Odam va hayvonlarda parazitlik qiluvchi hasharotlar

Parxo‘rlar (Mallophaga) turkum
Parxo‘rla r (Mallophaga) turkum i vakillari qanotsiz, mayda yassi
hashoratlar bo'lib, parrandalar va sut emizuvchilarda parazitlik qilib hayot
kechiradi. Parxo'rlaming boshi yirik, ko'krak qismi juda keng, ko'zlari o 'z
navbatida reduksiyaga uchragan. Og'iz apparati kemiruvchi tipda, parazitlik
hayotiga maxsus moslashgan. Oyoq panjalari 1—2 bo'g'imdan iborat bo'lib, bitta
yoki ikkita «tirnoqcha» bilan tugallanadi. Parxo'rlar o'zlarining tuzilishi bilan bir
tomondan pichanxo'rlarga o'xshasa, ikkinchi tomondan bitlarga o'xshab ketadi. 337
Parxocrlar patlar, parlar, sochlar, tuklar orasida yoki terida parazitlik qilib hayot
kechiradi. Teri epidermisi, jun, momiq va par bilan oziqlanadi. Ulaming ayrim
turlari hatto yirik qushlaming og‘iz bo‘shlig‘ida uchrab, ulaming endoparazitlariga
aylangan. Tuxumlari qopqoqchali boMib, patlarga, sochlarga, junlarga yopishib
turadi. Shunday tuxumlardan tez muddat ichida lichinkalar paydo boMadi.
3

---

Lichinkalar o‘z tuzilishiga ko‘ra voyaga yetganlariga o‘xshab ketadi, faqat
oMchamlari va teri pigmentlari bilan farq qiladi. Parxo‘rlaming umumiy
rivojlanishi 3-4 haftani o‘z ichiga oladi. Ular asosan teri epidermisi, patning ayrim
qismlari, teridan ajraladigan mahsulotlar hisobiga, shuningdek, yaralardan
ajraladigan moddalar hisobiga oziqlanadi. Natijada hayvonlarning jun va parlari
to‘kilib ketadi, qattiq qichish paydo qiladi. Ular o‘zlari yashayotgan organizmni
juda ham bezovta qiladi, buning evaziga hayvonlarning mahsuldorligi kamayadi. It
va mushuklaming junxo‘rlari jun ostida yashab, parazitlik qilish bilan birga, ba’zan
ayrim turlari tasmasimon chuvalchanglaming tuxumlarini ham tarqatadi. Parxo‘rlar
turkumida 2600 tadan 3000 tagacha tur kiradi, shulardan 300 ga yaqin turi
sutemizuvchilarda, qolganlari esa qushlarda parazitlik qiladi. Ulardan taxminan
400 ga yaqin turi MDH mamlakatlarida uchrashi qayd qilingan. Parxocrlar turkumi
o‘z navbatida 2 ta kenja turkumga va bir nechta oilaga boMinadi. Haqiqiy
parxocrlar kenja turkumiga oqish tovuq parxo‘rini misol qilib olish mumkin. Pat va
junxo‘rlar kenja turkumiga esa tovuqlaming bosh parxo‘ri va kaptar parxo‘rini
ko‘rsatish mumkin. Shuningdek, ularga kattaiigi 4-5 mm keladigan yirik o‘rdak
parxo‘ri, it, mushuk va boshqa sutemizuvchilarda uchraydigan junxo‘rlami ham
ko‘rsatish mumkin (107-rasm). Parxocrlar va junxo‘rlar tomonidan chaqiriladigan
kasalliklar mallofagozlar deb yuritiladi. Kimyoviy preparatlardan foydalanib,
parxo‘rlarga qarshi kurash olib boriladi. B itlar (A noplura) tu rkum ining vakillari
faqat sutemizuvchilarda parazitlik qilib yashaydigan qon so‘ruvchi
ektoparazitlardir.