O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi o rta m a X su s, kasb-hunar ta’lim I markazi
Yüklə 6,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
m o tif — q o ‘z g ‘atuvchi sabab
m a ’n o - sini bildiradi) tabiatini c h u q u r tahlil qilish kerak. F a q a t shu y o ‘1 bilan siljishning psixologik m a ’no kasb e tishin i dalillash m um kin boMadi. H a y o tiy p s ix o lo g ik b ilim la rn in g ilm iy p sixologik b ilim lardan yana bir farqli tom on i shundan iboratki, ilmiy j ih a td a n asoslangan b ilim la r anglashilgan, m antiqiy puxta, o qilon a xiisusiyatga ega bo'ladi. Ilmiy psixologik bilimlar esa faraz va g ‘oyalarni ilgari surish daqiqasidan boshlab shakl- lana boradi va ulardan kelib chiqadigan natijalarni mantiqan tekshirish bilan y ak u nlan ad i. Sh u n da ham olg‘a surilgan g ‘o yalar tekshirish ja ra y o n id a biron-bir tasdiq yoki inkor m a ’nosiga erishsagina ilmiy psixologik bilimlar tizimiga kiritiladi. Hayotiy psixologik bilimlarning ilmiy psixologik bilim lar bilan qiyoslashni d a v o m ettiradigan b o ‘Isak. u n d a ular o ‘rtasidagi tafovutlar y a n a d a yaqqolroq k o ‘zga tashlanadi. M a ’lu m k i, hayot psixologiyasida t o ‘p langan bilim larni m ero s sifatida bevosita qoldirish yoki ularni yosh avlod ong iga qaysidir y o ‘l bilan yetkazish imkoniyati o ‘ta c hc k- langandir. C hu nki keksa avlod to m o n id an yaratilgan tur- m u sh psixologiyasini yosh avlod to ‘g‘ridan t o ‘g ‘ri qabul qila olmaydi. H ar bir yosh yakkahol ravishda hayotiy psixo logik bilimlarni shaxsiy tajribasidan o'tkazganidan kcyingina u larn in g t o ‘g ‘riligiga ish o n c h hosil qiladi. Shu bois keksa * yoki katta avlod bilan yosh avlod o'rtasida yuz beradigan nizolar, tu sh un m o vch iiik lar uzluksiz davom etayotganligi sababli abadiyat q onuniyatlariga aylanib ketgan. Avlodlar o ‘rtasidagi qaram a-qarshiliklar, anglashilmovchilik t o ‘sigki hayot dialektikasini vujudga keltirib, mangulik muammosiga aylanib qolgan insof, im o n , nafosat, adolat, erk tu sh un - ch alari atrofídagi bahslarni davom ettirishga puxta zam in hozirlaydi. Ilmiy psixologik bilimlar, blindan farqli o i a r o q , tajribalarda, ilmiy t u s h u n c h a va qo nuniyatiarda yanada oydinlashadi, sokz va alom atlarorqali, nutq yordam ida m u- ayyan yozma nutq m anbalarida qoldiriladi. Shuning uchun ularning yoyilish koMami keng, tarqalish sur’ati tezdir. Kundalik tu rm u s h d a to'planadigan psixologik bilimlar k o ‘p ro q kuzatishlar, m u lo hazalar u yoki bu yaqqol holatga nisbatan biror qarorga kelish zamiriga quriladi. Ilmiy psixo logik bilimlar tashxis qilish, sinash, tajriba (eksperim ent) o ‘tkazish orqali bir voqelikni takroran tekshirishlar yor- 14 d a m id a um um lashtiriladi. Agar kundalik t u r m u s h psixo- logiyasining materiallari tabiiy ravishda r o ‘y bergan vaziyat. holat, voqelik kabilarni tahlil qilish natijasiga k o ‘ra kelsa, ilniiy psixologik bilim lar keng qamrovli tajriba m a ’lum ot- lariga tayanadi. Tajribalar esa bir n e c h a b o sqichlardan, qism lardan tashkil topgan holda vaziyatlar tabiiy k o'rini- shini kutib o 'tir m a y olib borilavcradi. Shu om ilni yan a ta'kidlash o ‘rinliki, ilmiy psixologiya- d a katta hajmdagi materiallar, shu j u m l a d a n , qonuniyatlar, xusu siy atlar u m u m l a s h t ir i la d i , i n s o n n i n g ichki im k o - niyati, iste'dodi, ishchanligi, qobiliyati y u z a s id a n u m u n i- insoniy tavsifga cga b o'lgan tcran x u lo salar chiqariladi. B uning natijasida o d a m psixikasini a n iq l a s h , b a sh o ra t qilish, ayrim ruhiy nuqsonlarni tuzatish, n o x u s h kechin- m alarning oldini olish imkoniyati tu g ‘iladi, bu esa ijtimoiy psixologik b o g l a n i s h l a r m o h iy a tin i o q i l o n a tavsiflash u c h u n xizmat qiladi. Ijtimoiy va yakkahol t u rm u s h o g ‘ir- liklari va tashvishlarini kamaytirish, aqliy h a m d a jism oniy z o ‘riqishlarni pasaytirish, shaxslararo n iz o la rn i b a rta ra f etish singari sa’y-harakatlarni faqat ilm iy psixologik m a- teriallarga asoslangan holda oshirish m u m k in . S huning u c h u n psixologiyaning turli s o h a la rid a (yosh psixologiyasi, pedagogik psixologiya, tibbiyot psixologiyasi, sotsial psixologiya va boshqalar) o 'tkazilgan tad qiq ot ishlari ilmiy ravishda psixika, psixik holat, psixik h od isa , psixik jaray on , psixik funksiya, psixik xususiyat, ijodiyot, faoli- yat, ong, xulq, m u o m a la singari t u s h u n c h a l a r asosida materiallar t o ‘plab beradi, shuningdek, psixik aks ettirish- ning (fizik, fiziologik, psixik, on g, o ‘zini o ‘zi anglash) m oddiy asoslari, m exanizm lariga d o ir q o n u n i y a t ochishga im kon yaratadi, h a tto insonning o ‘zligini an g la sh va bosh- qarish sari yetaklaydi. Endi psixologiya fanining predm eti t o ‘g ‘risidagi savolga jav o b berishga urinib ko 'ram iz. M a ’lu m k i, psixologiya tarixida bu m u a m m o n i tahlil qilishga b a g ‘ishlangan s o n - sanoqsiz ta d q iq o tla r mavjud. Lekin u lar h a q id a batafsil fikr y uritm oqchi em asm iz, chunki bu t o kg ‘rida kcyinroq to 'xtalib o'tiladi. |