O ’zbekistonres pub I ikasIouy va o'rta m axsu s ta 1 j m vazirligi al

O ’zbekisto n r e s pub I ik a s I o u y va o'rta m axsu s ta 1 j m vazirligi al

---

---

O ’ZBEKISTO N R E S PUB I IK A S I O U Y VA O'RTA M AXSU S TA 1 J M VAZIRLIGI AL-


XO RAZM IY NOM W A G i URGANCH DA VIA T U N IVERSITETI TEH NIKA FA K i l l TET.!


2 0 2 -0 0 T G V R l/lU TALA B A S I ABDUSIIARIPOVA GULASALNING FALSAFA

FAN/D AN
MAVZU:

Farobiyning mantiq fani taraqqiyotiga q o ’shgan xissasi
TO PSHIRD I: 


Abdusharipova.G
QABU L Q1LDI: 


Babajanov. S.B
IIR G ANCH-2 015

---

---

I
-

Mavzu: Farobiyning mantiq fani taraqqiyotiga qo'shgan


hissasi.

REJA:
1. IX - XI asrlar M arkaziy O siyoda m antiq ilm ining rivojlanishi.
2. A bu N asr al Farobiyning m antiq ilm ining rivojlantirishdagi o ’mi.
3. Farobiyning yaqin va o 'rta sharqda “ikkinchi m uallim ” deb 
nom qozonishi.

4
.
Xulosa.

5. Foydalanilgan adabiyotlar.

l

---

---

i

Abu Nasr al Farobiyning mantiq ilmining rivojlantirishdagi o’rni.
Abu Nasr Farobiy (873 - 950) Sirdaryo b o 'y id a joylashgan Forob (O 'tror) 
shahrida sipohiy (harbiy kishi) oilasida tavallud topadi. Buxoro va Samarqand
shaharlarida tahsil oldi. So ng o 'z bilimini oshirish maqsadida B ag'dodga bordi 
va umrining k o 'p qismini (40 yil) o 's h a yerda o'tkazdi.
U 941-yildan 
Damashqda, 941-950- yillari Misrda yashadi. U jahon faniga, xususan falsafa,
matematika, fizika, kimyo, tilshunoslik, musiqashunoslik kabi fanlar rivojiga hissa 
qo shgan. Olim 160 dan ziyod asar yozib qoldirgan, ularning ayrimlari o 'z b ek

2

---

---

qozoq, rus va boshqa tillarga tarjima qilingan. Farobiyning qabri Damashq

shahrida.
Forobiyda mantiqiy bilimlar sistemasi (Isog’uvchi) (Kirish), «Maqulot»
(Kategoriya), «Ibora» (Hukm), «Qiyos» (Sillogizm, Birinchi Analitika), 
«Burxon», (Isbotlash, «Ikkinchi Analitika»), Jadal (Dialektika), «Safsata»
(Sofistik raddiya), «Xitoba» (Ritorika), «She’r» (Poetika) asarlarini o’z ichiga 
oladi. Shuningdek, Forobiy «Mantiq ilmiga kirish» «Aql haqida», «Shartli
hukmlar», «Sillogizm» kabi asarlarda mantiq masalalarini ishlab chikdi. «Ilmlar 
tasnifi» asarida ham mantiq ilmining predmeti, tuzilishi, ilmlar sistemasida to’tgan
o ’mi va ahamiyati haqida fikr yuritadi.
Mutafakkirning ta’kidlashicha, mantiq san’ati intellektning mukammallashuviga
olib keluvchi va insonni haqiqat tom on'yo’naltiruvchi qonunlarning majmuasini 
o ’rganadi. Bu qonunlar insonlarni bilish jarayonida turli xato va adashishlardan
saqlaydi. Inson bu qonunlar yordamida bilimlarini tekshirib, ularning chin yoki 
xatoligini aniqlash imkoniga ega bo’ladi.
Forobiyning mantiqiy ta’limoti uning gnoseologik ta’limoti bilan uzviy bog’liqdir. 
Uningcha, fikrlar tabiatdagi narsa va hodisalarni sezgilar orqali bilish asosida
vujudga keladi. Fikr shakllari o ’rtasidagi aloqa, munosabatlar real munosabatlarni 
ifodalash jarayonida vujudga kelishini ta’kidlaydi.
Mutafakkir mantiq ilmining til, grammatika, falsafa bilan o’zaro aloqadorligini 
ko’rsatib o ’tadi. U «Falsafani o ’rganishdan aw al nimalarni bilish kerak» nomli

3

---

---

risolasida falsafiy argumentastiya bilan, ya’ni falsafiy masalalarni asoslash,

isbotlash bilan tanishishdan aw a l sillogizmlarni, ya’ni mantiqiy hulosa chiqarish 
usullarini bilib olish zarur, deydi. Forobiy, ayniqsa Arastuning «Analitika»- sini
o’rganish zarurligini ta’kidlaydi. Bu kitoblarni o ’rganish chin isbot bilan xato 
isbotni bir-biridan farqlashga, mutlaqo xato bo’lgan fikr bilan bir oz xato bo’lgan
fikmi ajratishga yordam beradi.
Forobiy fikricha, sillogizm va isbotlash usuli eng to ’g ’ri, haqiqatga olib keluvchi
usul bo’lib, ilm - fan, falsafa shularga asoslanadi. 
Forobiy asosiy mantiqiy
shakllar bo’lgan tushuncha, hukm va ularning turlari, hulosa chiqarish, sillogizm 
va uning figuralari, modullarini chuqur tahlil qilib, ular to ’g ’risida izchil ta’limot
yaratdi. U to ’g ’ri tafakkurlashning asosiy prinstiplari: aynanlik, hukmlarning 
o’zaro zid bo’lmasligi, izchilligi har qanday hulosaning yetarlicha asoslanganligi
kabi muhim mantiqiy masalalarni ham har tomonlama ishlab chiqdi.