O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

motor soha
d e b
ataladi. A na shu sohaning hosil qilgan h u ja y ra la m in g xarakterli xususiyati sh u k i, 
Besning gigant piram idal hujayralari bor, b u h u jay ralam in g uzun o ‘siklari p iram id al 
y o ‘l tarkibida o rq a m iyaningoraliq v a h arakatlantiruvchi neyronlariga yetib b o ra d i. 
O dam da m o to r sohaning fazoda jo y lash u v i q u y id a g i 38-rasm da k o ‘rsatilgan.
Harakatlantiruvchi nuqtalar
(ya’ni yarim sharlar p o ‘stlog‘ining ta’sirlanib, m uayyan 
muskullami harakatga keltiradigan nuqtalari) p o ‘stloqqa bir tekis joylashm aganligi 38- 
rasmdan ko‘rinib turibdi. Bu nuqtalaming oldingi m arkaziy pushtada jo y lashishi sensor 
vakillikning orqadagi markaziy pushtada joylashishiga m os keladi.
O y o q n in g h a ra k a t n u qtalari b o s h q a h a m m a n u q ta la rd a y u q o r iro q d a ; b u
n u q ta la rd a n p a s td a ta n a m u sk u lla rin i h a ra k a tla n tiru v c h i n u q ta la r, u la r d a n
p a s tro q d a q o ‘ lni h a ra k a tla n tiru v c h i n u q ta la r , h am m ad a n p a s td a e s a b o s h
m uskullarini harakatlantiruvchi nuqtalar jo y la sh g a n . T ushuvchi h arakatlantiruvchi 
y o ‘l!ar k esish g an i uchun y u qorida ay tilg a n h a m m a n u q ta lam in g t a ’s irla n is h i 
gavdaning qaram a-qarshi tom onidagi m u sk u lla m i qisqartiradi.
S ensor s o h a k abi, m otor sohada ham q o ‘ 1 p a n ja si, yuz, lab, til m u sk u lia rin in g
vakilligi k o ‘p ro q m aydonni, tana va oy o q m u sk u liarin in g vakilligi esa k a m ro q
m aydonni e g a lla y d i. G avdaning shu q is m id a g i h a ra k atla m in g aniq v a n o z ik
boshqarilishi katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining m o to r sohasidagi harakatlantiruvchi 
n uqtalam ing egallagan m aydoniga m os k eladi.
O dam dagin katta yarim sharlari p o ‘stlo g ‘ ining m o to r sohasiga q o ‘ I b arm o q larin i 
harakatlantiruvchi n uqta sohasidan elektr to k i b ila n ta ’sir etilsa, bir qancha h o lla rd a
ayrim m uskullar va hatto ayrim m o to r b irlik la r qisqaradi. Bunga q a ra m a -q a rsh i 
o ‘laroq, ham m a m uskullam i harakatlantiruvchi n u q ta lar ta ’sirlansa, 3 0 -5 0 sin e rg ist 
muskul biryoM a qisqaradi.
123

---

3 8 - r a s m . O ldingi m a rk a ziy p u s h ta d a jo y lash g an h arak at fu n k siy alarin in g vakilligi 
(U . P e n fild b o 'y ich a , 1956).
O ldingi va orqadagi m a rk a z iy p ushtaiam i ajratib turadigan R oland egati m otor 
s o h a b ila n se n so r s o h a n in g f a q a t sh a rtli ch eg arasi h is o b la n a d i. G isto lo g ik
ta d q iq o tla m in g ko ‘rsatish ic h a, m o to r sohada b ir talay sezuvchi elem entlar bor; 
x u d d i shuningdek, se n so r h u ja y ra d a g igant piram idal h u ja y ra lar topiiadi.
Penfildning m a ' lu m o tlarig a qaraganda, odam ning oldingi m arkaziy pushtasiga 
ele k tr toki bilan ta ’sir etilganda, 2 5 % hollarda harakat bilan b ir qatorda yoki harakat 
o ‘m id a sezgilar kelib c h iq a d i. O rq a d ag i m arkaziy p ushtaga shu n g a o ‘xshash ta ’sir 
e tilsa , 2 0 % hollarda sezgi o ‘m ig a y o k i sezgi bilan b ir v aqtda harakat ham yuzaga 
chiqadi.
M o to r so h a b ila n s e n s o r s o h a n in g b ir-b irin i q o p la s h i o d a m d a n k o ‘ra 
h ay v o n lard a k o ‘proq k o ‘rin ad i.
Y arim sharlar p o ‘st!o g ‘id ag i sh u ikki sohaning funksional yaqinligini nazarda 
tu tib , ulam i k o ‘p incha 
sensomotor
degan umumiy nom b ilan birlashtirishadi. f.P. 
P avlov bu sohaga kinestetik analizator (harakat analizatori) ning m iya po ‘stlog‘idagi 
uch i d e b qaragan edi.
Odam miya kattayarim sharlar po ‘stlog ‘ining motor sohasiga shikastyetkazish
oqibatlari.
Yarim sharlar p o ‘s tlo g ‘ining m otor sohasi ja ro h a tla n g a n d a yoki shu
124

---

sohada qon aylanishi buzilganda (m asalan, q o n q u y ilg a n d a) odam gavdasining 
qaram a-qarshi yarm idagi m uskullar to l a y o k i q ism an falaj b o ‘ladi (