O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s
K asbga y o ‘naltirish b osqichlari mazmuni
Yüklə 5,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.
K asbga y o ‘naltirish b osqichlari mazmuni. U m u m i y o ‘rta t a ’l im m a k t a b l a r i n i bi ti rgan o ‘q u v c h i l a r n i n g t a x m i n a n 90 foizi k a s b - h u n a r kollejlariga, 10 foizi esa a k a d e m i k litseylarga 330 o ‘qishga b o r i s h l a r i moMjallangan. B u n d a y ijt imoiy t al ablar - ni q o n d i r i s h m a q s a d i d a m a k t a b d a k a s bg a y o ‘n a l t i r i s h y u z a - s id an olib b o r i l a d i g a n i sh l ar ni m a z m u n a n y a n gi l a s h , izchil y o' lga q o ‘yish z a rur li gi y u z a g a k e l m o q d a . D a r s j a r a y o n i d a xalq x o ‘j a l ig i da bevosit a ishlab c h i q a r i s h bi la n m a s h g ' u l m e h n a t a h l- lariga h u r m a t va izzat t u y g ' u l a r i n i s in g d i r i b b o r i s hg a a lo h i d a e ’t ib or q a r a t i s h l ozi m. K a s b - h u n a r g a yo'llash b o' yi cha olib b o r il a di ga n i shl arni ng b a rc h a shakl va me to dl ar i o ‘q u vc h il a rn i ng m aqs adl i ravishda kasb t a n l a sh la ri g a x iz ma t qilishi lozim. M a k t a b d a k a s b - h u n a r g a yo' naltirish ishlarini yo'lga q o ‘yishda a n ’anaviy a m a l i y m a s h g ’ulot, suhbat, dialogli m u n o z a r a l a r bi lan birga p e d a g og i k o ‘yin, konferensiya, must aqi l fikrlar, m a - halla, ishlab c hi qa ri sh k o r x o na la ri n in g j a m o a l a r i bilan birga- likda o ' t k az i la d ig an t ad bi ii ar kabi yangi p e da g og ik texnologiva e le m en t l a r i d a n u n u m l i foydalanish tavsiya etiiadi. U m u m i y o ‘rta t a ’lim davlat s t an da rt lar i ga a s o sa n m ak t a b d a kasbga yo' nalt iri sh b o' yi ch a m a s h g ‘ulotlar 8—9 - si n f l a r d a a ma lga oshiriladi. 8 -s in f da kasblar h aqida « 0 ‘r ta maxs us , k a s b - h u n a r t a ’limidagi tavyorlov yo ‘nalishlari, kasblar va ixtisosliklar tasnif- lagichi» a sosi da axborot berish davom ettirilishi bilan bir qator- da o ‘q uv chil arga kasb egallash yo ‘llari, kasb t a n l a s h d a tibbiy no- muvofiqliklar, kasbga yaroqlilik va h ok a z o t u s h u n c h a l a r berib boriladi. M a k t a b d a o ‘quv ch il arn i k a s b - h u n a r g a yo‘naltirish birgina m e h n a t t a ’limi o ‘qituvchisi ning ishi ernas, balki b u t un m a k t ab j a m o a s i n i n g , m a h a l l a , o t a- o na la r , j a m o a t c h i l i k n i n g birga- likdagi ishidir. M a k t a b d a fan o ‘qituvchilari m a v z u n i yoritish j ar ayonida kasblar bilan bog' lab o ‘tishsa, m a k t a b psixologi va rahbariyati o ‘q u vc h i l a r n i n g individual qobiliyatlari, qiziqishla- rini hi sobga ol gan hol da t a ’l im-t arbi ya ishlarini olib borishsa- g i n a o' qu vc hi la rg a kasb t an l as h la ri d a ko ‘m a k be rga n b o ‘lishadi. Shu bilan birga t akr or lash zarur ki, O ' zb e ki st o n Respublikasida y u z b erayot gan ijtimoiy-iqtisodiy o ‘zgarishlar, « Ka dr la r tayyor lash Milliy d a st ur i» n in g qabul qilinishi, o ‘quvchi yoshlarni va a h o li n i k a s b - h u n a r g a yo‘naltirish t iz im in i t akomi ll as ht ir i sh, ish o ' ri n l a r i n i b o ' s h ab qolish j ar ayonlar i j ad a l la s h a d i g a n va ishchi- l a r n i n g mal ak al ar ig a qo' yi la di gan sifat talablari os hi b borayotgan b o z o r iqtisodiyoti s haroitida y a na d a m u h i m a h a m i y a t kasb etadi. 331 Ahol ini ratsional va s amar al i b an dli gini t a ’m in l as h da g i kasb- hunarga y oi ia lt i r i s h n i n g asosiy roli s h u n d a n iboratki, yoshlar va aholi t o m o n i d a n kasbning ongli va ilmiy aso sl ang a n tanlovi ularni m e h n a t faoliyatida yuqori natijalarga erishishlariga z a m i n yaratadi, iqtisodiyot sohalaridagi k a sb - h u n a r g a b o ‘lgan mavjud ehtiyojlarni hisobga olgan holda m e h n a t resurslarini oqi lona t aqsimlaydi h a m d a i n s on l a r n i n g ish qidirish, t a ’lim va kasbiy faoliyat t uri ni tanl ashlari dagi zo'riqish h o l at la ri ni ng oldini olish- ga y o r d am beradi. Bu b o r a d a asosiy yo‘nalish qilib. 0 ‘zbekist on Respu bl ika si ni ng «Ta’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i , «Kadrlar tayyorlash Milliy da st u- ri», Xa lq a ro m e h n a t t as hk i lo t la ri ni ng N i z om l ar i , konvensiyalari va takliflar, bir qator bos hqa hujjatlar, s h un in gd ek , rivojlangan m a m l a k a t l a r n i n g bu sohadagi ishl ari ning amal iy tajribalari asos qilib olinadi. K a s b - h u n a r g a vo'naltirish ish lari 0 ‘zbekist on Respublikasi Xalq t a ’limi vazirligining o ‘quvchil arni k a s b - hu n a r ga vo'naltirish va psixologik-pedagogik tashxis mar ka zl ari t o m o n i d a n bosqich- m a- b os q ic h va m u n t a z a m ravishda ama lga o s h ir i lm oq da . O' z be ki st on Respublikasi h u k u m a t i t o m o n i d a n r as miy ji- h a t d a n qabul qili ngan q a ror lar ida n birida o ‘q uvchil arni kasb- h u na rg a vo'naltirish yuzasi dan u m u m i y q o i dal arda quvidagilar t a ’kidlangan: 1. O' qu ve hi la rn i k a sb -h u na r ga vo' naltirish va psixologik- pedagogik tashxis markazi 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M a h k a m a s i n i n g 1998-yil 13-maydagi 203- sonl i « 0 ‘zbekiston Respublikasida u m u m i y o ' r ta t a ' l i m n i tashki l etish t o ‘g ‘risida»gi Qarori ga asosan t ashkil etilgan. 2. 0 ‘quvchil arni k a sb -h u n a rg a yo ‘naltirish va psixologik- pedagogik tashxis mar kazi ha r bir t u m a n , s h a h a r xalq t a ’limi b o ‘limlari t uzi lma si da , o ‘z h u dudl ar i doi rasida bolalar rivojla- ni shiga psixologik-pedagogik j i h a t d a n tashxis q o ‘yish, u l ar ni ng qobiliyati va moyilligini aniqlash, bolani 6 y os hd a n bos hlab mak- tabga qabul qilish t o ‘g ‘risida t avs iva noma la r berish, o ' q uvehil arni h a r yili t ibbiy-pedagogik t ek s hi ri sh la rd an o ‘tkazish, bolalarga va o t a- o n a l a r g a o ‘quvchil arni o'qitishda, t ar bi yal ashda va ijtimoiy mosl ashti ri shda psixologik-pedagogik y or dam k o ‘rsatish, s h u n ingdek, m a k t a b o'quvchilariga, u l ar n in g qobiliyatlarini, kasb- h u n a r g a moyil li klarini , qiziqishlarini va ko ‘n i k m a l a r i n i hisobga 332 olgan hol da, a k a d e m i k litsey yoki k a s b - h u n a r kollejidagi t a ’lim y o‘n al is hi ni t an l as h ga k o ‘m a k l a sh i sh m a q s a d i d a t uzilgan. 0 ‘q u v c h il a rn i k a s b - h u n a r g a yo‘naltirish va psixologik-peda- gogik t as hx is mar ka zi va u orqali b os hqa t a s h k i l o t l a r n i n g ilmiy- m e t o d i k rahbarligida: — o ‘q u v c h i l a r n i n g k a s b - hu na r g a layoqat yo‘nalishlari va qobi- liyatlari daraj asi ni tashxis etish ishlarini m a k t a b l a r d a m u n t a z a m ravishda olib bor ilishini; — h a r bir o' quvchi haqida, lining qiziqishlari, intilish va layoqatlari, eri shgan y u t uq va ka mc hi li kl ar i, aqliy va u m u m i y rivojlanishi haqidagi ko' p yillik psixologik va peda gogi k tashxis m a ’l umo tl ar i b a n k i n i n g t ashkil etilishi, t artibga keltirilishi, m a x sus d a f t a r va d a st ur la r v o r d a m i d a qayd etib borilishini; — k a s b - h u n a r klassifikatori va h u d u d d a mavj ud boMgan o ‘rta maxs us , k a s b - h u n a r t a' li mi yo' nalishlari b o' yi ch a axborot t o ‘playdi va targ'ibot qilishni t ashkil etadi. M a r k a z m a k t a b peda go g ika kengashi bilan birgalikda attes- tatsiva y a k u nl a r ig a к о ' ra 9 - s i n f l a r n i n g bitirnvchilari o'qi shni a k a d e m i k litseyda yoki k a s b - h u n a r kollejida davom e ttirishi to'g'risida asosli t av si ya no ma la r beradi. M a rk a z yangi tashxis m e t o d i k a l a r i n i n g yaratilishida, sinab ko' ril ishi da tajriba maydonc ha si vazifasini o'taydi, m et o d i k va o m m a b o p q o ' l l a n m a l a r yarat ishda ishtirok etadi. M a rk a z t a ’lim m u as s a s al a r i n in g tibbiy-sanitariya holatini n az o ra t etadi, u l a r n i n g tegishli mutaxassislar bilan t a ’m i n l a n i s h i d a xalq t a ’l imi va sog‘liqni saqlash b o ‘limlari, m a k t a b l a r rahbariyati bi la n h a m k o r l i k qiladi, davriy ravishda u l a r n i n g hi sobotlarini t al ab etadi, davlat va j a m o a t c h i l i k tashkilotlari bilan bajarilishi l ozi m b o i g a n faoliyatlarni muvofiqlashtiradi. T a ’l i m d a iqtidorli b ol al a rn i ng rivojlanishini m a k t a b psixo- loglari orqali nazorat qiladi, iste’dodli deb topil gan o ‘quvchi- y o s h l a r n i n g h ududi y b a n k i n i yaratadi. U l a r n i n g ijtimoiy-oilaviy rnuhiti h a q id a m a ’l u mot la r yig‘ishni t ashkil qiladi, intellekt ko‘r sa tkic hl ar ini, k a s b - h u n a r g a moyil li klarini , qiziqishlarini va ko‘n i k m a l a r i n i hisobga oladi, ehtiyojga qa ra b tegishli metodik, psixologik, tibbiv y o r d a m usullarini qo'llaydi. M a r k a z o ‘z hud udi doirasidagi yashovchi bol al ar or asi dan jis- m o n a n z a i f va aqliy rivojlanishida n uqs on i b o 'l g an l ar ni nazoratga oladi, u lar h aqida a lo h i d a m a ’l u mo t l a r b a n k i n i yaratadi, ma kt a b 333 j amo as i, o t a - o n a l a r bilan h a mk o r l ik d a ularga oilada, s h un i n g d e k tegishli max su s t a ’lim muas sas al ari da bilim olishlari u c h u n tavsi ya beradi, ularga me to d i k, psixologik va tibbiy y o r d a m berishni tashkil qiladi. M a k t a b l a r va m a k t a b d a n tashqari t a 'l i m muas sa sal ari da bola- lar va y os h la r ni ng kasbiy tayyorgarligini s ha kll anti ri shda, kasb- h u n ar ga yo‘naltiruvchi t ad b i r la rn i ng o ' tkazi li shida m e t o d i k va a mal iy y o r d am beradi, qilingan ishlar natijalarini tahlil qiladi va u m u m l as h ti ra d i. O ' z hududi doirasida mutaxassislarga b o i g a n ehtiyojni M e h n a t vazirligining b o l i n m a s i orqali oladi, o l 'g a n a d i va z a r u r b o i g a n k a s b -h u n a r l a r haqida makt abl ar dag i k a s b - h u - narga yo‘naltiruvchi mutaxassislar bilan maxs us kechalar, s u h - bat va ko'rik-tanlovlar, turli mu so b aq a la r uyus hti ris hd a y or dam ko'rsatadi. Yilda bir m a r t a h u du dd a gi m a k t a b o ' quvchil ari ni tibbiy k o' rikda n o l k a z i s h d a t u m a n , s h a h a r s o g l i q n i saqlash b o l i m l a r i faoliyatlarini maqsadli muvofiqlashtiradi, j i s m o n a n zaif, kasal bolalarni s o g l o m l a s h t i r i s h ishl ari ning n azorati ni m a k t a b t i b biy xodi ml ar i, ot a- on al ar , j a m g ' a r m a l a r , kasaba u y u s h m a l a r i va b os hq al ar bilan birgalikda ama lga oshiradi. I—IV s i n fl a rn i n g o' quvchilari kasb t a n l a s h d a n h a h u z o q t u- radilar. Biroq ular o' rtasida to'g'ri y o l g a qo' yi lgan kasb t a n lash ishi s hu nd a v bir negiz bo'lishi kerakki, yu qor i sinflardagi o ' qu v ch il a rn i ng kasbga b o i g a n qiziqishlari, o ‘y va niyatlari ke- yinchal ik shu negiz asosida rivojlanadigan b o l s i n . Barcha kasblar u c h un z a r u r va m u h i m bo' lgan shaxs xislatlari mavjud b o l i b , bular mehnat sevar li k, h a m m a kasb va mu ta x as - sislikdagi m e hn a t ahliga ni sbat an h u r m a t - e h t i r o m , m e h n a t qilish z arurli gini t u s hu n is h va anglash, o'z ishini rejalashtira va n azorat qila bilish, ish j o' yi ni t o ‘g‘ri t ashkil qilish, ishda batar ti b va inti- zomli b o l i s h , toqatlilik, sabotlilik, t opsh i ri qni ba ja r is h ni n g eng oqi lona usulini t anl ab ola bilish, mat eri al la r h a m d a vaqtni tejash va shu kabilardir. A n a shu xislatlar va f azilatlarning h a m m a s i n i bolalarda birinchi sinfdan b os hl ab shakll anti ri sh lozim. Bolalarni kasblar ol amiga asta-seki n olib kirish, ul ar ni shu o l a m d a m o l j a l olishga o'rgatish zarur. O'qi tuvchi o ' quvc hini da rs la rda kuzatish, u bilan suhbatl ashi sh, bola faoliyati m a h s u l i n i tahlil qilish j ar ayonida lining ba ’zi bir xususiyatlarini, mayl lar ini payqab oladi, bu xislatlarni rivojlantirish yu z as id a n tegishli ish- 334 larni a d o e t g a n d a n keyin b u l ar keyinchali k kasbni belgilashda asosiy o mi l b o ‘lishi m u m k i n . B o l a n i n g kasbiy m u h i m xislatlarini barvaqt aniql ash esa k e y i n ch a li k u n g a o ‘z xususiyatlariga qa ra b kasbni t o ‘g ‘ri t anl ash, uni muvaffaqiyatli ravishda o ‘zlashtirish, m e h n a t d a y u ks a k nati- jal arga e ri shish i m k o n i n i berishi m u m k i n . K o ‘p g i n a o l i m l a r o ‘t kaz ga n t ad qi qo tl ar shun i k o i s a t a d i k i , m a k t a b o ‘q u v c h i l a r i n i n g t a x m i n a n 30 foizida t a n l a n g a n kasbga n i s ba t an b a r q a r o r qiziqishlar b o s h l a n g ‘ich s inf lar dayoq s ha kll a- n a r ekan. 0 ‘q i tu v ch in i ng vazifasi o ' q u v c h il a r n i n g qiziqishlarini m u m k i n q a d a r o l di nr o q a niql as h va j a m iy a t talab-ehtiyojlariga muvofi q shu qi ziqishlarini rivojlantirish, i nson shaxsini h a r t o- m o n l a m a u y g ' u n kamol toptirish u c h u n s ha rt -s ha ro i tl ar yaratish- d a n iborat. M e h n a t t a ' l i m i darslari kasbga yo‘naltirish ishini olib bo- rish u c h u n a l o hi d a i mk oni yat lar ga ega. Buni m e h n a t darsla- r i n i n g kasbga yo‘naltirishga qarat il gan yo‘l in i ng tahlili misol ida h a m k o ‘rish m u m k i n . 1—IV s in f lar da m e h n a t t a ’l i m i n i n g asosiy m a q s a d l a r i d a n biri o ‘quvchil arda inson u c h u n m e h n a t bi ri nchi zarur ivat , ijtimoiy b ur ch ekanligiga, h a r q a n d a y kasbni egallash u c h u n m u s t a h k a m va c h u q u r bi li ml ar kerakligiga i shonch hosil q i li sh dan iborat. M e h n a t g a m n h a b b a t n i va ishlash istagini faqat m e h n a t d a t arbi yal ash m u m k i n . Shu bo i sd a n h a m m e h n a t t a ’limi d ars la ri da qariyb 80 foiz vaqt a ma l iy ishlar u c h u n ajratilgan. Shu bilan birga darsl arda o ' q u v c h il a r o d a m l a r m e h n a t faoli- y a ti ni ng asosiy sohalari bilan, u l a r n i n g qiziqishlari va qobili- yatlarini rivojlantirishga k o ' ma kl a sh u v ch i sanoat va qishloq xo‘- j a l ik ishlab chiqar ishi ga oid eng ko ‘p t ar qa lga n kasblar bilan t ani shti ri ladi . 0 ‘qituvchi ilgari t uzgan kasbga vo' naltirish re- j asiga muvofi q t a r z da dars r ej a-kons pe kti ni yoza turib, kasbga yo‘naltirish darsi oldiga m aq s ad q o ‘yib, kasbga yo‘naltirishga oid m a ’l u mo t l a r n i unga kiritadi. Bu esa b i ro n- b ir kasb, asbob, ishlab c hi qa ri sh texnologiyasi, m u a y y a n m e h n a t operatsiyalarini o ‘r gat ishdan, kasbiy j i h a t d a n m u h i m xislatlarni tar bi yal ashdan, o'qu v e h il a rn i ilgari belgi langan reja asosida o ‘r g a ni s hd a n yoki a n a shu tarkibiy q i s m l a r n i n g h a m m a s i n i q o ‘shib olib b o r is h d a n iborat b o ‘lishi m u m k i n . Quyi s i n f l a r n i n g o ‘quvchilari xilma- xi l mat er ia ll ar (qog‘oz, k a rt o n, tabiiy materiallar, t u n u k a , sim, yog‘och, faner, plast- 335 massa, tolali materiallar) bilan ish ko ‘radilar, ular ishlashga oid o'zlariga bop, m a ’qul b o ‘lgan operatsiyalarni o ‘rganadilar. Ul ar t exni k va texnologik tusdagi m as al al ar ni y e chis hni o ‘rganadilar, turli mat eri al la r hosil qilish va qo' l lani sh ishini, bu mat eri all ar- ni ng o d a m l a r t u r m u s h i d a g i a h am i y a t i n i bilib oladilar, u yoki bu texnologik opratsiyalarni bajarish u c h u n m o ‘ljallangan e ng oddi y a sb ob la rd an foydalanish yo ‘llari bilan t an i sh a di la r va foydal anish- ni o ‘rganadilar, tegishli kasblar t o ‘g‘risida m a ’l umo t la r ni oladilar. C h u n o n c h i , o ‘quvchil ar (transport) k o n s tr ukt orl ik t o ‘ga ra kl ar id a 18 xil turli t r a n s po rt m as h in a la ri va kasblari bi lan t an is hi sh i m - koniga ega b o ‘ladilar. 0 ‘quvchil ar qurilish konstrukt ori bilan ishlab, qurilish kasblari, u l a r n i n g m u h i m l i g i va zarurligi t o ‘g ‘risida, qurilish bilan b o g ‘liq b o ‘lgan o d a m l a r m e h n a t i n i n g m a z m u n i h a qida m a ’l u mo t l a r o l a dilar, qurilish obyektlarini mo d el la sh t ir is hn i o ‘rganadilar. Bu ish- lar bolalarda t exni k t a f a k ku rn i , m a k on g a oid tasavvur larni , ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga y o r d am beradi, ul ar da qur uvchi m eh n at ig a h u r m a t bilan qarash hissini tarbiyalaydi. Texni k k o n s t r u k t o r bilan ishlash c h o g ‘ida bajariladigan t o p - shiriqlar o ' quvchil arni m a s hi n a so z l i k elekt rot exnika asoslari b i lan tani shti radi , ul arda t exn ik t af a k k u r n i rivojlantiradi, u nc h al ik m u r a k k a b b o ‘l m a g a n t ex n ik q u ri l ma l a r n i bilib olish i m k o n i n i b e radi. Bolalar m as h in a s o z l i k k a oid keng tar qalgan va z a r u r k a s b lar, an a shu k a sb l ar ni ng m a z m u n i bilan tanishadilar. « 0 ‘s iml ik lar ni o ‘stirish va h a yv o n l a r n i n g hayoti bilan t a n i s h tirish» b o ‘limlari bol al arni qishloq xo'jalik asoslari bilan t a ni s h - tirishni k o ‘zd a tutadi. 0 ‘quvchil ar xonaki o ‘s iml ikl ar ni parva- rish qiladilar, xonaki o ‘s iml ikl ar yetishtirish yuz a si d an tajriba o ‘tkazadilar. U l a r m a k t a b o ‘quv-tajriba u chast kasida m e h n a t qi la dilar; t u pr oq n i y ums ha t ad il ar , o ‘s i m l ik l ar n i n g o' sishini k u z at a - dilar, o ‘z m e h n a t i n i n g natijalarini ko‘radilar, o d a m l a r m e h n a t i n i q a drl as hni, yerni e ’zo z la sh n i o'rganadilar. 0 ‘quvchil ar ch o rv a ch il ik kasblari bilan h a m t an is hadil ar , hay- vonl ar ni t o ‘g ‘ri parvar ish qilishni o ‘rganadilar. 0 ‘q i tu vc hi ni ng o ‘quvchil arda yerga o mil korl ik bilan qarash hissini shakll anti ri shi, qi shloq xo'jaligidagi m e h n a t t o ‘g ‘risida t o ‘g ‘ri t as av vu r berishi, o ‘z m e h n a t i va o ‘z j a m oa s i m e h n a t i nati- j al ari da n x u r s a n d b o i i s h n i o ‘rgatishi m u hi m di r . Shu bo i sda n ish ni s hu nd a y rejalashtirish kerakki, bolalar c horva moll ar ini par- 336 varish qiladigan, hosilni yig‘ishtirib oladigan, m e h n a t natijalarini h i s o b - k i t o b qi ladigan b o i s i n l a r . Bu n d a y hol larda b o l a l ar ni n g ishga qiziqishi k uc ha ya di va kasbga yo ‘naltirish ishi alo hi da m a z - m u n kasb etadi. Yuqori s in f lar da o ‘quvchil ar kasblar bilan pr of es s iogr a mm al a r v o r d a m i d a tani shadil ar. K ic h ik yoshdagi o ‘quvchil ar u c h u n esa hi koya qilib berish, s uhb at la r o ' t ka zi s h, kasb n a m o y o n d a l a r i bilan u c h ra s hi s h, di afi lmlar, k i n o f i l m l a r ko ‘rish, a l bo m la r n i k o ' z da n k echir is h, sayohatlar o ‘tkazish k o ‘pr oq maqbul dir. Bu s o h a d a olib b o ri l a y o t g a n i s h l a r d a a y ni qs a s u h b a t o ' t k a - zish s h a k l i d a n k o ‘p f o y d a l a n i l m o q d a . S u h b a t o ‘q u v c h i l a r n i n g faol i s ht i r o k i da o ‘tishi m u h i m d i r . Shu m a q s a d d a o' qi tu vc hi k a s b l a r t o ‘g ‘risida, a yn iq sa o t a - o n a l a r i , q a r i n d o s h l a r i yoki t a- n i s h- b i 1 ishlari e ga ll ag a n kasblari h a q i d a m a ’l u m o t l a r t o ‘pl ash y u z a s i d a n o ‘q uv c hi la rg a t o p s h i r i q l a r be ri sh i m u m k i n . S u h b a t l a r h i k o y a qilib b e ri s h, f o t o s u r a t l a r n i n a m o y i s h qilish, t a ’l i m n i n g t e x n i k vosi ta la ri ni qoMlash b i l a n t o ‘l dirilishi m u m k i n . I n f o r m a - t ik a va h is ob l as h t ex n i k as i i m k o n i y a t i d a n f o yda la ni sh a y ni qs a m u h i m d i r . D a r s n i n g a ma li y qismi m a z k u r kasbdagi o d a m l a r n i n g m eh n a t i bilan b o g l a n s a ayni m u d d a o b o' l ur edi. M asa la n, «Tolali m a t e r i a ll ar bilan ishlash» b o i i m i n i o ‘rg an a turib, o ‘quvchil ar bichiqchi kasbi bilan t ani shadil ar ; turli c h o kl as h ishlarini bajarib, t u g m a - lar qadab, k i yi ml ar da m a yd a t uza ti sh ishlarini a do etib, olgan m a ' l u m o t l a r i n i m u st a hk a ml ay d il ar . CTquvchilarni d a s t u r d a ko' zda tuti lgan kasblar bilan t ani shti - ris h da n t ashqar i kasbini targ' ib qilish, y a ’ni o ‘q u vc h il a r ni us hb u h u d u d u c h u n z a r u r b o ‘lgan kasblar bilan t ani shti ri sh, ul arda yana shu kasblarga n i s ba t an h u r m a t - e h t i r o m n i tarbiyalash, shu kasb- l ar n in g jozibali ji hat lari n i o c h i b berish lozim. Bu b o r a d a d a r sl a r d a n t ashqar i o lquv d a s tu r id a ko' zda t ut il gan korxonal arga qi li nadi ga n ekskursiyalar katta rol o ‘ynashi m u m k i n . Kasbga yo‘naltirish ishiga kompleks yo n da shi sh o' qu vc hi la rni h a r t o m o n l a m a o ‘r gani shni h a m k o' zd a tutadi. Bu t adbi r 0 ‘quv- c h il a r bilan i sh l as h ni ng t o ‘g ‘ri shakllari va met o dl ar in i qidirib t opishga y o rd am beradi. 0 ‘r g an i sh n i m e t o d l a r bilan o ‘tkazish, eng m u h i m i bu ishni m u n t a z a m ravishda va s o b it q a d a ml i k bilan a m a l g a oshiri sh kerakligidir. 337 Kuzat ish o ' quvehil arni o ' r g a n i s h n i n g keng o m m a l a s h g a n metodidir. Bu m e t od m u a v y a n m a q s a d n i ko'zlaydi, ish reja a s o sida olib boriladi, k u z a t i s h n i n g yakunlovchi natijalari qayd qili- nadi. jVIehnat t a ’limi darslari kuzati sh o ‘tkazish u c h u n keng i m - koni yat lar yaratib beradi. D i ag no s ti k s uh ba tl ar o ' tkaz is h h a m qo'llaniladi. B u n d a y s uh- batlar yakka tar tibda yoki j a m o a t arzida o ‘tkazilishi m u m k i n . Quyi sinflarda o'tkaziladigan me hn a t darslarida o' quvchilar faoliyati natijalarini tahlil qilish uchun yaxshi imkoniyatlar mavjud. C h un k i, m eh n a t n i n g turli obyektlarini tayyorlash chog' ida h ar bir o 'q u v c h in i n g shaxsiy xususiyatlari g'oyat ravshan na mo yo n bo'ladi: bir o' quvchi texnik konstruktorlikni yaxshi biladi, ikkinchi o' quv- chi esa tikishda mahorat ko'rsatadi, uchinchisi esa m a kt a b uchast- kasida o'z qobiliyatlarini namoyon etadi va h.k. O' quvchi lar ning hujjatlarini va amaliy ish harakatlarini tahlil qilish h a m u ni ng shaxsini o' rganishda o'qituvchiga yordam berishi m u mk i n . O ' qu v c hi l a r n i ng shaxsini o' rgani sh ularni t arbiyalash bilan c h a m b a r c h a s bog'liqdir. O' qi tuvchi o ' q u v c hi n i ng alo hi da xususi- yatlarini payqab, u n d a mavjud iste'dod n i sh onl a ri ni rivojlantirish m e t o dl ar in i topa olishi, u n i n g xulq-atvoridagi salbiy j iha tl ari ni b a r t a r a f etishi m u m k i n va h.k. Ba’zi o ' q u v c h i i a r d a kasbga moyil- lik yaxshi n a mo yo n bo' ladi, ko' pchil ik o ' q u v c h i l a r d a bu narsa b irda ni ga a ni ql a nma y di . O ' q i t u vc hi n i n g o ' quv ch id ag i iste’dod ni sh o na l ar in i aniqlashi, u l a r n i n g qobiliyatini rivojlantirish va sh ak ll an ti ri sh da k o' ma kl a sh is h i m u h im d ir . Yuqori da t a’kidlab o ' t il ga nide k, kasbga vo'naltirish ishi o'quv j a r a y o n i n i n g uzviy tarkibiy qismidir. Quyi s i n f l ar d an b os h l a n a - di gan bu ish j am iy a t u c h u n zarur, h a r bir o ' q u v c h i n i n g xususi- yatlariga mos kasblarga b a rq a ro r qiziqishini tarbiyalashga yor dam beradi. M e h n a t g a qi zi qis hn i ng mavjudligi va m e h n a t qilishga shaylik shaxs y et ukl igi ni ng eng m u h i m k o' r sa tki chl ar i dan biridir. Sinfdan va m a k t a b d a n t ashqar i ish o' quvehil arni kasb-kor ni ongli ravishda t an la sh ga, ul ar ni ijodiy qobiliyatlarini rivojlanti- rishga, m o d d i y ishlab chiqar ish, fan, t exni ka borasida va shu kabi s oha la rd a ishga qiziqishni s hakll anti ri shga ko' p j i h a t d a n yor dam beradi. Si nfdan tashqari m a sh g ' u l o tl a r d a olib borilayotgan kasbga vo' naltirish ishida o ' qu v ch i l a r n i n g yosh va bilish xususiyatlariga qa ra b bir n e c h a bos qi ch ni ko'rsatib o' t ish m u m k i n . 338 Bi rinchi bo s qi ch d a I—I V s in f l a r n i n g o ‘quvchil ari bilan ish lash m o d d i y ishlab c hiqa ris h s oha si da m e h n a t g a b o ‘lgan ijtiinoiy qizi qishl arni shakl la nt ira di , o ‘quv c hi la rda j i s m o n i y m eh na t ga , u m u m a n m e h n a t g a ijobiy m u n o s a b a t d a b o ‘l ishni, eng m u h i - mi ishchi deg an n o m n i h u r m a t qilishni, o ‘z q o ‘l ida n keladigan m e h n a t i bilan atrofdagi kishilarga q u vonc h b a g‘ishlashga va b un - d a n m a ’naviy qoni qish olishga intilishni s hakll anti radi . Bu b o r adagi ishlar o l d i n d a n t uzi lga n reja asosida olib borila- di. Bu rejaga inuvofiq ekskursiya uy u s ht ir is h e ng o m m a l a s h g a n kasblar t o ‘g lrisida qi shloq m a k t a b l a r i n i n g o ‘quvchil ari u c h u n j a- m o a x oljaligida, s h a h a r m a k t a b l a r i n i n g o bquvchil ari u c h u n kor- x ona la rd a, o t a - o n a l a r n i n g ishlari va u l a r n i n g m e h n a t d a erishgan muvaffaqi yatl ari da s uh ba tl a r tashki l qilish ko‘z da tutiladi. Ekskursi yalar chogMda ishlab chiqar ish j ar a y o n i d a q a t n as h a- yotgan o d a m l a r n i n g m e h na t ig a , x o m a s h y o d a n t ayyor mah su lo t olishga b era yot gan m e h n a t qurollariga asosiy e ’tibor beriladi, j a m i y a t va ayri m o d a m l a r t u r m u s h i d a m e h n a t n i n g roli uqtirib o ‘tiladi. I k k in c hi bosqich V—VII s in f l a r n i n g o ’quvchil ari bi lan ishlash, b i ron ish qilishga un da ydi ga n bosqich. M a ’l u mki , t a' li m- ta rbiya j ar a y o n i d a o' q u v c hi la rd a bilishga b o ‘lgan qiziqish, o da t d a , k a s b ga b o ‘lgan q iz iqis hda n oldin sha kll anad i. Shu b oi s d a n nshbu b os qi ch d a kasbga yo ‘naltirish s ohasida olib bor il ayotga n ishda o ’quvc hi la rd a ish turlari (texnika bilan ishlash, tabiat obvektlari va shu kabilar bilan ishl ashjni bilishga b o ‘lgan qiziqishni uyg’otish m u h i m d i r . Kasbga yo ‘n a lt i r i sh n i n g a n a shu b os qi chi da t exnikaga va m e h n a t g a ( texni ka ijodkorligi va qishloq xo'jalik tajribachi- ligiga) oid s in fd an tashqar i m a s h g ‘ulotlar, vi ktorinal ar, o ‘yinlar katta rol o ’y na shi lozim. Bu b os qi ch da o ’q u vc hi la rd a ijtimoiy m a q s a d l a r n i n g s ha kl la ni shi d a vo m etadi, shu bilan birga kasbga yo’naltirish h a m b os hla na di . U c h i n c h i bosqich asosan V I I I —I X s i n f l a r n i n g o ‘quvchilari- ni q a r a b oladi, bu bo s qi ch da o ’quvchil ar o ‘z k uc h l a r i n i konkret m e h n a t d a tekshirib ko’radilar, o ‘q uv c h i l a r n i n g kasbga b o i g a n qiziqishlari va mayllari y an a da s ha kl la nad i . O ' q u v c h i l a r bu b o s qi chda o ’z kasbiy niyatlarini b i r m u n c h a u m u m i y kasblar b o ’yicha a ma li y k o ‘n i k m a va m a l a k a l a r bilan m u s t a h ka ml a yd i l ar . Bu b o s qich k onkr et kasbni t anl as h, uni o ’zlashtirish yo‘llarini belgilash bilan tugaydi. 0 ‘q u vc h il a rn i ng qiziqishlari ( p re dmet la r, pr ed- 339 met - te xn ik a, ishlab c h iq a ri sh - te x ni k a va shu kabilar) b o ‘yicha t o ‘g ar ak l ar d a ishlashi us hbu b os qich u c h u n diqqatga sazovordir. Yüklə 5,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|