O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

M ehnat ta'limi o ‘qituvchisining shaxsiy fazilatlari.
M e h n a t 
t a i i m i o'qituvchisi o ‘z f a n in in g ilm iy asoslarini m u k a m m a l bilish 
bilan birga, m u s t a h k a m m e h n a t va kasb k o 'n ik m a la r i va m a l a k a ­
larini egallagan bo'lishi, u larn i o'q u v ch ilarga m o h irlik bilan yet- 
kazib bera olishi kerak. Shu m u n o sa b a t bilan o ‘z so hasida yaxshi 
m a la k a o rttirg a n va ish in in g ustasi bo 'lg an kishigina o ‘quvchilarga 
o 'z ishini egallashda y o rd am bera oladigan b o i i s h i lozim.
S h u n in g u c h u n h a m m eh n a t t a i i m i o'qituvchisi o 'z in in g
m e to d ik a , pedago g ik a fani, tex n ik a va ishlab ch iq a rish so h a la ri- 
dagi eng yangi y u tu q la r d a n x a b a rd o r b o i i b g i n a q o lm a s d a n , balki 
ilg'o r m e h n a t u su lla rin i h a m bilishi zarur. Shu m a q s a d d a m e h n a t
244

---

t a ’lim i o'qituvchisi m e h n a t t a ’lim i va tarbiya m asalalari, kasbga 
yo'llash y u z a s id a n c h iq a rilg a n psixologik, pedagogik va m e t o ­
dik adabiyot y a n g ilik la rin i, o 'z ixtisosi b o 'y ich a hozirgi z a m o n
texnikav iy a da biy otin i, ishlab c h iq a ris h ilg'o rlari, ix tiro c h ila r n in g
tajrib a sin i o 'r g a n a d i, m e h n a t m a s h g 'u l o tl a r i n in g m e to d ik j i h a t ­
d a n to'g 'ri tuzilish i haq ida g 'a m x o 'r lik qiladi.
M e h n a t t a ’limi o'qituvchisi y u k s a k m a h o r a ti va m ad a n iy ati, 
o 'z ish j o 'y in i to'g 'ri tash k il eta olishi, ishga oid u su lla rn i to'g'ri 
ko 'rsa ta olishi, b u y u m n a m u n a s i n i tayyorlav olishi, u n in g nutqi, 
o 'q u v -ta rb iy a ja r a y o n in i n g eng m u r a k k a b vaziyatlarida o 'zini 
tu ta bilishi, o'qu vch ilarga va o 'z h a m k a s b la rig a x u s h m u o m a la
bo 'lish i, b u l a r n i n g h a m m a s i o 'q u v c h ila r to m o n i d a n o 'zlashtirib 
o lin a d i va u l a r n in g m e h n a t tarbiyasiga m a ’lum d a ra jad a ijobiy 
t a ’sir ko'rsatadi.
M e h n a t ta 'lim i o'qituvchisi ta la b c h a n b o 'lishi kerak. Lekin 
u n i n g yu q o ri tala b ch a n lig i o 'z ta r b iy a la n u v c h ila rin in g insoniy 
q a d r - q i m m a t i n i c h u q u r h u r m a t qilish bilan ajralm asdir. H atto, 
o 'qituvc h i biror nojo'ya x a tti- h a ra k a tla ri u c h u n o 'q uv chiga ja z o
b e rg a n d a h a m uni h a q o ra t qilishga, m as x a ra qilib yerga urishga, 
laqab qo'y ish ga va hok azolarg a yo'l qo 'ym asligi lozim. U g u r u h -
dagi o 'q u v c h ila r o rasida a n a s h u n d a y h olat ro'y be rishiga q a t ’iy 
ch ek q o 'y ish i kerak. S h u n in g u c h u n o 'z ishini yaxshi b iladigan 
m e h n a t va m e h n a t t a 'lim i o 'q itu v c h isin in g m eto d ik -p e d o g o g ik va 
kasbiy m u taxassislik m a h o ra ti o 'z o 'q u v c h ila rin in g shaxsiga nis- 
b a ta n b o 'lg a n h u r m a t - e h ti r o m i bilan, u l a r n in g h a r biri to'g'risida 
m e h r ib o n lik va g 'a m x o 'rlik qilishi b ila n u y g 'u n la s h ib ketadi. Bu 
esa o 'z n a vbatida u n in g o b ro 'sin i o s h ira d ig a n z a r u r shartdir.
O 'q itu v c h in in g obro'si o 'q u v m a s h g 'u lo tla ri ja r a y o n id a o'sib va 
tarkib topib boradi. M a s h g 'u lo tla r vaqtida u n in g shaxsi, xarak teri 
va m a h o r a ti n in g s hu n day sifatlari n a m o y o n b o 'lad iki, b u lar tarb i- 
y a la n u v c h ila rn in g u m u m iy t a rz d a e ’t ir o f etishi va h u r m a t qilishiga 
sazovor b o 'ladi. M e h n a t t a ’lim i o'qituvchisi o 'z in in g o 'qu vchilari 
oldidagi obro'si to 'g 'risid a d o im o g 'a m x o 'r lik qilishi lozim . A gar 
o 'qituvc h i o 'z vazifalariga y u zaki q arasa, u n i n g so'zlari b ilan ish­
lari bir-biriga m uvofiq kelm asa, a g a r u o 'q u v c h ila r bilan bo'lgan
m u n o s a b a tla rid a adolatli b o 'lm a s a , u n in g obro'si tezda yo'qolishi 
m u m k i n .
O 'q u v c h ila r n in g m o d d iy ishlab c h iq a ris h sohasida hayot va 
m e h n a tg a ta y y o rlan ish id a m e h n a t t a ’lim i o'qituvchisi yetakchi
245

---

rol o ‘ynaydi. U o 'z m a s h g 'u lo tla rid a o 'q u v c h ila rn in g turli kasb- 
larga bo'lg an qiziqishini a n iqlashi va rivojlantirishi lozim . B u ­
n in g u c h u n s in f ra h b a rin i, shu sinfda ishlaydigan b osh q a fan­
la rn in g o 'qitu vc hila rin i va o ta - o n a la r n i jalb qilishi kerak. U la r 
bilan m u n ta z a m u c h ra s h ib tu rish va s uh b a tla sh ish bu g u ru h d a g i 
o 'q u v c h ila rn i yaxshiroq bilish, u la r n in g qiziqishlari va individual 
xususiyatlari bilan ta n is h is h im k o n iy atin i beradi.
M e h n a t t a ’limi o'qituvchisi o 'q u vchilarg a ish joyi ta s h k il e tis h ­
da, to p sh iriq larn i b ajarishda m u sta q illik n i tarbiyalashi, sha x sn in g
halollik, k a m ta rlik , q a t ’iylik, d a d illik, faol 1 ik, s a b o t- m a to n a t xis- 
iatlarini, o ‘rtoqlik, do'stlik, m a s ’uliyatni sezish hislarin i tarkib 
top tirishi kerak.
D a r s n in g , o 'q u v c h ila rn in g o'quv ishlarini tashk il et ish ni h a m -
m a s h a k lla rid a t a ’lim jarayo n i ishtirokchilari orasidagi m u n o s a -
b a tla r x arakteri m u h im a h a m iy atga ega bo'ladi. Ya’ni b u n d a t a ’lim 
jara y o n in in g ishtirokchilari bo'lgan o'qituvchi va o'quvchi h a m d a
0
‘q u v c h ila rn in g o'zlari orasidagi m u n o sa b a tla r n a z a r d a tu til- 
m o q d a. U shbu m u n o s a b a tla rn in g ijobiy xarakteri 
0
‘q u v c h ila rn in g
a n g la sh , bilish faoliyatini rag 'b a tla n tira d i, u n in g natijaviyligini 
o sh ira d i.
O 'q ituvchi d a rsla rd a o'q u v ch ilarga bo 'lgan t a l a b c h a n lik n i b o - 
lalarga h u r m a t, ziyraklik, p edagogik mavqe, o bro'sin i saqlagan 
holda y o n d a s h is h n i nam o v o n etish bilan m uvofiqlashtirgan holda 
olib borishi lozim. D a r s d a o'quvchilarga o 'q itu v c h in in g m urojaati 
shakli h a m farqsiz em as. O 'q u v c h ila rn i o 'z ism -sh a riflari bilan 
a ta sh i m aq sad ga muvofiqroqdir.
Pedagog sifatida o'zligini n a m o v o n etish ni talab qilish z a r u r
bo 'lgan holatlard a o ‘qituvchi to m o n i d a n
0
' / hissiyotini aks et- 
tirish in k or etilm aydi: 
11
darslarda faqatgina zivrak va m e h rib o n , 
q u v n o q , hushyor, k o'n g ilc h a n b o ‘libgina q o l m a s d a n , balki jiddiy, 
xafa va norozi 1 igi bilin g an qiyofada bo'lishi h a m kerak.
O 'q itu v c h in in g pedagogik o p tim iz m i, u n in g o'quvchilarga 
m u n o sa b a tid a g i ishonch, o'quv faoliyatini tash k il e tis h n in g turli- 
t u m a n shak lla rid a, d a rs d a u la rn in g ham jih atlik dagi iz la n u v ch a n - 
1 igini tashkil etish, o 'q u v c h ila rn in g ishlariga h a q q o n iy b a h o b e ­
rish, ularga d o im iy z a r u r y o rd am ko'rsatishga tayyor tu rish lik , 
b u l a r n i n g barchasi ju d a katta did ak tik va tarbiyaviy a h a m iy atg a
ega b o'lad i, o 'q u v c h ila rd a jam oav iy m eh n a t m a la k a la rin i h a m d a
ijobiy axloqiy fazilatlarni shak llantirad i.
246

---