ba’zi retseptorlardan qo‘zg‘alishlami o ‘tkazishda qatnashuvchi nerv tolalari ham
C tipdagi tolalarga kiradi,
N erv to la la rid a qo‘zg‘a!ishning tarqalishi. Nerv o ‘zani bir yoki bir necha nerv
tolalaridan iborat, ular umumiy perinerval parda bilan qoplangan. Nerv tolalari nerv
hujayralarining o ’siqlari hisoblanadi. U lar mielinli va mielinsiz tolalarga b o ‘linadi.
Mielinli tolalar somatik nerv tizimining, y a ’ni sezgi a ’zolari va skelet muskullariga
boradigan sezuvchi va harakatlantiruvchi nervlaming tarkibiga kiradi. Mielinsiz
tolalar um urtqali hayvonlarda, asosan, vegetativ nerv tizimida uchraydi.
shvann
Mielin
R arve bo'g'ilmäsi
8-rasm. Mielin nerv toiasining tuzilishi.
M ielinli nerv tolasi 8-rasmda ko‘rsatilganidek, o ‘q silindrdan va shu silindmi
qoplovchi m ielinli hamda Shvann pardalaridan tashkil topgan. 0 ‘q silindr mem
brana va aksoplazm aga ega. Aksopiazmadan ju d a ingichka neyrofibrillalar o‘tgan,
shu neyrofibrillalar orasida esa bir talay mitoxondriyalar va mikrosomalar bor. Mielin
qavat Shvan hujayra o ‘q silindmi ko‘p m arta aylanib o‘rashidan hosil bo‘ ladi. U 80
% lipidlardan va 20 % oqsillardan tashkil topgan. Mielin pardasi har 1-2 mm da
uziladi. 0 ‘q silindm ing mielinsiz qism lari (ulam ing kengligi 0,1-0,2 mm) Ranve
bo‘g ‘imlarida bo‘lmaydi. Ulaming o ‘q silindri faqat Shvann pardasi bilan qoplangan.
Mielinli nerv tolalaridan qo‘zg‘alishlam ing o ‘tishi mielinsiz nerv tolalaridan farq
qiladi.
N e r v la r d a q o 'z g 'a la s h in in g o 't k a z i l i s h q o n u n la ri.
N erv to la la r id a
qo‘zg‘alishning o ‘tkazilishi o‘rganilganda shu jarayonining kechishidagi bir necha
qoida (qonun) aniqlangan.
N e r v n in g a n a to m ik va fiz io lo g ik u zlu k s iz iig i qonuni.
N erv to lasid an
q o ‘zg ‘alishning o ‘tkazilishi uchun o ‘q silindm ing qo‘zg‘aluvchan membranasi
anatomik va fiziologik jihatdan butun b o ‘lishi shart. Agar nerv tolasini qirqib,
anatomik butunligi buzilsa, qo‘zg‘a!ishlam ing o ‘tishi to‘xtaydi. Nervni qirqib
qo'yishgina em as, balkt o ‘q silindr m em branasini har qanday y o i bilan ta ’sirlab,
shikastlash, m asalan, nervni bogMab q o ‘yish yoki nerv tolalami haddan tashqari
taranglash natijasida q o ‘zg‘alish o ‘tkazilmaydigan boMib qoladi. Bundan tashqari
n erv im p u ls in in g g e n e ra tsiy a sig a h a la l b eru v c h i t a ’s irla rd a ham nerv
qo‘zg‘alishlarini o ‘tkaza olmay qoladi. M asalan, nervni haddan tashqari sovitish
yoki isitish, qon kelishini to ‘xtatish va h. k.
Shunday dalillarga asoslanib nerv tolalarining anatomik va fiziologik uzluksiziigi
bo‘lgandagina q o ‘z g ‘alish o ‘tishi mumkin, degan qonun ta’riflab beriladi.
Dostları ilə paylaş: