O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

9.4. H aroratn in g o ‘zgarishidan va ta y an ch larn in g ch o ‘kishidan
hosil boMadigan k o 'ch ish la r
Statik aniq sistemalarda haroratning o 'zg arish i sterjenda ko'chishlar 
paydo bo'lish iga olib keladi. M asalan, harorat ta ’sirida sterjen uzayishi, 
qisqarishi va qiyshayishi mumkin. Haroratning o'zgarishi statik aniq siste­
m alarda qo'shim cha zo'riqishlar paydo qilmaydi.
Y uqorida ko'rib o'tilgan Mor formulasini (9.7) harorat ta ’sirida hosil 
bo'lgan ko'chishlarni aniqlash masalasiga tatbiq etamiz.
Harorat ta’sirida bo'lgan inshootdan biror 
dx
bo'lakchani ajratib olay- 
lik. BoMakchaning ustki tolalarining harorati 
t,
pastki tolalarining harorati 
esa t2 bo 'lsin. Harorat boMakchaning ko'ndalang kesim ida bir tekisda to 'g 'ri 
chiziq qonuni bo'yicha tarqalgan, deylik (9.14-rasm, a).

---

H arorat t a ’siridagi chiziqli kengayish k o effitsie n ti 
a
boMsa, 
boMakchaning ustki tolasi 
a t ,d x
ga, pastki tolasi esa 
a t 2d x
masofaga uza- 
yadi (9.14-rasm, b).
A gar kesim gorizontal o ‘qqa nisbatan sim m etrik boMsa, u h olda 
boMakchaning harorat ta’sirida o ‘rtacha uzayishi
= g(f, 
+ t_2}d x
2
boMadi. BoMakchaning ko'ndalang kesimlari bir-biriga nisbatan
h
burchakka og‘adi.
Harorat ta ’sirida siljish deformatsiyasi ro‘y bermaydi.
Bulami e ’tiborga olsak, Mor formulasi (9.7) quyidagi ko‘rinishga keladi:
A P>
=
+ 
(9.11)
"
0 
L
0
Arar sterjenlarning ko'ndalang kesimlari o'zgarm as bo'lsa, integrallar 
birlik epyuralarining yuzalari sifatida hisoblab topilishi mumkin, u holda 
harorat ta ’sirida vujudga kelgan ko'chishlarni aniqlash formulasi, quyidagi 
sodda ko'rinishni oladi:
+ 
(9-12)
Bu yerda 
va 
a>jj -
birlik epyuralar 
va дг ning yuzalari.
(9.1 2) 
form ula tarkibidagi h adlarning ish o rasi d efo rm atsiy an in g
yo'nalishiga bogMiq: agar harorat ta ’sirida vujudga kelgan ko'chishning 
yo'nalishi birlik kuch ta ’sirida vujudga kelgan ko'chish yo'nalishi bilan bir 
xil bo'lsa, ishora musbat, aks holda manfiy olinadi.

---