pufakchada bo‘ladi. Presinaptik membrana depolyarizatsiyalanganda bu pufakchalar
yorilib, mediator yuzaga chiqadi va sinaps y o rig ‘iga quyiladi. Bu yoriq tarkibi
jihatidan qon plazm asiga o‘xshab ketadigan hujayralararo suyuqlik bilan t o 1 la.
Mediator yoriqdan tez diffuziyalanib chiqib, innervatsiyalanadigan
hujayraning
m em branasigata’siretadi.
H ujayra m em b ran asin in g nerv oxiriga b e v o s ita
chegaradosh qismi
postsirtaptik membrana
deb ataladi. Postsinaptik m em brana
o ‘z xossalariga ko‘ra, mediatorlarga nisbatan ju d a yuksak kimyoviy sezgirlikka
moyilboMadi.
10-rasm. Tinch (I) va qo‘zg‘algan (II) holatdagi sinapslarda bo‘ layotgan jarayonlar (L.
Shelsin bo‘yicha, 1980-y.):
J - kichik (miniatyura) potensial; 2 -
presinaptik membrana; 3 - postsinaptik mem
brana; 4 - QPSP; A - atsetat, X - xolin, Xe - xolinesteraza.
Sinapslaming sinflanishi.
1.
Joylashgan o ‘miga ko‘ra: nerv-mushak, neyroneyronal sinapslarga bo‘linadi,
oxirgisi o‘z navbatida aksosomatik, aksoaksonal, aksodendritik,
dendrosom atik
sinapslarga boMinadi.
2
T a’sir etish tabiatiga ko‘ra: q o ‘zg‘atuvchi va tormozlovchi sinapslarga
bo‘linadi.
3.
Signalni uzatish uslubiga k o ‘ra: elektrik,
kimyoviy, aralash sin ap slar
tafovutlanadi.
Elektrik sinapslar -
bu sinapslar morfologik jihatdan membrana qismlarini bir-
35
biriga yaqinlashuvidan hosil bo‘Iadi. Ulaming sinaptik yorig‘i uzluksiz bo‘lmaydi,
balki, sinaptik to ‘la tegib turuvchi ko‘prikchalar bilan b o ‘lingan bo‘ladi. Bu
ko'prikchalar hujayra membranalarini o ‘ta yaqinlashishidan (sutemizuvchilarda 0,15-
0,2
nm
ni tashkil qiladi) hosil bo‘ladi. Bu sohada ionlar kanali hosii b o ‘ladi. Elektrik
sinapslar qo‘zg‘alishlarni b ir tom onlam a o‘tkazadi. Buni sinapslarda elektr
potensiallami yozib olish orqali isbot qilish mumkin. Afferent tolalar ta’sirlanganda
sinaps membranasida depolyarizatsiya kuzatiladi, efferent tolalar ta’sirlanganda esa
-giperpolyarizatsiyakuzatiladi. Biroq, sinapsjoylashgan neyronlarbirxilftinksiyani
bajarsa, qo‘zg‘alishlami ikki tomonlama o‘tkazadi (masalan, agar sinaps ikkitasezuvchi
neyronlar orasida joylashsa). Sinapslar har xil funksiyalar
bajaradigan neyronlar
orasida (sensor va motor) joylashsa, qo‘zg‘alishlami faqat bir tomonlama o ‘tkazadi.
Elektrik sinapslaming vazifasi organizmdagi tez reaksiyalamingyuzaga chiqishini
ta ’minlaydi, ayniqsa, hayvonlarda xavfdan qochish yoki xavfdan qutulishni
ta ’minlovchi tuzilmalar bunday sinapslarga boy bo‘ladi. Elektrik sinapslar sekin
charchaydi, tashqi va ichki m uhit ta’sirlariga chidamlilik darajasi yuqori. Bu
sinapslaming bunday xususiyati organizmdagi tez reaksiyalami yuzaga chiqarishni
ta’minlaydi.
Dostları ilə paylaş: