M a’lumki, tashqi kuchlar ta’sirida elastik sistemalarda elastik deformatsi
yalar hosil boMadi. Tashqi kuchlaming miqdori orta borib, ma’lum qiymatga
yetganda, deformatsiya shakli noustuvor bo‘lib qoladi; boshqacha qilib ayt-
ganda, tashqi kuchlaming ma’lum qiymatida elastik
sistemaning dastlabki
deform atsiya shakli o ‘z ustuvorligini y o ‘qotadi. Sistema ustuvorligi
y o ‘qolganda, tashqi va ichki kuchlar orasidagi muvozanat ham buziladi.
Ustuvor va noustuvor holat orasidagi chegara sistemaning
be/arij holati
deb ataladi.
Ustuvor muvozanat holatidagi sistemani kichik
masofaga og'dirilsa,
og'diruvchi sabab y o ‘qolgach, sistema dastlabki holatiga qaytadi. 'Noustu
vor muvozanatda qo‘shimcha yuk qo ‘yilmasa ham deformatsiya davom etadi.
Befarq muvozanatda esa sistema og‘ganicha qolaveradi.
Amalda ustuvorlik buzilishi (yo‘qolishi)ning ikki turi mavjud. Ustuvor
lik buzilishining birinchi turida, ya’ni
kuch asta ortib borganda, deformatsi-
yaning dastlabki shakli yo ‘qolib, uning o'rniga yangi shakli hosil boMadi
va rivojlanib boradi.
Deformatsiyani
bir shakldan ik
kinchi shaklga o ‘tkazuvchi kuch
kritik
kuch
deb ataladi.
Ustuvorlik buzilishining birinchi tu-
riga misol keltiramiz (13.2-rasm). Agar
P
latini saqlaydi. M uvozanatning bu
ko'rinishi ustuvor muvozanat sanaladi.
Agar ustunni to‘g ‘ri
chiziqli holatidan
chiqariisa (masalan, ozgina turtki beril-
sa), sterjen tebrana boshlaydi va ichki
kuchlaming qarshiligi tufayli yana dast
labki to‘g'ri chiziqli holatiga qaytadi.
Siquvchi kuch P ning qiymati orta
13.2-rasm.
borib, kritik qiymatga yetganda muvo
zanatning to ‘gMi chiziqli shakli noustuvor boMib qoladi. Kuchning bu qiy
matida berilgan ozgina turtki ustunda deformatsiyaning yangi shaklini -
egilish deformatsiyasini hosil qiladi.
P=Pkl boMganda, ustunning to‘g‘ri chiziqli
deformatsiyasi noustuvor, egri
chiziqli deformatsiyasi esa ustuvor boMadi. Kuchning qiymati kritik qiy-
matdan oshsa, egilish deformatsiyasi tez o ‘sib borib, ustun butunlay ishdan
chiqadi.
H
t
A
Ustuvorlikning buzilishi (yo‘qolishi)ning ikkinchi turini ko‘rib o ‘tamiz.
Ustuvorlik buzilishining ikkinchi turida deformatsiyaning yangi shakli paydo
boMmay, dastlabki deformatsiya keskin ravishda o ‘sib boradi (13.3-rasm, a).
M a’lum chegarada С shamirga ko‘yilgan P kuchining ortishi bilan sol
qilik yc ham mos ravishda ortib boradi. Bunda tashqi va ichki kuchlar orasi
dagi muvozanat saqlanadi. Biroq bu jarayon davomida shunday holat vu
judga keladiki, bunda tashki kuch P ning qiymati
ortmasa ham solqilik yc
ortib boraveradi (13.3-rasm, b). Deformatsiyaning uzluksiz ravishda o‘sib
borishiga olib keluvchi o ‘zgarmas kuch
Yüklə
Dostları ilə paylaş: