Odam genetikasi
Ekspressivlik va penetranlik
Yüklə 40 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
7.5.
Ekspressivlik va penetranlik. Ekspressivlik va penetranlik atamalarini dastlab Timofeyev-Resovskiy fanga kiritgan. Ekspressivlik deganda genning fenotipik rivojlanish darajasini, y a ’ni genning ta ’sir kuchi bilan belgining rivojlanish darajasi tushuniladi. Ekspressivlik ikkala jinsda bir xil yoki har xil, doimiy yoki o ‘zgaruvchan xillarga ajratiladi. Turg‘un belgilarga k o‘proq sifat belgilar, o ‘zgaruvchan bel gilarga esa miqdor belgilar kiradi. Har bir organizm fenotipi genotipga va o ‘zi yashayotgan tashqi muhitga bog‘liq. Belgilar o ‘rtasidagi tafovut genotipga bog‘liq b o ‘lgan hollarda ham ulam ing namoyon b o iish i uchun tashqi muhit- ning m a iu m sharoiti zarur. Aksincha belgilar o ‘rtasidagi tafovut 112 ko‘proq tashqi muhitga b o g iiq bo‘lgan hollarda ham, bu belgilar genotip tomondan belgilanishini unutmaslik kerak. Masalan, tog‘lik joylarda pasttekislikka qaraganda qonda gemoglabin va eritrotsitlar 30% ortiq b o iad i. Biroq eritrotsitlar miqdorining o ‘zgarishi kislorod- ning parsiol bosimi bilan uzviy b o giang an b o iib , u genotip bilan belgilanadi. Xuddi shuningdek, odam bo‘y uzunligidagi farq gene tik omillar bilan belgilansada, u oziqlanish va iqlim sharoitlariga qarab o ‘zgaradi. Binobarin, belgining rivojlanishida genetik omillar va tashqi muhit ta ’sirini bilish uchun belgining reaksiya normasini tahlil qilish zarur. Agar bir xil genotipli organizmlarda belgining ifo- dalanishi turlicha b o is a , u holda ikkala jinsda ekspressivlik bir xil yoki har xil, doimiy yoki tebranuvchan holatda b o iad i. Mazkur gen ta’sirida rivojlangan belgida o ‘zgarish sodir b o im asa, u holda turg‘un ekspressivlik kuzatiladi. Chunonchi AVO qon guruhlarining ekspres- sivligi turg‘un sanaladi. Ekspressivlikning ikkinchi xili o ‘zgaruvchan yoki tebranuvchan ekspressivlik hisoblanadi. Ulaming kelib chiqish sabablariga tashqi muhit, genotip (genlaming o ‘zaro ta’siri) kiradi. Ekspressivlik darajasi miqdor jihatdan statistik ko‘rsatkichlar yor- dam ida baholanadi. E kspressivlik o ‘zgarishining chetki variantlari penetranlik orqali aniqlanadi. Penetranlik m a’lum gen allelining m iq dor jihatdan paydo b o iish ehtimolligidir. Populyatsiya tarkibidagi organizmlarda belgilar hamma organizmlarda yoki ayrim guruh orga nizmlarda namoyon b o ia d i. Masalan, tug‘ma son suyagining chiqi shi 25% yoki boshqacha aytganda, shu gen bor genotiplaming 1/4 qismida fenotipik jihatdan namoyon b o ia d i. T o iiq bo im ag an pcnctranlikka misol qilib jins bilan cheklangan belgilami olish mumkin. 113 |