostenin oqsili va k alsiy ioniari ishtirokida am alga osh ad i. 
Laxta 2 -3 soat ichida zichlashib, dastlabki h olatga nisbatan 2 5 -5 0
%
hajm ni egallab 
qoladi, undan zardob ajrab chiqadi. R etrak siy a n atijasid a trom b qotadi va ja ro h a t 
yuzasidan qon oqishi to ‘xtaydi.
Fibrinoiiz.
Fibrin laxtasini p archalab yu b o rish hisobiga qon-tom irlar b o ‘s h lig ‘i 
ochilish jarayoni 
fibrinoiiz
deyiladi. F ibrinoiiz reaksiya bilan b ir vaqtda boshlanadi, 
lekin u sekinroq kechadi. Fibrinoiiz 
plazmin
t a ’sirid a sodir boMadigan ferm en tativ
jarayondir. Plazm in q onda noaktiv p la zm in o g en h olatid a b o ‘ladi. Q on va to ‘q im a
aktivlovchilari ta ’sirida u faollashadi.
Fibrinoiiz qon ivishi jarayoni kabi ikki xil: tashqi va ichki m exanizm laryordam ida 
a m a lg a o s h a d i. 
Fibrinolizning ta sh q i a ktivlanish m exanizm i
q o n - t o m i r
endoteliysida sintezianadigan to ‘qim a aktivlovchilari yordam ida am alga oshiriladi. 
U larga p lazm inogenning to ‘q im a ak tiv lo v c h isi (T A P ) va u ro k in az ala r k ira d i. 
Fibrinolizning ichki aktivlovchi mexanizmlariga
p lazm a va shaklli e le m e n tla r 
aktiv lo v ch ilari k irad i, u la r X ag e m a n g a to b e v a X agem anga to b e b o ‘lm a g a n
m exanizm larga b o ‘linadi. X agem anga to b e fib rin o lizd a X II a faktori, kallik rein va 
y u q o ri m o le k u la li k in o n o g e n la r t a ’s irid a p la z m in o g e n p la z m in g a a y la n a d i. 
X agem anga to b e boMmagan m exanizm b o ‘y ic h a fibrinoiiz te z am alg a o sh a d i, 
tom irlarda qon ivishi natijasida h osil b o ‘lgan, hali qotm agan fibrin ip c h ala rid an
tozalaydi.
Q on iv ish ig a q a r s h i m e x a n iz m la r. Q o n d a faqatgina qon ivishini ch aq iru v ch i 
faktorlargina boMmasdan, yana gem o k o ag u ly atsiy ag a qarshi 
antikoagulyant
d eb
ataluvchi m o ddalar ham m avjuddir. B un d ay m o d d a lam in g ayrim lari q o n d a d o im
b o ‘ladilar, ular birlam chi antikoagulyantlar d eb ataladi. Q on ivishi va fib rin o iiz
jarayonida hosil boMuvchi m oddalar ikkilam chi antikoagulyantlar d e b nom o lg a n .
Birlamchi antikoagulyantlarni
uchta aso siy guruhga b o ‘lish m um kin:
1. A ntitro m b o p lastin lar-tro m b o lastin va protrom binazalargaqarshi m oddalar;
2. A n titro m b in la r-tro m b in n ib irik tirib olu v ch i moddalar;
3. F ibrinogendan fibrin hosil b o ‘lishiga q arshi m oddalar.
Birlamchi antikoagulyantlam ingkam ayib k etishitrom boz hosil b o ‘lishi va D V S- 
sindrom kelib chiqishiga sabab b o ‘lishi m um kin.
Ikkilam chi a n tik o ag u ly an tlarg a q o n iv is h id a ishtirok etg an , « ish la tilg a n »
faktorlar, fibrinogen va fib rin lam in g y e m irilish m ahsullari k iradi. Ik k ila m ch i 
antikoagulyantlar tom irlarda qon ivishini va trom bin tarqalib ketishini chegaralaydi.