O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

d e f o r m u t -
s i o n t e k s h i r i s h
deb ataladi. Bunda natijaviy M epyurasi tekshiriladi. Bun- 
ing uchun natijaviy epyura birorta birlik epyura bilan ko‘paytiriladi. Agar 
ko'paytm a nol chiqsa, demak hisob to ‘g‘ri bajarilgan bo'Iadi.
Vereshchagin formulasidan foydalanib, natijaviy M epyurasini avval 
M x,
so'ngra 
M 2
birlik epyuralari bilan ko‘paytiramiz.
2
3
10.15-rasm.
2-tugun m uvozanatidan
E > ' = 0 ; M 2 - e 2 = 0 ;iV 1, = e 2 = ^ 9/;
6 4
3-tugun muvozanatidan

---

а
1 1 25 ,, , 1 , 
1 1 13 о . 2 
1 1 1 3 , 1
1 I 6 
. 1 .
Л, = (А/М.) = ----------- л/" / —/ --------------
(]1
•/*—/ --------------
ql
•/■—/ --------------
ql
• / • —/ +
E J 2 64 
3 
E J 2 6 4  
3 
£ / 2 64 
3 
£ / 2 6 4 4 
3
1 2 8 
,2 , n 
1 1 6  ,2 , 2 / 
1 1 32 /2 ,1 , 
25 
13 
6 ,
+ £ / 3 6 4 9
E J 2 6 4 4 
3 + £ 7 2 64 9 
3 
6 4 £ /
6 
6 
6 
6
+ 0 - I 2 + 32 
^ / ( 5 7 - 5 7 ) =
6
6 
384£7
Д, = ( М - Д ) = — —
^ - / - l - — •—— .y/2 -/ -1— !—L— 
- 1+— ■
<7/2 - / - / — L
1
E J 2 M
EJ 2 6 4
EJ 2 64 
3 
E J 2 64 
3 
£ /
2JS_ 
, 
1 , 
2 5 _ ] 3
13 
13 ( ) 
8 
iy/~(81 — 81) 
Q
3 64 9 
2 
~ 6 4 E J^ 2 
2 ~ 2 
3 +
3 
3 8 4 £ / 
3 8 4 £ /
tc *
* * * * I T
Mjl= 
X 2 ° T i q
X ?
JL
4
K o'chishlam ing nolga teng chi- 
qishi hisobning to ‘g ‘ri bajarilgan- 
ligini ifodalaydi.
Endi sistemaning muvozanat hola- 
tini tekshiram iz (statik tekshirish). 
M , Q , N
epyuralaridan sistemaning 
tayanch reaksiyalarini aniqlaymiz 
(ЮЛб-rasm)-.
, ,
v 2 5
D 
13 
, 
„
3 8
,
■
A 
1 e.\
’ 
I 
^ 
л ~ ил У
6 4
6 4
6 4
51 
19
R B - - — ql', H - —X .
=
- — ql.
B 
6 4
 
32
10.16-rasm.
^
 
38 , 
19 , 
( 3 8 - 3 8 W
л
1. V -Y = 0; 
H
, - H
=
0; 
- q
l - — q l = -
----- r r - L L = 0;
• ^
л
1 
■
64 
32
64
2
. 
Х У = °; 
R a
+
R
b
-
^
=
0. 7 7 ^ / 
+
7 7 ^ - ^ / 
= ° ;
64 
64
3 . 
= 
0; 
+
m -
N x 
-21 
+ R a ■ 
I 
- q l — =
0
25 /2 
? / 2 
19 
0 . 
51 
? / 2
— a / + - ----------
q l - 2 l +
—
q l - l - — = 0;
64 
2 
32 
64 
2

---

Muvozanat tenglamalarining qanoatlantirilishi sistemaning muvozanat- 
da ekanligini bildiradi. Bu esa hisobning to ‘g ‘riligini tasdiqlaydi.
10.6 Statik noaniq uzluksiz balkalarni hisoblash
B ir necha oraliqlardan tashkil topgan va chekka tayanchlardan biri 
shamirli q o ‘zg‘almas yoki bikr boMgan balka -
u z l u k s i z b a / k a
deb ataladi 
(10.17 va 10.18-rasm).
M azkur paragrafda uzluksiz balkalar hisobiga kuchlar usulining tadbi- 
qini ko ‘rib o‘tamiz. Ish uzluksiz balkalarning statik noaniqlik darajasini 
aniqlashdan boshlanadi:
n = 2 S h + C T - 3 D .
Bu yerda Sh - disklami tutashtiruvchi oddiy sham irlar soni;
CT - tayanch sterjenlari soni.
^
JL 
й
11
 
,
I,
i, 
J
h
"
, 
ь
10.17-rasm.
4 
/
1 
i
X 
j!
I, 
>i
/
' 
/ ■ 
/
L 
J
h
s
L
. 
b
JO . 1 8 - r a s m .
Uzluksiz balka yaxlit balkadan tashkil topganligi sababli D = l; Sh = 0 
b o ‘ladi. U holda yuqoridagi formula quyidagi ko‘rinishga keladi:
n = C j - 3
(10.8)
10.17 va 10.18-rasmda ko‘rsatilgan balkalar statik aniqmasdir, chunki 
ularning har biri uchun nom a’Ium tayanch reaksiyalarining soni statikaning 
muvozanat ter.glamalari sonidan ortiq.
Rasmdagi balkalarning statik noaniqlik darajasini (10.8) formula yor- 
damida aniqlaymiz:
n — 6 - 3 —
3, и = 5 — 3 = 2 
Demak, 10.17-rasmdagi balka uch marta, 10.18-rasmdagisi esa ikki marta 
statik noaniq ekan.

---

Uzluksiz balkaning statik noaniqlik darajasi aniqlanganidan so‘ng uning 
asosiy sistemasi tanlanadi.
10.19-rasm, b-da tavsiya etilgan asosiy sistema tashqi tayanchlariga 
k o ‘ra, 1 0 .19-rasm , e-da tav siy a etilgan asosiy sistem a esa ichki 
bog‘lanishlariga ko‘ra hosil qilingan.
Har ikkala asosiy sistema talabga to ‘liq javob beradi, chunki har ikka- 
lasi ham geometrik o ‘zgarmas va statik aniqdir.
, 4
a) 
%
/
•
Ш
*1
7b 
w,
I
4
*4
✓
/
1 0 . 1 9 - r a s m .
Uzluksiz balkalarni har ikkala asosiy sistema bo‘yicha hisoblasa b o ‘ladi.
Umuman asosiy sistemani shunday tanlash kerakki, kanonik tenglama- 
ning ayrim yordamchi koeffitsientlari nolga aylansin va tanlangan asosiy 
sistema har tomonlama qulay bo‘lsin. Chunki asosiy sistema har tomonla- 
ma qulay tanlansa, keyingi hisob ishlari anclia soddalashadi. Shu nuqtayi 
nazardan yuqoridagi ikkita asosiy sistemani tahlil qilib ko‘ramiz.
B irinchi v ariantda ifodalangan asosiy sistem ada n o m a’lum larning 
yo'nalishi b o ‘yicha mavjud b o 'lad ig an chiziqli ko ‘chishlar nolga teng

---

b o ‘lmaydi, shu sababli kanonik tenglam aning koeffitsientlari va ozod had- 
lari ham toMiq saqlanadi.
Ikkinchi variant asosida tanlangan asosiy sistema mustaqil oddiy statik 
aniq balkalardan iborat bo‘lib, ayrim burchakli ko‘chishlar nolga teng boMishi 
tufayli kanonik tenglamaning ayrim yordam chi koeffitsientlari nolga teng 
b o ‘lishiga olib keladi.
Y uqorida bajarilgan tahlil uzluksiz balkalam i hisoblashda ikkinchi va­
riant maqsadga muvofiq ekanligini ko ‘rsatadi.