m o tiv , q iz iq is h , a n g la sh ilm a g a n , a n g lash ilg an m ayllar n egizid a n kelib chiqadigan barcha k o‘rinishdagi harakatlar, o ‘zla rin in g yuzaga kelishiga qarab ixtiyorsiz va ixtiyoriy tu rk u m larga ajratiladi. O datda, p sixologiy ad a ixtiyorsiz harakatlar anglangan yoki yetarli darajada anglanm agan istak, x o h is h , tilak, m ayl, ustanovka va shu kabilarning ichki turtki ta ’sirida paydo bo'lishi natijasi o ‘laroq ro‘yobga ch iq a d i. M azku r istak va uning b oshqa shakllari im pulsiv (lo tin c h a impulsus — ixtiyorsiz qo ‘zg ‘alish m a’nosini angla- tadi) xususiyatiga ega b o lib , inson tom onid an anglanm a- ganligi u ch u n m a ’lum obyektga qaratish nuqtayi nazaridan rejalashtirilm agan, hatto ko‘zda tutilm agan boMadi. Inson- ning favquloddagi vaziyatda yuzaga keladigan sarosimaiik affekti, d a h sh a t, hayajonlanish, ajablanish, shubhalanish va sh un ga o ‘xshash boshqa m ohiyatli, har xil shakldagi xatti- harakatlari ixtiyorsiz turkunidagilaigayorqin misoldir. Undagi atam alarning m a’n osi, aks etish im koniyati bundan oldingi hissiyot t o kg ‘risidagi m a’lumotlarda keng bayon qilingan. B o s h q a k a tegoriyaga ta a llu q li harakatlar ix tiy o riy harakatlar d eb n om lanib , ular m aqsadni k o'zlash, m aq- sadni an glash va uni am alga oshirishni ta ’m in lov ch i opera- tsiyalar, usul va vositalarni shaxs o ‘z m iyasida tasaw u r qilish 130
hamda samaradorligini taxm inan baholashni taqozo eta d i.O ‘z m ohiyati bilan tafovutlanib turuvchi ixtiyoriy harakatlarning alohida guruhini irodaviy harakatlar deb ataluvchi turkum
