Odam anatomiyasi

---

---

ATLAS
 
ODAM ANATOMIYASI
1 ЯНВАРЯ 2015 Г. 
MARHAMAT.
O’LMASOV MUHAMMADRO’ZI.

---

Страница | 1
Qisqartmalar Ro'yxati.
A.,a. -
arteria
-Arteriya 
Aa.,aa. -
arteriae
-Arteriyalar 
V.,v -
vena
-Vena 
Vv., vv., -
venae
-Venalar 
M., m., -
musculus
-Muskul 
Mm., mm., -
musculi
-Muskullar 
N., n., -
nervi
-Nerv 
R., r., -
ramus
-Shox 
Rr.,rr., -
rami
-Shoxlar 
Lig., lig., -
ligamentum
-Boylam 
Gl., gl., -
glandula
-Bez 
Gll.,gll., -
glandulae
-Bezlar 
s. -
seu, sive
-Yoki 
C 
I
,C
II
, C
III
… -
nervus cervicalis I,II,III
-Bo’yin nervlari I,II,III 
Th
I
,Th
II
,Th
III
,.. -
nervus thoracicus I,II,III
-Ko’krak nervlari I,II,III 
L
I
,L
II
,L
III
,.. -
nervus lumbalis I,II,III
-Bel nervlari I,II,III 
S
I
,S
II
,S
III
,.. –
nervus sacralis II,II,III
-Dumg’aza nervlari II,II,III 
Doimiy nerv segmantlari yumoloq qavs ichida keltiriladi masalan (C 
I
,C
II
) 
Doimiy bo’lmagan nerv 
segmentlari kvadratsimon 
qavslar ichida yumoloq 
qavs 
bilan 
keltiriladi 
masalan 
[C 
I
,(C
II
) – C
VII
(C
VIII
)]. 

---

Страница | 2
Suyaklar, 
ossa
, richaglar hosil qiladi va 
tanani yumshoq to’qimalari uchun tayanch 
vazifasini 
bajarib, 
muskullar 
qisqarish 
kuchini 
harakatga 
aylantiradi. 
Tanada 
suyaklar 
suyaklar 
sistemasini 
hosil 
qiladi(1,2-rasm)
Sistema skletae, 
suyaklar 
sistemasi esa o’q sklet 
skleton axiale
va 
qo’shimcga sklet 
skleton appendiculare
dan 
iborat. Tanada suyaklar suyaklar sistemasini 
hosil 
qiladi(1,2-rasm)
Sistema 
skletae, 
suyaklar sistemasi esa o’q sklet 
skleton axiale 
 
va qo’shimcga sklet 
skleton appendiculare
dan iborat. O’q skletga miya qutusi,
cranium
umurqa 
pog’onasi 
columna
vertebralis
va ko’krak qafasi suyaklari kiradi 
ossa thoracis
. Qo’shimcha sklet tarkibi qo’l 
suyaklari ossa membri superioris
va oyoq 
suyaklari 
ossa membri inferioris
kiradi. Sklet 
sistemasiga 200 dan ortiq suyak lar kirib 
ularning 85 tasi juft suyaklardir.Har bir 
suyak– bu a’zo hisoblanib, har xil 
briktiruvchi to’qima va suyak ko’migi, qon 
 
1. Skelet sistemasi, systema skeletae; 
oldindan ko’rinishi. 
tomirlar va nerv tolalaridan tuzilgan. Sklet 
sistemasida suyak qism 
pars ossea
va tog’ay 
qism
pars cartilaginosa
dan iborat bo’lib 
sklet sistemasini asosiy qismini suyak qismi 
tashkil etadi. Tog’ay qism tarkibiga bo’g’im 
tog’ayi 
cartilagines articulares
, epifizar 
tog’ay
cartilagines epifiziales
va qovurg’a 
tog’ayi 
cartilagines costales 
kiradi. Suyak 
tashqi tomondan yupqa briktiruvchi toqimali 
qobiq-suyak usti 
parda periosteum
bilan 
qoplangan bo’lib unda tolali va osteogen 
qavatlar farqlanadi.

---

Страница | 3
Tolali qavat tashqarida joylashgan bo’lib 
o’zining tolalari bilan suyak ichiga kiradi va uni 
qon, limfa tomirlari hamda nerv tolalari bilan 
taminlaydi. Bu qon tomir va nervlar suyakni 
oziqlantiruvchi teshiklar 
foramena nutricia 
orqali teshib kirib oziqlantiruvchi kanallar 
canalis nutricius
orqali suyak ko’migiga kiradi. 
Ichki osteogen qavat o’zida. suyak hosil
qiluvchi ya’ni suyak to’qimasini rivojlanishi va 
qayta qurilishini ta’minlovchi hujayralardan 
iborat. Suyak uchlarini qoplovchi tog’ay 
qismlarda suyak usti parda tog’ay usti parda
 
prichondrium
ga aylanadi. Bu sanab o’tilgan 
qobiqlar suyakni barcha qismida va uni 
hosilalari: o’simtalar, 
processus
; qirralar; 
cristae
chuqurliklar ; 
foveae
, chuqurchalar;
2. Skelet sistemasi, systema skeleta; 
orqadan ko’rinishi 
 
fossae 
da uni qoplab turadi. Nisbatan yupqaroq 
bo’lgan 
– 
endost, 
endostenum
,-suykni 
ichkaridan qoplab turadi. Tuzulishi bo’yicha 
uzun, 
ossa longi
, kalta, 
ossa brevie
va yassi 
ossa plana
, suyaklar farqlanadi. Bir qancha 
suyaklar o’zida ichi hovo bilan to’lgan 
bo’shliqlar saqlab; bunday suyaklar g’ovak 
suyaklar 
ossa pneumatica
deb ataladi.

---

Страница | 4
 
 
 
3. Katta boldir suyagi, tibia, o’ng; 
oldindan ko’rinishi. (suyakning o’rta 
qismida suyak usti pardasi, pariosteum, 
kesilgan va teskari burub qo’yilgan.) 
Bundan tashqari bir qancha suyaklar aralash 
tipda tuzulgan, 
ossa irregularea
bo’lib har hil 
shakl va tuzulishga ega bo’ladi.
Uzun suyaklarda (yelka,o’mrov panja va 
h.k.) larda o’rta qism-diafiz , 
diaphysis
, va ikki 
tugash qismi-epifiz, 
epiphyses
tafovut qilinadi. 
Epifizning o’q skletiga yaqin joylashgan qismi 
uning proksimal qismi 
epiphyses
proximalis 
shu 
suyakning 
o’q 
skletidan 
uzoqroq 
joylashgan qismi esa distal qismi 
epiphyses 
distalis 
deyiladi. Bu ikkala epifiz va diafiz 
orasidagi qism esa mertafiz, metaphyses, deb 
ataladi. 
Bu 
chedaralar 
yosh 
bola 
va 
o’smirinlarda yaxshi ko’rinadi chunki ular 
suyaklarining epifiz va diafiz qismlarida 
epifizar tog’ay saqlanib turgan bo’ladi. Mana 
shu tpg’ay hisobiga suyak intensiv holda 
uzunasiga o’sadi. Keyinchalik epifizar tog’ay 
suyak to’qimasiga aylanib ketadi va shu joyda 
epifizar chiziq 
linea
epiphysalis
hosil qiladi. 
Yosh o’tgan sari bu fatqlar yo’qolib boradi. 
Uzun suyak bo’ylamasiga kesilganda unda 
kompakt modda, substantia compacta, tashqi 
qavatni hosil qilib undan ichkarida dag’al 
substantia spongiosa qavat joylashadi. Uzun 
suyaklarni diafiz qismida kompakt modda 
suyak ko’migi bo’shlig’ini o’rab turadi. Kalta 
suyaklarni bo’ylama kesimida tashqi kompakt 
qavat yupqa bo’lib suyakning asosiy qismini 
hosil qiluvchi dag’al qavatni qoplab turadi. 
Dag’al 
qavat 
trabekulalari 
murakkab 
yacheykalar to’rini hosil qiladi. Bu yacheykalar 
har bir suyakda uni funksional ishiga qarab 
joylashadi.
Yassi suyaklarda esa teskari g’ovak modda 
yuqa qavatni hosil qilib ikki tomonidan 
kompakt modda bilan qoplangan bo’ladi. Bosh 
qutisi suyaklarida dag’al modda diploe, 
diploe
, 
deb atalib u tashqi va ichki kompart modda 
plastinkalari orasida joylashadi. Dag’al modda 
orasidan diploitik kanallar 
canals diploici
o’tgan bo’lib undan vena qon tomirlari o’tadi. 
Miya qutusining bir nechta suyaklari 
(peshona, g’atvirsimon, panasimon, yuqorigi 
jag’) o’zida burun bo’shlig’i bilan aloqa 
qiluvchi hovo bo’shliqlarini saqlaydi. Shu 
bilan birga miya qutisi suyaklarini bir qancha 
qismlari yo’gonlshgan joylar-kontrforslarni 
(peshona-burun, alveolyar-yanoq, peshona-
ponasimon) hosil qilib tayanch vazifasini 
o’taydi. Kontrforslar borligi uchun miya 
qutisiga beriladigan mexanik silkinishlar
yengillashtiriladi.