O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

3. 
K ashtachilik an ’an alariga ijtim oiy hayotning ta ’siri. 
Jarni- 
yat qa nda y o'zgarishlarga u c h ra m as i n , u n da yoshlarni m ehna t ga
tayyorlash m u a m m o s i eng asosiy masala hisoblanadi, zeroki u n i ng
ravnaqi yoshlar bilan, yos hl ar ni ng mehn a tg a, hayotga tayyorgar­
lik darajasi bilan o ' lchanadi. Shunda y ekan mustaqil respublika- 
m i z n i n g kelajagini yaratishda kasbni m u k a m m a l o' rgani b olgan 
yoshlar ni hoyat da zarurdir. Bu b o r ad a biz murabbiylar oldida ul- 
ka n vazifalar turadi. C h u n k i tarbiyalab yetishtirgan yos hla rimiz
r es publ ikamiz kelajagini yaratadi. S h un i n g u c h u n h ar bir o' qituv­
chi o' z kasbini sevsa, o' z ustida m u n t a z a m ravishda ishlasa, h a m i -
s ha izlanishda bo'lsa oldimizdagi maqs adga e ri shi shi mi z m u m k i n .
Hoz ir r e s pu bl ik a mi zd a o'qitilayotgan, m er o s i m i z bo' l gan xalq 
a ma l iy s a n ’atiga e ’tibor y a n a d a kuchayib ketdi. Ag a r biz o t a - b o -
) 1 6

---

b o l a r i m i z d a n mer os b o ‘lgan xalq a ma l iy s a n ’atini t o ‘liq egallab 
olsak, b os hq a r es pu bl ik al ar da n olib ke li na di ga n x o m as h yo m a -
salasi o ‘z - o ‘zidan yechiladi. 0 ‘z i m i z n i o ‘z i m i z x o m as h yo bilan 
t a ’m i n l a y ol amiz.
K a s h t a t ikuvchi h u n a r m a n d k a s h t a d o ‘z yoki ka s h t a c h i de b 
atal adi . K a s h t a d o ‘zlik ayollar h u n a r i b o ‘lib, ka sht a m a s h i n a s i
yaratilishi m u n o s a b a t i bi lan m a s h i n a d a e r k ak l ar h a m k a s ht a ti- 
k a d i g a n b o ‘ldilar. M a s h i n a d a y o ‘r m a c h o k b i la n ka s ht a tikiladi, 
leki n m a s h i n a g u l l a r n i n g m a y d a d e t al la r in i aks e tt ir a o l ma y-
di, m a s h i n a k a s h ta s i n i n g sifati h a m q o ‘lda t iki lga n k a s h t a d a n
a n c h a past. S h u n g a q a r a m a y m a s h i n a bi lan t ikish o s o n va 
ish tez bajarilishi tufayli keyingi p a y tl a rd a m a s h i n a kashtasi 
k a s h t a d o ‘z li kda k a tt a o ‘rin egalladi. K a s h t a c h i l i k a m a l i y b ez ak
s a n ’a t i n i n g q a d i m i y s o h a l a r i d a n biri. Arxeologi ya mat er ia ll ar i 
k a s h t a n i n g deyarli b a r c h a xa lq l ard a q adi mi yl i gi ni , u iqlim, tabiiy 
sharoi t, m u h i t bi la n b o g ‘liq h ol da h a r b i r x a l q n i n g m ad a n i y a t i ,
s a n ’ati, k a s b - h u n a r t url ari bi lan birga, u l a r n i n g t a ’siri ostida rivoj 
t o p g a n i n i ko‘rsatadi.
0 ‘rta Osiyoda, a yniqsa, o ‘zbek, tojik, t u r k m a n ayollari o ‘rtasida 
ka sh ta tikish keng t ar qalgan. O i l ad a h a r bir ayol, h a r bi r qiz k a s h ­
t a tikishi lozim b o ‘lgan. C h u n k i k i y im l a r oi lada t ayyor langan,
badii y b u y u m l a r n i n g asosiy qismi (so‘z ana, c hoyshab, oynaxalt a,
choyxalt a, tuzxalta) h a r bir x o n a d o n n i n g o ‘zida tayyorl angan.
Ijtimoiy hayotda ro‘y be rga n o ‘zgari shlar ka sht a a n ’analari ga,
m a h s u l o t l a r n i n g turlariga katt a t a ’sir k o ‘rsatgan. Ma sal an: hoz ir
oyn ax al ta, choyxalta, paranji, k a lt a ch a kabi b u y u m l a r va m u r -
sak, n i m c h a kabi k i yi ml ar o ‘z a h a m i y a t i n i vo‘qot gan, ul ar ni
faqat yoshi ul ug‘ o n a x o n l a r uyida, mu ze y la rd a ko‘rish m u m k i n .
H oz i r d o ‘ppi, s u m k a , n i m c h a , kovush, so‘z an a , choyshab, joy- 
n a m o z , yostiq jildlari z a mo na vi y di d bi lan tikib be z at il mo qd a.
K a s h t a m a h s u l o t l a r i n i n g shakli va b ad ii y b ez a k l a r i da z a m o n a g a
xos ka tt a o ‘zgarishlar r o ‘y berdi. 0 ‘t m i s h d a dekorativ k as ht al ar
pa la k kabi badiiy b u y u m l a r o q va m a l l a b o ‘zlarga t ikilgan b o ‘lsa, 
e nd il ik da satin, shoyi, b a x ma l , barqut , p a rc ha ga t i k i lm o qd a .
0 ‘zbekist on k a s h t a d o ‘z la r i n i n g kashtal ar i n a qs h i d a o ‘s im-
l i ks i mo n tasvirlar, shox, g u lb an d, gu ld as t al ar ko‘p uchraydi. 
Asosiy b ez ak m a t o n i n g o ‘rtasiga i shl anadi, hoshiyalari q o ‘s h i m c h a
b e zak hisoblanadi. L e k i n k a s h t a d o ‘z n i n g m a h o r a t i hos hi ya ni
b ezat is hga qarat il gan k as ht al ar h a m uchraydi. O d a t d a , k a sh t a-
117

---

l ar da na qs hla rn i c h i z m a k a s h l a r c hizi b beradilar, k a s h t a d o ‘z 
badiiy b u y u m n i s h u n d a n keyin tikadi. Ma rk a ziy b ez ak asosiy 
a h am i y a t g a ega bo' lgan k as htal ar da c h i z m a k a s h m a t o n i b o ‘yi, 
eni, diagonali b o' yi ch a bukl ab, k o m po zi ts i ya ni ng bo s h nuqt asi
m ar k a z i n i , hoshiya o ‘t adi gan j oylarini , s i m m e t r i k joylashtirilgan 
g ul la r o ‘r n in i aniqlab oladi (chizg‘ich, kosa, piyola ka bil arda n 
foydalanib, gul n a q s h i n i n g x o m ak i sha kl la ri ni chizi b beradi).
K a s h t a t u r m u s h i m i z ko'rki, k i y im la r va b u y u m l a r n i b ez as hd a 
katta a ha mi y at g a ega. Ka s ht a tikish qiziqarli, ijodiy ish b o ‘lib, 
u c h a r c h a b t urg a n v aqti ngizda sizga q uv onc h keltirishi, e r m a k
b o i i s h i va sizni nafosat ol amiga olib kirishi m u m k i n .
Q a d i m d a n o n a q izi ni ng bolalik c h o g ‘i d an bos hl ab kelinlik 
sepi u c h u n ip yigirib kashta tika boshlaydi. O n a va qiz k a s h ta n i 
faqat rangli iplar bilan emas, balki u n g a ikki yoshga yaxshi niyat, 
baxt tilab, m e h r - m u h a b b a t i n i q o ‘shib havas bilan tikadilar.
«Ke li nn i kelganda ko'r, sepini yoyganda ko ‘r» — degan xalq 
maqol i bekorga a yti lma ga n. Ke l in ch ak
uyiga ki rgan h a r q a n ­
day o d a m kashtachil ik s a n ’atiga havas bilan qaraydi. C h u n k i , d e -
vorlarga osilgan r a ng - ba ra n g kashtalar, de ra za pardal ar i, qator
terilgan b iri -b ir id an chiroyli tikilgan yostiqlar, choys habl ar ko‘zni 
qa ma sh ti rad i .
Hozirgi k u n d a r e s p u b l i k a m i z n i n g s h a h a r va q ishl oql ar ida ij­
timoiy h ay o tn i ng o' zgarib borishi bi lan ka sht a tikish k ama yi b 
ketgan. Masal an, qizlar vildan-yilga m a ga z in va b oz or la rd a n 
t ayyor tikilgan k as hta lar ni olishga o ‘r ganib qolishgan. T i k k a n
t a q d i r d a h a m , a sosan vostiq u ch u n koshaklar, sanoqli be lb og 1 va 
q o i r o ' m o l c h a l a r , sochiq tikishlari m u m k i n . K a t t a - k a t t a b u y u m -
lar mas al an: s o ‘z ana, zardevor, p a rd a tikish qolib ketgan.
Xo t i n - q i z l a r kashta tikish, gilam t o ‘qish, c h o p o n tikish bi­
lan davlat va u y -r o‘zg‘or y u m u s h l a r i d a n bo' sh vaqtlarida b a n d 
b o i a d i l a r . Boz or iqtisodiyoti t a ’siri bilan, yildan-yilga t ikiladi- 
ga n k as ht al ar soni h a m , turi h a m k o ‘payib b o r m o q d a , sifati esa 
y a x s h i l a n m o q d a . Q i z l a r i m i z n i n g q a n c h al i k chevarligi, m e h n a t -
sevarligi, didi ular t i k k a n k as h ta l ar d an m a i u m b o i a d i .