O ’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo

Bu  dastur  o`z  ichiga  quyidagilarni  oladi: 

nazariy va amaliy 

vazifalarni 

tadqiqot o’tkazish 

jarayoni va texnik 

vositalari 

tadqiqot taxmini  

Tadqiqot metodi va 

metodikalarini aniklash 

reprezintativ 

tekshiriluvchilarni 

tanlashni 

 

---

 

26 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.3-rasm. 

 

           Tadqiqotga  tayyorlanish  va  taxminini  ilgari  surish  jarayonida  bog

’liq  va  bog’liq 

bo

’lmagan  o’zgaruvchilarni  farqlash  zarur.  Ular  o’rtasidagi  munosabatlarni  tadqiqotning 

maqsadi  hisoblanadi.  Bog

’li  bo’lmagan  o’zgaruvchi  bu  maxsus  tarzda  tashkil  qilingan 

psixologo-pedagogik vaziyat. 

 

           Bo

’lishi  mumkin  bo’lgan  o’zgarishlar  ya’ni  tadqiqotchi  ko’rinish  va  qayd  qilishni 

mo

’ljallayotgan o’zgarishlar bog’liq bo’lgan o’zgarishlardir. 

 

          O

’zgaruvchilar o’rtasidagi aloqalarning tasodifiy ekanligi yoki qonuniyligi matematik 

usullar yordamida tekshiriladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ijtimoiy-psixologik   tadqiqotni    

o’tkazish     quyidagi bosqichlardan 

iborat: 

T

o’plangan materialni 

tahlil qilish.

 

Ilgari surilgan taxminni 

asoslash uchun 

ma’lumotlarni to’plash 

Qo’lga kiritilgan 

materialning 

ishonchliligini aniqlash 

Tahlil natijalarini 

mazmunan tavsiflash

 

Xulosa va amaliy 

tavsiyalar

 

Ijtimoiy psixologiyada 

qo’llaniladigan 

metodlar ikkita katta guruhga ajratiladi. 

 

 

Ma’lumot to’plash 

metodlari

 

M

a’lumotlarni qayta 

ishlash metodlari

 

---

 

27 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.4-rasm. 

        Ma

’lumotlarni qayta ishlash metodlari (natijalarni nazariy va mantiqiy qayta ishlash 

usullari, matematik statistika metodlarini qo

’llash). 

 

 

 

 

 

3.1.jadval. 

Ijtimoiy psixologiyaning asosiy metodlari 

Asosiy  metodlar 

Asosiy metodlarning variantlari 

 

Kuzatish metodi         

Tashqi (ob

’ektiv kuzatish) 

Ichki  (sub

’ektiv, o’z-o’zini kuzatish) 

Erkin 

kuzatuv              

Standartlashtirilgan 

Guruh ichida kuzatish 

Guruh tashqarisida kuzatish 

 

So`roq metodi 

Og

’zaki so’roq  

Yozma so

’roq  

Erkin 

so

’roq 

(suhbat)             

Standartlashtirilgan so

’roq 

 

Testlar metodi 

Test 

– so’rov 

Test - topshiriq 

Proyektiv test        

Sotsiometrik test 

Ekspriment  

Tabiiy 

eksperiment         

Laboratoriya eksperimenti 

Modellashtirish 

Matematik modellashtirish 

Mantiqiy modellashtirish 

Texnik modellashtirish 

Kibernetik modellashtirish 

Hujjatlarni o`rgabish metodi 

Ijtimoiy o

’rganish 

Psixologik o

’rganish 

Motivatsion o

’rganish 

Klassifikatsion o

’rganish  

Kontnent- analiz metodi 

Matnni analiz qilish 

Abzatslarni analiz qilish 

Iboralar, tushunchalarni analiz qilish 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

28 

Ijtimoiy 

psixologiyani

nig ilmiy 

tadqiqot 

metodlari 

 

 

Kuzatish 

 

Eksperi 

ment 

 

Suhbat, 

biogra 

fiya 

 

Tashki 

kuzatish 

 

Ichki 

kuzatish 

 

Tabiiy 

 

Laborato 

riya 

 

Intervyu 

 

Anketa 

 

 

 

Ijtimoiy rsixologiyada  quyidagi metodlar mavjud: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Umumiy  psixologiyada  bo`lgani  kabi  ijtimoiy  psixologiyada  ham  kuzatish  metodi 

qo`llaniladi, lekin kuzatuv ob

’ekti konkret shaxsdagi psixik faoliyat emas, balki shaxsning 

ijtimoiy  munosabatlar  tizimida bevosita kuzatish  mumkin bo`lgan ijtimoiy xulqidir. Ya

’ni, 

kuzatuvchi aniq oldindan belgilangan reja asosida o`zi o`rganayotgan guruhning faoliyatini, 

verbal  va  noverbal  xatti-harakatlarni  ma

’lum  vakq  birligida  muttasil  kuzatib,  olingan 

ma

’lumotlarni qayd etib boradi. Bunda zamonaviy audio va videotexnikadan foydalanish, u 

yoki  bu  harakatlarni  qayta-qayta  qurish  orqali  kerakli  xulosalarni  chiqarish  mumkin. 

Ijtimoiy psixologiyada qo`llaniladigan kuzatish metodining asosan 3 shakli mavjud:  

 

 

 

 

 

 

Qo`shilib kuzatish 

Tashqi kuzatish 

«muhim 

vaziyatlarni qayd 

etish» 

---

 

29 

 

Kuza 

tish 

Tashqi 

kuzatish 

Ichki 

kuzati 

(

o’z-

o’zini 

kuzatish) 

Tabiiy 

sharoitda 

Suratga 

olish, 

kinoga 

olish, 

tovushni 

yozish 

Qiyinchil

ikni 

yengishd

a sabr 

toqat 

5-19 

sargacha 

(

o’z-

o’zini 

kuzatish) 

Tadbirda 

hamma 

tekshirila

di 

Hamma 

boshdan 

kechiradi 

Hamma 

kuzatadi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.5-rasm. 

A. Qushilib kuzatish - bunda tadqiqotchi  kuzatuvchilar faoliyatiga bevosita  aralashib, ular  

bilan kerak bo`lsa,  yashaydi va ishlaydi. Bu  usuldagi eng  muhim xususiyat uning tabiyligi 

bo`lib,  kuzatish  ob

’ektlari  o`zlarining  kuzatilayotganliklarini  sezmaydilar  va  kuzatuvchini 

guruhning  a

’zosi  sifatida  qabul  qiladilar.  Ushbu  shartning  buzilishi    eksperimentning 

samarasiz bulishiga olib kelishi mumkin.  

 

B.  Tashqi  kuzatish-kuzatuvchilar  faoliyatiga  aralashmagan  holda  ular  tashqi  xulq 

atvorini  qayd  qilishdir.  Bu  usul  muayyan  vaqt  va  sabr-toqat  talab  qilishi  bilan  boshqa 

metodalrdan  farq  qiladi,  ba

’zida  qisqa  muddat  ichida  tadqiqotchi  o`zini  qiziqtirayotgan 

predmet xususida hech narsa qayd qila olmasligi yoki tasodifan qo`lga kiritilgan ma

’lumot 

asosida  xulosa  chiqarishga  majbur  bo`lishi  mumkin.  Shuning  uchun  ham  bu  usul  boshqa 

usullarga qo`shimcha vosita sifatida ishlatiladi. 

 

V. «Muhim vaziyatlarni qayd etish» usulida kuzatishning mohiyati shundaki alohida 

shaxs  yoki  guruh  kutilmagan  tasodifiy    vaziyatga  solinadi    va  ularning  vaziyatga 

munosabati,  o`zini  tutishi,  ziddiyatli  va  qiyin  holatlardan  chiqish  yo`llari  kuzatiladi.  M: 

guruhni  ataylab  oldindan  tuzilgan  loyiha  yordamida  munozarali  vaziyatga  solish  va  unga 

har bir guruh a

’zosini o`zini qanday tutishi va bayon etgan fikrlarini zikr etish bunga misol 

bo`lishi mumkin.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

30 

S

o’rov 

Intervyu 

Anketa s

o’rovi 

Ochiq anketa 

Yopiq anketa 

Respondentdan 

fikrini erkin 

bayon etishni 

talab etadi 

Mosini tanlaydi 

Savollarga 

javoblar 

oldindan 

beriladi 

Muhim shaxsiy 

sifat 

Maxsus 

tayyorgarlik 

Roli 

o’yinlar 

metodi 

yordamida 

maxsus 

So`rov  metodlari.  Bular  suhbat,  intervyu,  anketa  metodlaridir.  Ushbu  metodlar  ijtimoiy 

psixologiyada keng qo

’llaniladigan metodlar qatoriga kiradi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

So`rov  metodlari  ijtimoiy  psixologik  tadqiqotlarda  keng 

qo`llaniladi, ayniqsa, anketa so`rovi  va intervyu shular jumlasiga kiradi. 

Bu metodlarni qo`llashda qator metodologik qiyinchiliklar vujudga keladi: 

 

1) - doim shaxslararo munosabatlar, o`zaro ta

’sir shakllari mavjud. 

 

 2)-  tadqiqotchini sub

’ektiv munosabatlarini ham inkor qilib bo`lmaydi. 

 

Tadqiqot  mobaynida    shaxslararo  idrok  qilish    va  sub

’ektiv  bir-birini  tushunishiga 

qaratilgan  barcha  qonuniyatlar  ishlaydi.  Shunga  qaramay  juda  ko`p  ijtimoiy  psixologik 

ma

’lumotlarni to`plashda so`rov metodlari eng qulay usullar sifatida  ishlatib kelimoqda.  

 

 

---

 

31