O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

KROUSS dasturining vazifasi va imkoniyati
Dasturning g'oyasi, konstruksiyalar nazariyasi asosida statik aniq va 
noaniq sterjenlar sistemasini (ferma, arka, rama, balka va hokazolar) tashqi 
turli statik va seysmik (dinamik) kuchlarga hisoblashga moMjallangan. Hisob 
algoritmi asosiga Tugal (chekli) elementlar usuli «TEU», texnik norm alar 
(KMK) qabul qilinib har xil imorat va inshootlar, m exanik sistem alarni 
hisoblash va loyihalashga imkon beradi.
Programma elastik materialdan (temir, tem irsimon-splav, yog‘och va 
tem irbeton) tashkil topgan, chiziqli elem entlardan iborat b o ‘lib, har xil 
murakkablikdagi konstruksiyalami mustahkamlikka hisoblashga bog‘langan.
KROUSS - (ком плексны й расчет и оп ти м и зац и я уп р уги х 
стержневых систем) dasturi konstruksiya loyihasi jarayonini batam om
avtomatlashtirishga m o'ljallangan bo‘lib, Dinamika - Statika - Ichki kuch­
lar kombinatsiyasi - K o‘ndalang kesim tanlash - Optimallashtirish kabi ma- 
salalarini uzluksiz bajaradi. Dastur shaxsiy kompyuter IBM kabi EHMlarga 
moMjallangan boMib, Turbo Paskal algoritmik tilda yozilgan.
Hisoblash algoritmi
Algoritm va uning asosida yaratilgan hisoblash ketma-ketligi mashhur, 
universal, mashinabop «Tugal elementlar usuli «TEU» (метод конечных

---

елементов - М КЕ) asosida yaratilgan. Umumiy algoritm berilgan konstruk- 
siya elementlari uchlarida ko‘chishlami, ichki kuchlam i Si(N,Q,M ) aniqlab, 
sistemaning fizik va geometrik chiziqli elementlarining kuchlanish defor- 
matsiyalanish ko ‘satkichlarini topishga moMjallangan.
Berilgan, ixtiyoriy murakkablikdagi konstruksiyani hisobi TEU - da 
sodda tugal elem entlarga ajratish y o ‘li bilan olib boriladi.
Buning uchun berilgan sistemadan asosiy sistema tanlab, qidirilayotgan 
u m u m lash tirilgan k o 'c h ish la r - belgilanadi. S o 'n g ra shu n u q talard ag i 
ko‘chishlarning aproksimatsiya qiluvchi tenglam a tuziladi, y a’ni
Z = R-' Rr
Bu yerda Z - qidirilayotgan, hisoblanishi zarur bo‘lgan um umlashtirilgan 
k o ‘chish matritsasi.
R - elem entlam ing bikrlik matritsalari
Rr - yuk matritsasi;
Berilgan sistem a elem entlarida hosil b o ‘layotgan ichki kuchlam i quyi­
dagi m atritsa am alida aniqlanadi.
S = RK*Z
bu yerda R - berilgan konstruksiyaning bikrlik matritsasi;
Umuman, hisoblash algoritmi quyidagi ketma-ketlikka ega:
- Asosiy sistem a tanlash;
- Kirish axborotlarini tayyorlash va EHM ga kiritish;
- Konstruksiya elementlarining bikrlik matritsalarini aniqlash;
- Tugal elem ent usulining ko‘chish usuliga mos tenglam alar sistema- 
sini tuzish;
- Tenglam alar sistemasini Gauss usuli asosida yechish;
- K onstruksiya elementlaridagi ichki kuchlami hisoblash
Hisoblash algoritmi tajribada ko‘p uchraydigan rama kabi konstruksiya
misolida k o ‘rsatilgan bo'lib, mashinasozlik, samolyotsozlik tajribasiga doir 
dinamik v a statik tashqi kuchlar ta’sirini inobatga oladi.