Obidjon karimov

Darsning rejasi:
1. Mumtoz she’riyat janrlari kursiga kirish.
2. Lirika va uning asosiy xususiyatlari haqida m a’lumot.
3. Lirik janrlar va ulaming turlari.
4. 0 ‘zbek mumtoz adabiyotida eng k o ‘p q o ‘llanadigan janrlar 
haqida.
Tayanch so‘z va iboralar:
Lirika, she ’r, adabiy turlar, epos, lirika, drama, lirik tur va
uning janrlari, g'azal, ruboiy, m urabba’, tuyuq, q it’a, fard,
musammat va uning turlari,
...
Bu tanlov fan hisoblanadi. Shuning uchun talabalarga she’r 
nima, 
she’rda q o ‘Hanadigan san’atlar, 
lirika, uning asosiy
7

---

xususiyatlari haqida batafsil m a’lum ot berish, ularga nazariy 
m a’lum ot berish asosiy maqsad qilib olingan. Avvalo, adabiy tur 
haqida.
Adabiy asarlarning nutqiy tashkillanishi, tasvir predmeti, 
ob’ekt va su b ’ekt m unosabati kabi jihatlari bilan umumiyJik kasb 
etuvchi yirik guruhga 
adabiy tur
deyiladi. Biz an ’anaviy ravishda 
badiiy asarlarni uchta katta guruhga: 
epik, lirik
va 
dram atik
turlarga 
ajratamiz. A dabiy asarlarni turlarga ajratish m asalasi qadimdan 
diqqat m arkazida b o ‘lgan. Antik davr yunon faylasufi Aflotun 
o ‘zining “D avlat” asarida shoir o ‘z tilidan (lirika), o ‘zgalarning 
gaplarini m uloqot sifatida tasvirlab (dram a) yoki bu ikkisini 
qorishiq (epos) qo‘llagan holda taqlid qilishi mumkinligini aytadi. 
San’atni tabiatga “taqlid qilish” deb bilgan Arastu esa tabiatga uch 
xil yo'sinda: 
l ) o ‘zidan tashqaridagi narsa to ‘g ‘risida hikoya 
qilayotgandek (epos); 2)taqlidchi o ‘z holicha qolgan, qiyofasini 
o ‘zgartirm agan holda (lirika); 3)tasvirlanayotgan kishilarni faol 
harakatda taqdim etgan holda (dram a) taqlid qilish mumkin deb 
bilgan.
Badiiy adabiyotning uchta asosiy turidan biri bu lirik tur 
b o‘lib, unda voqelik lirik sub’ekt his-tuyg‘ulari orqali akslanadi, 
uning uchun badiiy nutq ob’ekti emas, sub’ekti birlamchidir. 
Lirikada k o ‘proq tuyg‘ular, kechinm alar tasvirlanadi. Lirik turga 
kiruvchi asarlar kichik hajmli boMishiga qaramay, turm ushni badiiy, 
obrazli aks ettirishning barcha xususiyat va belgilariga ega. Lirik 
turning quyidagi janrlari mumtoz adabiyotda eng k o ‘p q o ‘llanadi: 
g ‘azal, m urabba’, qasida, muxammas, musaddas, musamman, 
tarji’band, tarkibband, m usabba’, m utassa’, m uashshar, fard, 
masnaviy, 
ruboiy, 
qit’a, 
tuyuq, 
Iug‘z, 
chiston, 
muammo, 
m uvashshah, ta ’rix.
Talabalam ing lirik tur haqida qanchalik bilim ga ega ekanliklari 
savol-javob orqali aniqlanadi. Tezkor savollar yordam ida lirik tur va 
uning janrlari, asosiy va o ‘ziga xos xususiyatlari o ‘rganiladi.
So‘ng, m umtoz she’riyatda eng k o ‘p q o ‘llanadigan janrlar 
toptiriladi, ularning o ‘ziga xos xususiyatlari m isollar yordam ida 
aniqlanadi. 
A lisher 
Navoiy, 
Lutfiy, 
A.Jomiy, 
Zahiriddin 
M uhammad B obur va boshqa ijodkorlardan m isollar toptiriladi.

---