O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hissiyot shakllanishida miya turli qismlarining ishtiroki.
XIX asrda olimlar hissiyotni m iyaning oliy bo‘limlari mahsuli deb tushunishgan. V.M. Bexterov emotsiyaning markazi talamusda degan taxminni aytgan. XX asrda U. Kennon va F. Bardlar nazariyasiga asosan, hissiyot hosil boMishida dastlab talamusda va so ‘ngra bosh miya p o ‘stlog‘ida faollik kuzatiladi. D. Lindsli hissiyot yaratuvchilar tarkibiga ritikulyar formatsiyani ham kiritib bu nazariyani kengaytirdi. D. Lindsli nazariyasi bo‘yicha ichki va tashqi muhitdan kelgan ta’sirotlar retikulyar formatsiyani qo zg ‘atadi, q o ‘z g ‘alish u yerdan gipotalamus, talamus, gippokamp va bosh miya po'stloqlariga tarqaladi. Dj. Peyz nazariyasiga asosan, hissiyot kelib chiqishida eng muhim sanalgan 372 miyaning qismi limbik tizimdir. G ippokam pdan qo‘zg‘a!ish gum baz va mamilyar tana, beIbog‘ pushta va bosh miya p o ‘stlog‘iga tarqaydi. Ko‘pgina tadqiqotchilar neyroxirargik va nevrologik amaliyotda hayvonlarda o tkazilgan tajribalar nattjasiga ko‘ra hissiyotni miyaning m a’lum chegaralangan qismi faohyati sifatida qarash noto‘g ‘ri degan fikrga kelishgan. Uyqu fiziologiyasi. Subyektning tashqi dunyo bilan faol psixik aloqasi yo qolishim chaqiradigan fiziologik holat uyqu deyiladi. Odam va yuqori rivojlangan hayvonlar uchun uyqu hayotiy zaruriy holatdir. Juda uzoq vaqt davom ida uyqu bosh miya hujayralarida tiyraklik paytida sarflagan energiyani tiklash uchun zaruriy dam ohsh deb hisoblamlgan. Lekm uyqu paytida miyada tiyraklik paytiga nisbatan ham yuqori faollik holati kuzatiladi. M iyaning ayrim tuzilmalaridagi faollik uyqu paytida ortadi, demak, uyqu bu faol fiziologik jarayon ekan. Uyqu paytida reflektor javoblar susayadi. Uxlayotgan odam ko‘pgina tashqi ta sirotlarga agar u la ro ‘ta kuchli bo‘lmasa, ja v o b bermaydi. Uyqu paytida ONF da davny o'zgarishlar kuzatiladi, ayniqsa tiyraklikdan uyquga o ‘tish jarayonida bu davrlar (tenglashtiruvchi, paradoksal, ultraparadoksal va narkotik davrlar) yaqqol kuzatiladi. Narkotik davnda hayvonlar h ar qanday shartli ta ’sirotlarga shartli reflektor faoiyat bilan javob berniay qo'yadi. Uyqu paytida vegetativ ko‘rsatkichlar va m lya bioelektnk faolligining o ‘ziga xos o ‘zgarishlari kuzatiladi. Tiyrak payti uchun miya EEG sida past amplitudali va yuqori chastotali ritmlar (beta ritm ) kuzatiladi Ko z yumilganda, uyquga ketish paytida bu faollik alfa-ritm bilan almashadi Bu S r t y g n niHh T SOdII b° ‘,adL M a’IUI71 Vaqt ° ‘tgandan ^o‘ng urchuqsimon ritmlar kuzatiladi 30 minutdan so‘ng esa bu ritm yuqori amplitudali sekin teta- to Iqmlarga almashmadi. Bu paytda vegetativ o ‘zgarishlardan quyidagilar kuzatiladi: yurak qisqarishlari soni kamayadi, qon bosimi va tana harorati pasayadi uyg‘onish qiyinkechadi. Teta-to'Iqin o ‘ta sekin yuqori amplitudali delta-to‘lqin bilan almashadi Delta uyqu bu ju d a chuqur uyqu davri hisoblanadi. Sekin to‘Iqinli uyqu davri 1-1 5 soat davom etadi va so‘ngra EEG da, tiyraklikka xos boMgan past amplitudali yuqori chastotali to‘Iqinlar(beta-ritm )paydobo‘ladi. . bUtUn Uy<,U daVn tUn d av o m id a m arotaba: sekin toMqinli (ortodoksal) uyqu tez to‘lqinli (paradoksal) uyqular bir-biri bilan o‘rin almashadilar. Agar mson paradoksa! uyqu davnda uyg‘otilsa, tush ko'rayotgan ekanligi haqida aytadi. Sekin uyqu davrida uyg‘otilgan odam tush ko'rganini eslay olmaydi. Agar odamm faqat paradoksal uyqu paytida uyg‘otib yuborib, bu uyqudan mahrum qilinsa, undapsixikfaoliyatbuzilishi kuzatiladi. Uyqu nazariyalari. Gumoral nazariyaga binoan uyqu kelib chiqishiga tiyraklik paytida organizm da y ,g ‘ ilgan m oddalar sabab b o ‘ lar ekan. Bu nazariyaning haq ekanligini ohb bonlgan tajriba tasdiqlaydi. A gar sutka davom ida uxlam agan it qon, tiyrak itga quyiisa resipiyent it darhol uxlab qoiganligi kuzatilgan. H ozirgi paytda delta uyqun, chaqiradigan gipnogen m odda - peptit aniqlangan. Lekin gumoral m oddalar uyqu chaqiradigan absolyut omil deb hisoblash noto‘g‘ri Chunk, tanasi yopishib qolgan, nerv tizim i alohida, lekin qon tom irlari bir-biri b ilan tutashgan egizaklar kuzatilganda biri uxlasa, ikkinchisi tiyrak holatda b o 'lg a n lig i aniqlangan. Yüklə 12,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|