q o ‘z g ‘atu v ch i, ham to rm o z lo v c h i sin a p sla r jo y la s h a d i. A g a r to rm o z lo v c h i
sinapslardan ta ’sirlar q o ‘z g ‘atuvchi sinapslardan oldin n ey ro n g a kelsa, q o ‘z g ‘a!ish
sa m a ra s i to rm o z la n ish sa m a ra s ig a n isb a ta n su st r iv o jla n a d i y o k i m u tlaq o
rivojlanm aydi. M arkaziy n erv tizim id a postsinaptik m em branani giperpolyarlovchi
y o k i torm ozlovchi m ediatorlik v azifasini am inokislotalar, sero to n in va gam m a-
am inom oy kislotabajaradi (24-rasm ).
Presinaptik tormozlanish.
P o stsin a p tik torm ozlanish ja ra y o n i ochilgandan
keyin, torm ozlanish jarayoni doim o postsinaptik m em brananinggiperpolyarlanishi
bilan b o g ‘liq, bo ‘lm asdan qo ‘z g ‘atuvchi sinapslar fao liy atin in g susayishi bilan
b o g 'liq h o ld ay u zb erish i aniqlanadi. Bu holat akson-akson s in ap slarid ay u zb erad i.
P resinaptik torm ozlanish akson presinaptik qism ining d epolyarizatsiyalanishi
n a tija s id a u y erdan o ‘ta y o tg a n q o ‘z g ‘alish kuchi s u s a y ib u n g a a jra lad ig an
m ediatom ing miqdori ozayadi. A g ar akson kuchli dep o ly arizatsiy alan sa undan
q o ‘z g ‘alish m utlaqo o ‘tm ay qoladi (24-rasm ).
Pessimal tormozlanish.
S in a p sg a yuqori ch a sto tali im p u lsla r k elib tursa,
postsinaptik m em brana kuchli depolyarizatsiyalanib t a ’sirla rg a ja v o b bera olm ay
qoladi. B unday torm ozlanishni ad a b iy o tlard a V vedenskiy b o ‘y ic h a tom iozlanish
deb ham ataladi. Pessim al torm ozlanish m arkaziy n ey ro n la m in g haddan tashqari
q o ‘z g ‘alishidan h im oy aq ilib turadi.
Qo'zg'alishdan keyingi tormozlanish.
Kuchli q o ‘z g ‘aIishdan keyin neyron
m e m b r a n a s i d a s tla b k i h o l a t i g a c h a q a y tm a s d a n u n d a n o r t i q r o q , y a ’ni
giperpolyarlanadi. Buni iz g ip erpolyarizatsiyasi d eb atala d i. S hunday holatda
k elay o tg a n t a ’sirlarg a ja v o b a n h o sil b o ‘layotgan q o ‘z g ‘alu v c h i p o stsin ap tik
potensial membrana depolyarizatsiyasini kritik nuqtagacha yetkaza olmaydi, natijada
tarqaluvchi q o ‘zg‘a!ish yuzaga kelm aydi.
Tormozlovchineyronlar.
Bu neyronlar markaziy nerv tizim ining turli bolim larida
topilgan. Ularga misol qilib orqa m iyadagi Renshou hujayralarini k o ‘rsatish mumkin.
O rqa miyani harakatlantiruvchi neyronlarining aksonlari yon shoxlari orqali Renshou
hujayralariga birikadi. Renshou hujayralarining aksonlari o ‘sh a harakatlantiruvchi
neyronlardatugaydi. H arakatlantiruvchi hujayrada hosil boMgan q o ‘z g ‘alish to ‘g ‘ri
y o 1 orqali m uskulga b oradi, y o n sh o x lari orqali esa to rm o z lo v c h i neyronni
q o ‘z g ‘atadi. T orm ozlovchi neyron sin ap s orqali h a ra k a tla n tiru v c h i hujayrani
torm ozlaydi. Bu turdagi torm ozlanishni qaytar torm ozlanish d eb ataladi (24-rasm ).
R efleks ja r a y o n la r in in g k o o rd in a tsiy a s i. O rganizm da so d ir b o ‘Iadigan har
qanday harakat turli xil reflekslam i o 'z a ro bir-biriga ta’siri n atijasi hisoblanadi.
M arkaziy nerv tizim idagi n ey ro n la r va nerv ja ra y o n la rin in g o ‘zaro kelishib,
u y g ‘unlashib ishlashini
Dostları ilə paylaş: