O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

d U
 
, 
dV 
2
s
=, — cos- 

boMadi,
O X
o Y
bundan 
= e x cos2 tp+Ex S in 2tp
kelib chiqadi.
Uchta datchikning uchta o ‘qi yo‘nalishi bo‘yicha nisbiy deformatsiya­
lar quyidagicha boMadi (15.12-rasm):
£, = e x
co s2 
(p+ s x Siirtp
e u
=
e x cos2 (q> +
45°) + f T 
Sin 2 (
+ 45°)
8in ~ £.r
co s2 
(
+ 90°) + 
s x Sin 2 (
90°)
Bular asosida quyidagi formulalarga ega boMamiz:
tg2
l
+ 2
s
" +
e
"
i
£
i
 
s ui
+ - y ] ( £ , ~ £ w ) 2 +
 
- 2
e „
+ 
s
m)'
s
__ / 
bm
2 
2
g> = g/ 
+2 e ‘n ~
 
~ 
£ m f
 + (fi ~ 2g// + 
е ш ) 2
Shunday qilib, umumiy holda bosh deform atsiyalarning qiym ati va 
y o ‘nalishi ana shu formulalardan aniqlanadi.

---

Bosh deformatsiyalami uchta mexa­
nik ten zo m etrlar yordam ida aniqlasa 
ham boMadi. Bosh y o ‘nalishlarni aniq- 
lashning lok qoplash usuli ham bor (bu 
haqda keyinroq to ‘xtalamiz).
Hozirgi zamon eksperim ent texni- 
kasida qarshilik datchiklaridan deformat­
siya o ‘lchashdan boshqa ishlarda ham 
foydalaniladi. K o ‘pgina kuch oM- 
chaydigan uskunalarga tashqi kuchlarda- 
gi o ‘zgarishlami payqaydigan sezgir ele­
ment sifatida kiritiladi. Z o ‘riqishlarni
o ‘lchash uchun qarshilik datchiklari deformatsiyalanuvchi elastik element- 
ga yopishtiriladi va datchik qarshiligini o ‘zgarishiga qarab zo ‘riqishning 
qiymatiga baho beriladi. Bu usulning qulayligi shundan iboratki, m asofadan 
turib oddiy oMchash imkonini beradi, m urakkab uskunalarni q o ‘shim cha 
qilishni talab etmaydi.
Statik sinovlarda tekshirilayotgan detalga yopishtirilgan datchik, asosiy 
oMchovchi asbobga k o ‘prik (most) sxemasi orqali qo ‘shiladi (15.13-rasm). 
Ko‘prikning to'rtta qarshiligidan biri, masalan R,, datchik qarshiligi hisobla­
nadi. Qolgan qarshiliklar shunday tanlanadiki, detalda uzayish boMmagan 
holda (tajribadan ilgari) k o ‘prik muvozanatda tursin va galvanometrdagi tok 
kuchi ir nolga teng boMsin. Buning uchun quyidagi nisbat bajarilishi lozim:
A
R,
Л.
(15.1)
Odatda R
4
qarshilik sifatida, xuddi birinchi qarshilik singari, ikkinchi 
datchik qabul qilinadi, R, va R
3
qarshiliklari esa o ‘zaro teng deb olinadi. 
Shunday qilib,