Odam genetikasi

RNK ning tuzilishi va funksiyasu
Ribonuklein kislota - RNK tuzi­
lishi ko‘p jihatdan DNK tuzilishiga o‘xshasada, b a’zi bir belgilari 
bilan undan tubdan farq qiladi. Aw alo RNK tarkibidan uglevod- 
lardan dezoksiriboza emas, balki riboza borligini qayd etish kerak. 
RNK tarkibida xuddi DNK tarkibi singari azotli asoslardan adenin, 
sitozin uchrasa ham, timin o‘mida uratsil borligini ko‘rsatib o‘tish 
lozim. DNK qo‘sh zanjirli boigan holda RNK yakka zanjirlidir. 
Hujayrada o‘z tuzilishi va funksiyasi bilan farqlanuvchi uch xil ri­
bonuklein kislota bor. Ular ribosoma - r-RNK, informatsion - i-RNK 
va transport - t-RNK dan iborat. Uch xil RNK ning hammasi RNK 
polimeraza fermenti ishtirokida DNK matritsasida sintezlanadi. Ri- 
bosomal RNK hujayradagi barcha RNK ning 80% ga yaqinini tashkil 
etadi. Ribosomal RNK yadrochada sintezlanadi va oqsil molekula- 
lar bilan bogianib, xomaki ribosoma holatida sitoplazmaga chiqa- 
riladi va u yerda voyaga yetib ribosomalar hosil qiladi. t-RNK quyi 
molekulalar massaga ega boiib , 75-85 nukleotiddan tashkil topgan.
39

---

U beda bargi tipidagi ko‘rinishda bo‘ladi. t-RNK ribosomalarga ami- 
no-kislotalar tashish vazifasini o ‘taydi. Har bir aminokislota alohida 
t-RNK ga ega. (12-rasm) Binobarin, t-RNK 20 xildir. Ulaming har 
birida m a’lum amino kislotani biriktira oladigan, antikodan vazifasini 
o ‘taydigan maxsus triplet mavjud.
12-rasm. t-RNK ning tuzilish sxemasi.
Ribonuklein kislotalaming uchinchi xili i-RNK bo‘lib, uning 
asosiy vazifasi DNK dagi axborotni sitoplazmaga ko‘chirishdir.
I-RNK hujayradagi ribonuklein kislota umumiy miqdorining 1,5— 
2,0%ni tashkil etadi. DNK da sintezlangan dastlabki i-RNK tarki- 
bida 
«axborotli», «axborotsiz»
qismlar uchraydi. Dastlabki i-RNK 
yadro membranasidan sitoplazmaga o ‘tish mobaynida uning «ax­
borotli» ekzon va axborotsiz intron qismlari bir-biridan ajraladi, 
so‘ngra axborotli qismlar o ‘zaro birikib i-RNK faqat axborotli 
qismlarga ega bo‘lgan holatda sitoplazmaga o ‘tadi.