O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

nish maqsadga muvofiqdir. Umuman sistemalarni, shu jumladan katta
mas’uliyatga ega boMgan, takrorlanmas konstruksiyalami, jumladan samo-
lyotlarni, metro konstruksiyalarini, osmono‘par imoratlami, kosmik kema-
lami loyihalashda ishonchlilik nazariyasining talablarini hisobga olish ma­
salasi paydo boMadi.
Konstruksiyaning yuk ko‘tarish qobiliyati ta’minlangan boMsa ham, le-
kin bu hali shu konstruksiya berilgan vaqt mobaynida va ma’lum bir ish-
lash sharoitida buzilmasdan ishlaydi degani emas, chunki ishonchlilik - bu
ekspluatatsiya vaqtida konstruksiyaning buzilmasdan - beshikast ish-
lash qobiliyatining oMchovidir va bu, bir kancha olimlaming ko‘rsatishicha,
oxirgi samarali yechim emas ekan.
Murakkab konstruksiyalarning ishonchliligini aniqlash sistematik yon-
dashish nazariyasi asosida bajariladi. Buning uchun murakkab konstruksiyada
bir necha bo'gMndan iborat soddalashtirish amali bajariladi.
Ishonchlilik awalo eng sodda elementlarga nisbatan topiladi, ya’ni har
bir elementning shikastlanish ehtimoli P„ P2 va h. k. topiladi. Masalan,
konstruksiya elementining yuk ko‘tarish qobiliyatini saqlash, beshikast ish-
lash ehtimolligi quydagi formuladan topiladi:
P = M np> M p 
(14.9)
Bu yerda: Mnp - elementning yuk ko‘tarish qobiliyati; Mp - element ichid-
agi ichki kuch.

---

C ho‘zilgan va egilgan elemenetlarning beshikastlilik ehtimollarini aniq- 
Iashni ifoda qilish maqsadida sodda m isollar keltiramiz.
Ishonchlilikni aniqlashda boshlangMch, beshikastlik tushunchasi boMib 
elementning mustahkamligini (bikrligini, ustuvorligini) boshlangich belgilan- 
gan vaqtda ta’minlanganligiga aytiladi. Konstruksiyaning beshikast ishlash 
ehtimoli shikastlanishni ifodalovchi tasodifiy miqdorlar va funksiyalar aso­
sida aniqlanadi. Ehtimollik quyidagi k o ‘rinishda, y a’ni 
P (M np) M p,cra) R
) 
boMib, ruxsat etilgan chegaradan chiqib ketamasligi lozim:
1 
] 
M n - M n
0 4 -ie >
" P . P
M a’lum soddaliklar kiritganda tasodifiy funksiyalarning o ‘rta kvadrat 
ogMshi quyidagicha aniqlanadi:
s „ 
+ s n + " ' + s K
(14.11)
1-misol. C ho‘zilgan poMat elementni boshlangMch beshikastlik ehtimol- 
ligi topish talab etiladi. Konstruksiyaga ta ’sir etayotgan kuch 
N = \0 0 T c ,
poMatning cho‘zilishga hisobiy qarshiligi 
R = 2 \0 0 k g s I sm 2
deb berilgan. 
M ustah k am lik
sh artig a 
bin o an
k o 'n d a la n g
kesim
yuzasi 
„
N
10000 
, . 2 
. 
,
n c lt o
—
О Л Л Л
9
о 
sm
Hisobda qatnashayotgan hadlam i (oMcham
К
2000
va tavsiflarni) tasodifiy m iqdor deb qabul qilib, ularning o ‘rta kvadrat 
ogMshini aniqiaymiz.
Masalan, tashqi yuk 
N
ni statistik tavsifini aniqiaymiz.
о д о - Ц
8.V