O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

4. 
0 ‘quv u staxon alarid a bajariladigan ishlar ro‘y x atin i ishlab
chiqish. 
0 ‘quv u s taxonas ida qi li nad i ga n ishlar ro‘yxati — ha r bir 
sinfda o ‘quv yili d av omi da qa n da y ishlarni bajara olish i mk on iy a-
ti ma vj udli gi ni o l d i n d a n aniql ash, bu ishlarni bajarishda nazariya 
va a m a l i y o t n i n g bir-biriga mutanos ibl igi ni a ma l g a oshiri sh h a m ­
da ul ar ni q a n d a y ke tma -k e tl ik d a bajarish kerakligini ko‘rsatuvchi 
hujjat b o i i b , ha r bir m a k t a b o ‘qituvchisi mah a ll iy s hart-sharoitlar, 
t u s h g a n b u y u r t m a la r , o ‘quv d a s t u r i d a ko ‘rsatilgan ish obyektla- 
r i n i n g n a m u n a v i y r o ‘yxatini hisobga olgan holda t aqvi mi y m a v ­
zuli rejaga solinib ishlab chiqiladi va m a k t a b direktori t o m o n i d a n
t asdiqlanadi.
0 ‘quv ustaxonasida qi li nad ig an ishlar r o‘yxati va t aqvi mi y 
m avz ul i reja bir va qtda tuziladi. 0 ‘quv u s ta xona si da qi li nadi gan 
ishlar r o ‘yxati bu ishlar o ‘quvchil ar t o m o n i d a n dars d avomi da b a ­
j ar i l a d ig a n b o ‘lganligi u c h un o ‘qu vc hil ar yil d a vo mi d a q a nc h a vaqt 
a m al iy ish bilan m a s h g ‘ul b o ‘l ishlarini a n i q l a s h d a n bos hlanadi . 
B u n i n g u c h u n o ‘qituvchi t o m o n i d a n ishlab chiqilgan t aqv imi y 
m avz ul i reja tahlil etilib, quyidagi savollar aniqlashtiriladi: qaysi 
m a v zu l ar n i o ‘qitishda o ‘quvc hil ar a ma l iy ish 
b a j a r m a y d i l a r
m a ­
s alan, nazar iy darsl arda, «Yog‘o c h l a r n i n g tuzilishi va u l a rn i ng
xossalari», «Tokarlik vintqirqish s t a n o g i n i n g u m u m i y tuzilishi va 
ishlash prinsipi», «Kor xonalar ga ekskursiya» va h.k.
227

---

A m a li y so at la rn in g u m u m i y yig'indisi aniql anadi . H a r bir 
a ma li y m a s h g ‘ul otda 
0
‘qituvchi d a r s n i n g tashkiliy qismi va kirish 
instruktaji h a m d a darsni y a ku n l as h u c h u n ha r bir d a r s n i n g 1\4 
qismini, y a ’ni 25% gacha sarflashi kerak. Yuqor idal arni hisobiga 
olgan holda o ' q u v c hi la rn i ng o' quv yili yoki choragi davrida te- 
gishli b o' lim b o' yi cha ama li y i shlarni bajarishlari u c h u n q a n c h a
vaqt ishlashlari aniql anadi .
Fa raz qilaylik, biri kti ri lgan s i n f b o' yi ch a yog' ochlar ga ishlov 
berish u c h un X soat rejalashtirilgan, Sh u l ar da n U soatida faqat 
n az ar iy darslar to'g'ri keladigan vaqt. Am al iy m a sh g' ul o tl a r 
u c h u n X-U soat vaqt qoladi. O 'q u v c h i l a r n i n g a mal iy ishlar bilan 
b a n d bo' ladi gan sof soatlari q uyi dagi cha bo'ladi:
( X - U ) * 3/4 soat «-►
( X - U ) * 3/4 * 45 a 34 * ( X - U ) m i n
D e m a k , t a nl ag an b o ' l i m b o' yi ch a rejalashtiriladigan ishlarni 
o' quvchil ar ( X - U ) * 3/4 s oatda bajara oladigan bo'lishlari kerak.
Bu a ma li y ishda bajarilishi z a r u r bo' lgan i k k in c hi t opshi riq 
tegishli sinfda q an d a y ish obvektlarini bajarish m u m k i n l i g i n i
a n iq l a s h d a n iboratdir.
O ' q uv d a st ur ida h a r bir sinfda h a r bir bo ' l i m b o ' y i ch a b aja­
rish u c h u n tavsiya etilgan bir q a n c h a ish obye ktl ari nin g t a x m i n i y
ro'yxati keltirilgan. B u n d a n tashqari, mak t ab g a t ushg an b u yu r t -
malar, m a k t a b ehtiyoji u c h u n kerakli bo' lgan ish obyektlari h a m
bo'lishi m u m k i n . Bu ish obyektlarini sinf lar bo' yi cha rejalashti- 
r ishda h a r bir sinfda o' r gan i l gan mavzu, o'quvc hil ar t o m o n i d a n
o'zlashtirilgan operatsiyalar ish turlari h a m d a o ' q u v c h i l a r n i n g
yosh va individual xususiyatlari hisobga olinadi, y uqor idagi ish 
obyektlari o' quv dasturi talablariga mos kelsa, bi ri nchi navbatda 
m akt a bg a t ushgan b u y u r t m a va m a k t a b u c h u n z a r u r bo' lgan ish 
obyektlari rejalashtiriladi.
G o r i zo nt a l grafaga tegishli sinfgacha va ushbu sinfda o ' q u v ­
c hil ar q an da y ish t url ari ni o 'r gani shla ri d a s t u r d a ko'rsatilgan 
bo'Isa, barchasi biror ish obyektini bajarish ke tma-ket li gida 
yozib chiqiladi. Ikki nc hi vertikal us tunga rejalashtirilgan ish 
obyektlari o s o n d a n qiyinga t o m o n yozib chiqiladi. H a r bir ish 
obyektida qaysi turi q a t n a sh a di g an bo'Isa, qa la m bilan plus (+) 
belgisi qo' yib chiqiladi. Eng k a m ish turlari q a t n a s ha d ig a n ish 
obyekti bi ri nchi p o g' on a ga , ko' p q at na s ha d ig a ni esa i kkinchi.
228

---

u c h in c h i va h o k a z o k e tm a -k e tlik d a jo y la sh tirib chiqiladi. M a z k u r
s in f o ‘q u vchilari tegishli ish obyektidagi o p e ra ts iy a la rn in g har 
b irin i b ajarish u c h u n sa rfla n a d ig a n v a q tla rn i m in u t la r hisobida 
ifo dalab plus belgisi o 'r n ig a yozib chiqiladi. H a r bir ish obyektini 
b ajarish u c h u n q a n c h a vaqt sarflash u n d a g i operatsiyalar uchu n 
s a rfla n a y o tg a n vaqtlar yig‘indisi teng bo'ladi.
H a r b ir b o ‘lim d a s in f la r d a b a jarilad ig an ish obyektlari soni 
u la rn i b ajarish u c h u n sa rfla n a d ig a n vaqt orqali aniq la n ad i. Bu 
vaqt 3/4 * ( X - U ) m in u t d a n osh m a slig i kerak.
M asalan:
5 - s i n f u c h u n « M a h su lo tla r ishlab c h iq a ris h texnologiyalari» 
b o i i m l a r i n i o'q itish u c h u n 14 soat ajratilgan. D a s tu rd a g i ish 
obyektlari n in g n a m u n a li ro'y xati quyid agich a:
1) p r iz m a shaklidagi d e ta lla r tayyorlash;
2) g e o m e trik s h a k lla r tayyorlash;
3) p lak a tla r u c h u n reyka;
4) oziq -o v qat m a h s u lo tla rin i ch e g ara la b ajratuvchi tax tachalar;
5) tag lik tax talar;
6) b o la la r k urakchasi;
7) d o n x o 'r a k ;
8) b o 'r va m ayda d e ta lla r u ch u n q u ticha;
9) i n s t r u m e n tl a r saqlash u c h u n q uticha;
10) yer o i c h a s h u ch u n sirkul;
11) a rra la s h u c h u n m oslam alar;
12) a rra c h a p p o ra s in i c h a rx la s h d a fo y d ala n ila d ig a n tutqich;
13) d u rad g o rlik verstagi u c h u n xona;
14) uylar m odellari;
15) k e m a modeli;
16) t r a k to r m odeli;
17) a v tom ob il m odeli va h.k.
D a s tu rg a a sosla nib da rsla r b o 'y ic h a m avzuli reja tuzib chi- 
qilsa, u la r d a n 6 soatlik m av zu n azariy d a rs sifatida o 'tila d i, u n d a
o 'q u v c h ila r ish o 'r n i va uni tash k il etish, yog'och m ateriallari 
tu rla ri va u l a r n in g tu tg a n o 'rn i, yog'och m ate ria lla ri turlariga oid 
turli m a ’lu m o tla r n i o'rg an ad ilar.
D a s t u r b o 'y ic h a bu 14 soatd a o 'q u v c h ila r quyidagi ish tu rla rin i 
b a ja ris h n i o 'rg a n is h la ri kerak:
1) ish obyekti u c h u n xom ashyo ta n la s h va tayyorlash;
2) rejalash;
2 2 9

---

3) u zun asiga arralash;
4) ko ‘ndalangiga arralash;
5) ran daiash ;
6) p a rm a la sh ;
7) m ix va b u r a m a m ix lar, kley b ilan biriktirish;
8) egovlar bilan ishlov berish;
9) jilvir qo g ‘oz b ilan jilvirlash;
10) lak va b o ‘yoqlar b ilan ishlov berish.
0 ‘q u v c h ila rn in g bevosita a m a liy ish bilan m a s h g ‘ul b o i a d i g a n
vaqtlari an iq lan adi.
X-14 soat,
( X -U ) * 3/4 =' (14-6) * 3 / 4 = 6 soat = 6 * 45 = 270 m in
U - 6 soat.
D e m a k , ish ob y ek tlarini sh u n d a y ta n la s h kerakki, b u n d a
yuqoridagi ish tu rla rin in g barchasi q a tn a s h s in va u larni 6 soat 
ichida o'quvchi bajara olsin.
B u n in g u c h u n y u q o rid a k o 'rsatilgan 17 ta ish obyekti k o'plik 
qiladi. U la rd a n keraklisini ta n la b olish im k o n iy ati b o r (yetish- 
inasa, q o 'sh ish h a m m u m k in ). Bu ish obyektlarida qaysi ishlar 
q a tn a s h ish in i a niqlash u c h u n quyidagi jadval to'ldiriladi: