Odlar Yurdu Universitetinin «Mülki hüquq» kafedrasının baş müəllimi T. Feyzullayeva Sabir Salman oğlu Allahverdiyev. Azərbaycan Respublikasının m ülki hüququ. ILL cild. IV kitab dərs
§ 2. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun
Yüklə 19,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 2. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun
mülki-hüquqi müdafiəsinin həyata keçirilməsi Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz mülki-hüquqi mühafizənin obyekti kimi Vətəndaşların şərəf və ləyaqəti uzun müddət yalnız ci nayət-hüquq xarakterli tədbirlərlə müdafiə edilmişdir. Lakin müəyyən müddət keçdikdən sonra məlum ol muşdur ki, cinayət-hüquqi müdafiə vasitələri şərəf və ləyaqəti qorumaq üçün kifayət etmir və yetərli deyildir. Belə ki, sovet dövrünün cinayət məcəllələri şərəf və ləyaqətin hüquqi mühafizəsini həyata keçirmək üçün bəzi normalar, məsələn, böhtana görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutan norma müəyyən edirdi. Lakin böhtan subyektiv cəhətdən birbaşa qəsdlə xarakterizə olunan cinayət tərkibi sayılırdı; şərəf və ləyaqət isə onları ləkələyən və pozan şəxsin təqsirli bilinmə diyi halda da müdafiə olunmağı tələb edirdi. Bundan əlavə, böhtan atan şəxsin cinayət qaydasında mühakimə olunması heç də həmişə zərərçəkən şəxsin təmiz adını bərpa etmirdi. Çox vaxt məh kəmə hökmü şəxslərin nəzərinə çatdırılmırdı; o şəxslərin ki, onlar böhtan atan tərəfindən zərərçəkənin şərəf və ləyaqətinin ləkələndiyini bilirdilər. Digər tərəf dən, böhtan atan şəxsi (şərəf və ləyaqəti ləkələyən məlumatlar yayan şəxsi) bu və ya digər səbəbə görə (məsələn, təqsiri olmadığına və digər əsaslara gö rə) mühakimə etmək mümkün olmurdu. Belə halda isə zərərçəkən öz təmiz adını bərpa etmək üçün hüquqi vasitə tapa bilmirdi. Ümumiyyətlə, böhtan atıl- ' Гражданское праао. Учебник. Часть 1/Под рсл. А.П.Сергееса. Ю.К.Толстого. М-, I99S, с.317; Гражданское право России. Курс лекций. Часть общая/Отв.рсд. О М Садиков, М., 2002, C.2S5. 2 Гражданское право России. Часть 1/Под рсл. З.И.Цыбуленко. М-, 1998, с. 169: Гражданское право. Учебник. Том 1/Под рсл. Е.А.Суханова. М., 1998, с .!69. 3 Гражданское право. Учебник. Часть 1/Под рсл. Т.ИМ.иарионовой и др. М., 1998, с. 187. 1 Комментарий к Г К РФ. Часть l /Пол рсд. ОМ.Садикова. М., 1999. 71
mış şəxsin təmiz adı bərpa olunmurdu’ . Buna görə də cinayət hüququ və təndaşların şərəf və ləyaqətinin m üdafiə olunm asına kifa yə t qədər tə m i nat vermirdi. Böhtan atan şəxsi, yəni şərəf və ləyaqəti ləkələyən məlumatlar yayan təq sirkar şəxsi yalnız cəzalandırmaq yox, həm də böhtan atılmış şəxsin təmiz adı nı bərpa etmək lazım idi. Bunu isə yalnız mülki-hüquqi müdafiə üsulunun kö məyi ilə etmək olardı. Axı, m ülki-hüquqi m üdafiənin m əqsədi pozulm uş mənafeyi bərpa etməkdən ibarətdir. Şərəf və ləyaqəti ləkələnmiş şəxsin təmiz adını bərpa etmək məqsədilə 60- cı illərin əvvəllərində SSRİ və müttəfiq respublikaların mülki qanunvericiliyinin Əsaslarına (1961) 7-ci maddə daxil edildi2. Bu norma demək olar ki, olduğu ki mi 1964-1965-ci il sovet dövrünün bütün mülki məcəllələrində də nəzərdə tu tulmuşdu. Qeyd etmək lazımdır ki, şərəf və ləyaqətin mülki-hüquqi müdafiəsi barədə norma sovet hüquq elmi tərəfindən hazırlanmışdı. Həmin normanın mülki qa nunvericiliyə daxil edilməsindən xeyli əvvəl sovet sivilist alimləri (E.A.Fleyşits, S.N.Bratus, V.A.Ryasentsev. S.Ə.Asknazi. M.M.Aqarkov və b.) göstərilən nor manın vacibliyini, mümkünlüyünü və məzmununu əsaslandırmışdılar3. Bu nor ma müstəsna olaraq sovet insanının şərəf və ləyaqətini, daha doğrusu, onun qeyri-əmlak mənafelərini daha geniş və əhatəli müdafiə etmək zərurətindən yaranmışdı. Sovet dövrünün 1964-1965-ci il mülki məcəllələri ilk dəfə olaraq şərəf və lə yaqətin mülki-hüquqi müdafiəsini nəzərdə tutdu. Şərəf və ləyaqət də daxil ol maqla şəxsiyyətin mənafeləri nəinki cinayət hüququ (qanunvericiliyi) ilə, həm çinin mülki hüquqla (qanunvericiliklə) müdafiə olunmağa başladı. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi şərəf və ləyaqətin müdafiəsi barədə sovet hüquq elminin hazırladığı və sovet mülki məcəllələri nin nəzərdə tutduğu normanı təsbit etmişdir. Məcəllə şərəf və ləyaqətin, habe lə işgüzar nüfuzun müdafiəsi barədə xüsusi norma nəzərdə tutur (MM-in 23- cü maddəsi). * 7 ' M.M.Агарков. Предмет и система советского гражданского права //Совегскос государство и право 1940, К : 8-9, с.67; Веяявскии Л.В..Придаороа П.А. Охрана чести и достоинства личности в СССР. М.. 1971. с.26. 7 Şərəf və ləyaqətin mülki-hüquqi müdafiəsi barədə norm anın m ülki qanunvericiliyə daxil edilməsini şərtləndirən arqum entlər barədə bax. Ф.пчацш! EA. Личные права в гражданском нраве СССР и капиталистических стран. М., 1941, с. 147-148; Иоффе О.С. Советское гражданское право. М .. 1967, с.321; Ярощемко К.И. Жили, и здоровье под охраной закона. М ., 1990, с. 155.
1941. с. 147-148; Прошусь С.И. К дискуссии о системе права//Советское государство и право 1940, K i 8-9, с.203; В.Рясащев. Неимущественный интерес в советском гражданском праве // Уче ные записки М Ю И, выи.1, 1939, с.22-49; С. А скиазий. Личные права должны защищаться судом от существенных нарушений //Советская юстиция, 1939, №14; М М.Агарков. Обязательства из при чинения вреда //Проблемы социалистического права. 1939, №1, с.71; М.М.Агарков. Предмет и система советского гражданского права. //Советское государство и право. 1940, №8-9, с.52-72. 72
Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz şəxsiyyəti xarakterizə edən nemətlərdir. Digər tərəfdən, onlar şəxsiyyətlə cə miyyət arasında yaranan ictimai münasibətləri əks et dirir. Buna görə də həmin nemətlər böyük ictimai əhə miyyətə malik olub, mülki qanunvericiliklə pozulmaq dan qorunur. Bazar münasibətləri şəraitində, köklü iqtisadi-siyasi islahatlar aparıldığı və demokratik dəyişikliklər həyata keçirildiyi dövrdə şəxslərin şərəf, ləyaqət və iş güzar nüfuzunun mülki-hüquqi müdafiəsi xüsusi aktuallıq kəsb edərək, ictimai- siyasi əhəmiyyətə malik olur. Buna görə də şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüqu qu Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan mövcud qanunvericiliyində konstitusion prinsip səviyyəsinə yüksəlir. Belə ki, Konstitusiyanın 46-cı mad dəsinə görə, hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. Mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu konstitusion müddəa hüququn müxtəlif sa hələri, o cümlədən mülki hüquq tərəfindən həyata keçirilir. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi barədə mülki hüquq normalarının məna və məzmununu düzgün başa düşülməsində, habelə praktikada həmin normaların eyni qaydada tətbiq olunmasında məhkəmə plenumu qərarlarının böyük
və 1989-cu ildə) SSRİ Ali Məhkəməsinin Plenumu qərar qəbul etmişdi'. Düz dür. hal-hazırda həmin qərarlar öz hüquqi qüvvəsini itirmişdir. Amma onların
Müasir dövrdə şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsi barədə mülki qanunvericiliyin mənasını düzgün başa düşmək üçün RF-in Ali Məhkəməsinin 18 avqust 1992-ci il tarixli plenum qərarı mühüm rol oynayır* 2. Bu məsələ barə sində Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin də Plenum qərarı, habelə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin müvafiq qərarı vardır3. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun mülki-hüquqi müdafiəsinin mahiyyəti nə dən ibarətdir? Qeyd etmək lazımdır ki, şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hər bir şəxsə məxsus olan vacib qeyri-maddi nemətlərdir (və ya mənəvi dəyərlərdir). Hər hansı vətəndaş fiziki şəxsin həmin nemətlərini ləkələyən, həqiqətə uyğun və doğru olmayan məlumatlar yaya bilər. Bunun nəticəsində fiziki şəxsin şərə- ' NocTUHofittcııın: Пленума Верховного Сула СССР от 17 лскабрх 1971 г. <*0 применении в су- лобной практике ст. 7 Оспой гражданского законолатсльстпа СССР и союзных республик о мши те мести и достоинства граждан и организаций» //Бюллетень Верх.Сула СССР. 1972, А» 1; Поста новление Пленума Верховного Сула СССР «О применении в судебной практике ст. 7 Основ граж данского законодательства СССР и союзных республик о мшите мести и достоинства граждан и организаций» от 1989 гУ/Бюллстснь Всрх.Суда СССР. 1989, № 3.
возникающих при рассмотрении судами дел о защите мести и достоинства граждан и орга-ним- пий» (Бюллетень Верх. Суда РФ 1992, А» 11). 3 «Şərəf və ləyaqətin m üdafiəsi barədə qanunvericiliyin məhkəmələr tərəfindən tətbiq edil məsi təcrübəsi haqqında». Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Plenumunun 14 may 1999-cu il tarixli qərarı; Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Res publikası Mülki Məcəlləsinin 21-ci və 23-cü maddələrinin şərh edilməsinə dair 31 may 2002-ci il arixli qərarı. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun mülki-hüquqi müdafiəsinin mahiyyəti 73
fı, ləyaqəti və ya işgüzar nüfuzu pozulur. Belə halda təkzibetm ə kim i qeyri- əmlak xarakterli xüsusi m ülki-hüquqi m üdafiə üsu lu tətbiq edilir və bunun la pozulmuş nemət müdafiə olunur, pozulmuş mənafe bərpa edilir'. Şərəf, lə yaqət və işgüzar nüfuz kimi nemətlərin mülki-hüquqi müdafiəsinin mahiyyəti də məhz bundan ibarətdir. Məsələn, ali məktəb müəlliminin əldə etdiyi lotere ya uduşa düşür. Uduşdan əldə olunan gəlir hesabına o, xarici markalı bahalı minik avtomobili alır. Jurnalistlərdən biri qəzetdə yazır ki, müəllim sessiyalarda tələbələrdən yığdığı pul hesabına minik avtomobili almışdır. Bununla o, müəlli min şərəf və ləyaqətini ləkələyən, həqiqətə uyğun gəlməyən məlumat yayır. Müəllim onun şərəf və ləyaqətini ləkələyən məlumatın məhkəmə qaydasında təkzib olunmasını tələb edir. Məhkəmə həmin tələbə baxaraq müəllim barəsin də yayılmış həqiqətə uyğun olmayan məlumatın təkzib olunması haqqında qə rar qəbul edir. Həqiqətə uyğun olmayan məlumat qəzetdə yayıldığına görə hə min qəzetdə də təkzib edilir. Bu üsulla müəllim öz şərəf və ləyaqətinin mülki- hüquqi müdafiəsini həyata keçirir. Başqa bir misalda vətəndaş televiziya vasitəsilə həqiqətə uyğun və doğru olmayan belə bir məlumat yayır ki, guya şəhər xəstəxanasının həkimi düzgün diaqnoz qoymur, xəstələri düzgün müalicə etmir və onları aldadır və s. Bunun la o, həkimin işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatlar yayır. Həkim özünün iş güzar nüfuzunu müdafiə etmək üçün həmin məlumatların məhkəmə qaydasın da təkzib olunmasını tələb edir. Məhkəmə tələbə baxaraq təkzib olunma ba rədə qərar qəbul edir. Həmin məlumat televiziya vasitəsilə də təkzib olunur. § 3. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsində istifadə olunan mülki-hüquqi üsullar Hər bir şəxsin şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqla- nnı, əgər həmin hüquqlar pozularsa, müdafiə etmək hü- mulkı-huquqı qUqU varc)lr M üdafiə hüququ dedikdə, hüquq sahibinə mu a
iə
usu arı ^ ü q u q daşıyıcısına, səlahiyyətli şəxsə) öz pozulmuş şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqlarını bərpa etmək məqsədilə hüquqqo- ruyucu xarakterli tədbirlər tətbiq olunması üçün verilən imkan başa düşülür. Müdafiə predm etini subyektiv şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqları təşkil edir. Bununla yanaşı, bəzən mənafe də müdafiə predmeti ola bilər. Belə ki, subyektiv şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqları şəxsi hüquqlardır və buna görə də onlar şəxsin (hüquq sahibinin) ölümü ilə ləğv edilir, əmlak hü quqlarından fərqli olaraq vərəsələrə keçmir. Şəxsin ölümündən sonra onun şərəf və ləyaqəti qoruna (müdafiə oluna) bilər. Belə halda müdafiənin predme- 1 1
dafiə üsulu ilə, yəni təkzibetmə ilə müdafiə olunur (bax: Иоффе O.C Советское гражданское пра во. M., 1967, c.320). Təkzibetmə hüquq ədəbiyyatında göstərildiyi kimi, xüsusi m ülki-hüquqi m ü dafiə üsuludur (Гражданское право России. Курс лекций. Часть общая/отв.рсд. О.Н.Садикоо, М., 2001, с.285; Гражданское право. Учебник. Часть 1/Под рсд. Л.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. М., I998.C.3I7). 74
tini ictimai əhəmiyyəti olan mənafe təşkil edir. Müdafiə hüququnun subyekti rolunda ilk növbədə, şərəf, ləyaqət və işgü zar nüfuz hüququnun daşıyıcısı (sahibi) olan şəxsin özü çıxış edir. Bununla bə rabər, digər maraqlı şəxslər də (məsələn, ailə üzvləri, vərəsələr, yaxın qohum lar və s.) başqasının pozulmuş şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqlarını mü dafiə edə bilərlər. Qeyd etdiyimiz kimi, şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqlan öz hüquqi tə biətinə görə subyektiv mülki hüquqlardır. Buna görə də onlar subyektiv mülki hüquqların müdafiəsində istifadə olunan üsulların köməyi ile qoruna (müdafiə oluna) bilər. Həmin üsulları iki yerə bölmək olar: • ümumi mülki-hüquqi müdafiə üsulları; • xüsusi mülki-hüquqi müdafiə üsulları.
tədbirlər başa düşülür ki, bu tədbirlərin vasitəsilə pozulmuş istənilən subyektiv mülki hüququ bərpa etmək olar. Onların həm də şərəf, ləyaqət və işgüzar nü fuz hüquqlarının müdafiəsində tətbiqi mümkündür. Belə üsullara aiddir: • zərərin əvəzini ödəmə; • mənəvi zərərin kompensasiyası; • hüquqları pozan hərəkətlərin qarşısının alınması. Göstərilən müdafiə üsullarının şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqlannın müdafiəsində istifadə edilməsinin xüsusiyyətləri ilə fəslin sonuncu paraqrafın- da tanış olacağıq. Xüsusi mülki-hüquqi müdafiə üsulları Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquqlarının müdafiə sində həm də xüsusi üsullar tətbiq edilə bilər. Xüsusi üsullarla yalnız şəxsi qeyri-əmlak hüquqları, xüsusən də hər şeydən əvvəl, şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hü quqları müdafiə olunur. Xüsusi mülki-hüquqi müdafiə üsulları odur ki, bu üsullar yalnız şəxsi qeyri-əmlak hüquqlarının, ilk növbədə, şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz hüquq larının qorunması üçün nəzərdə tutulur'. Azərbaycan Respublikasının mülki hüququ bir neçə belə üsul müəyyən edir (MM-in 23-cü maddəsi). Həmin üsul lara aiddir: • təkzibetmə; • yayılmış məlumatların məhkəmə tərəfindən yalan məlumat kimi tanınma sı;
• cavabı dərc etdirmə. Göstərilən üsulları belə bir ümumi əlamət birləşdirir ki, onların hamısı qeyri- əm lak xa ra kte rli ü sullardır. Fəslin axırıncı paraqraflarında məhz Həmin üsul ların əsas cəhətləri ilə tanış olacağıq. ' Иоффе О.C. Советское гражданское право. M., 1967, с. 320. 75
§ 4. Təkzib olunma münasibətlərində iştirak edən subyektlər və həmin münasibətlərin yaranma əsası Təkzib olunma kimi xüsusi mülki-hüquqi müdafiə Təkzib olunmanı üsulunun tətbiqi zamanı müəyyən münasibət yara- tələb etmək nır kj həmin münasibətdə iştirak edən şəxslər tək- hüququnun subyekti 2İb olunma subyektləri adlanır. Təkzib olunma subyektləri dedikdə, iki kateqoriya şəxs başa düşülür. Bunlardan biri təkzib olunmanı tələb etmək hüququnun subyekti adlanır. Digəri isə təkzibetməyə borclu olan, yəni təkzib etmək vəzifəsi daşıyan subyektdir.
zulmuş nüfuzunun müdafiəsi üçün məhkəməyə iddia ilə müraciət etmək səla hiyyəti olan şəxs başa düşülür. O, şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz barəsində
nüfuzunu ləkələyən, doğru və həqiqətə uyğun olmayan məlumatlar yayılır. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuz barəsində mülki işlər üzrə məhkəmədə iddiaçı qismində həm fiziki şəxslər, həm də təşkilatlar çıxış edə bilərlər. Elə dərhal buradaca qeyd etməliyik ki, təşkilatların yalnız işgüzar nüfuz barə də işlər üzrə iddiaçı olması mümkündür'. Sovet dövrünün qanunvericiliyinə görə isə, təşkilatlar şərəf və ləyaqətin müdafiəsi barədə işlər üzrə də iddiaçı rolunda çıxış edə bilərdi. Hüquq ədəbiyyatında haqlı olaraq göstərildiyi kimi, qanunda (yəni RF MM- in 152-ci maddəsində; analoji maddə bizim ölkənin MM-də də nəzərdə tutul muşdur) yalnız vətəndaşların (hüquqi şəxsin yox) şərəf və ləyaqətinin m üdafiəsi nəzərdə tutulur; işgüzar nüfuzun müdafiəsi isə həm vətəndaş lara, həm də hüquqi şəxslərə aiddir1
İddiaçı kimi çıxış etməsi üçün təşkilatın hüquqi şəxs statusuna (hüququ na) malik olması tələb edilir. Əgər onun hüquqi şəxs statusu yoxdursa, məhkəmədə iddiaçı qismində çıxış edə bilməz. Məhz bu səbəbdən, əgər ləkə- ləyici məlumatlar təşkilatın struktur bölmələrinin (onların hüquqi şəxs statusu yoxdur) mənafeyinə, məsələn, təşkilatın şöbə, idarə, laboratoriya, sex, filial, nümayəndəliyin və s. mənafeyinə toxunarsa, onlar məhkəməyə iddia ilə müra ciət edə bilməzlər. Belə hallarda iddiaçı kimi həmin bölmələrin aid olduğu təş kilatın (onun hüquqi şəxs statusu vardır) özü çıxış edir. Bu, məlum məsələdir, çünki mülki qanunvericilikdə ifadə olunan göstərişə görə yalnız hüquqi şəxs statuslu qurumlar məhkəmədə iddiaçı olmaq hüququna malikdir (MM-in 43-cü maddəsi). İddiaçı kimi məhkəməyə müraciət etməsi üçün fiziki şəxsin tam mülki fəa liyyət qabiliyyətli olması, yəni 18 yaşına çatması tələb edilir. Əgər fiziki şəxsin 1 Moskva atimlarindən Şerstobilovun belə bir fikri dəqiq söylənilm əm işdir ki, gııya şərəf və ləyaqətin müdafiəsi barədə işlər üzrə təşkilatlar məhkəm əyə m üraciət edə bilər (Гражданское право. Учебник. Часть 1/Полрсл. Е.Л.Сухачова. М., 1998, с.738). 2 Гусе Л I I Гражданское право. Учебник. Том I. М., 2003, с. 191; Гусе А.II. Комментарий к час ти первой Гражданского кодекса Российской Фслсраиии (постатейный). М., 2000, с.289. 76
tam mülki fəaliyyət qabiliyyəti yoxdursa, o, müstəqil surətdə şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsi barədə məhkəməyə iddia verə bilməz. Yalnız tam mülki fəaliyyət qabiliyyətli şəxslər məhkəmədə iddiaçı olmaq hüququna malikdirlər. Bu, məlum məsələdir. Belə ki, fiziki şəxslərin prosessual fəaliyyət qabiliyyəti (yəni fiziki şəxsin öz mülki prosessual hüquqlarını bilavasitə məh kəmədə həyata keçirmək qabiliyyəti) tam həcmdə onlann 18 yaşa çatması ilə yaranır'. Emansipasiyalaşmış fiziki şəxslərə gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, 18 yaşa çatmalarına baxmayaraq, onlar tam mülki-hüquqi status əldə edən şəxslərdir. Məhz bu səbəbdən onlar şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafi əsi barədə işlər üzrə məhkəmədə bilavasitə, müstəqil surətdə iddiaçı ola bilər lər* 2. ö z şərəf və ləyaqətinin müdafiəsinə ehtiyacı olan qismən mülki fəaliy
şəxslərin), habelə fəaliyyət qabiliyyəti olmayan azyaşlıların (7 yaşadək azyaş lıların) mənafelərini məhkəmədə onların qanuni nümayəndələri, yəni vali
də qəyyumluq müəyyən edilmişsə, qəyyumları ifadə edirlər. Məlum məsələdir ki, həmin kateqoriya şəxslər tam mülki prosessual fəaliyyət qabiliyyətli olma dıqlarına görə məhkəmədə bilavasitə, müstəqil surətdə iddiaçı ola bilməzlər, Məsələn, orta məktəbin dördüncü sinfində oxuyan şagirdə (və ya uşaq bağça sına gedən azyaşlıya) verilən xasiyyətnamədə onu ləkələyən məlumat yayılır. Belə halda həmin məlumatın təkzib olunmasını məhkəmə qaydasında şagirdin (azyaşlının) özü yox, onun qanuni nümayəndəsi olan valideynləri tələb edə bi lərlər3.
kimi yetkinlik yaşına çatmayan şəxslər) də öz şərəf və ləyaqətinin müdafiəsi ilə bağlı işlər üzrə məhkəmədə bilavasitə, müstəqil surətdə iddiaçı ola bilməz lər. Bu kateqoriya şəxslərin şərəf və ləyaqətinin müdafiə edilməsinə zərurət yarandıqda, onların mənafelərini məhkəmədə valideynləri, övladlığa götü
’ Гражданский процесс. Учсбннк/Отп. рсд. Н А Чечина.Д М Чечет М., 1968. с.67. 2 Гражданское право. Учебник. Том 1/Полрсд. Е.А.Суханова. М.. 1998. с.738. 3 Hüquq ədəbiyyatında belə bir fikir söylənilir ki, 14 yaşdan başlayaraq vətəndaşlar mülki qanunvericilik üzrə şərəf və ləyaqətin müdafiəsi ilə bağlı münasibətlərdə qismən fəaliyyət qabi liyyətli hesab edilm əlidirlər. Buna görə də göstərilir ki. 14 yaşına kimi yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin şərəf və ləyaqətini ləkələyən məlumatlar məhkəmə qaydasında onların valideyn və qəyyumlarını ləkələyən m əlum atlar kimi təkzib edilə bilər (Белявский А В . Придворое Н А Охра на чести и достоинства личности в СССР. M., I97I, с.44). Hesab edirik ki, yuxarıda söylənilən fi kirlər dəqiqlikdən uzaqdır. Belə ki. şəxsin dəqiq hansı yaşdan şərəf və ləyaqət hüququna malik olması barədə danışmaq, bu hüququn dəqiq əmələ gəlmə anını müəyyən etmək məntiqsizlikdir Digər tərəfdən, şəxsin doğulduğu andan dərhal şərəf və ləyaqət hüququna malik olması barədə fikir söyləmək də həqiqətdən uzaqdır. Ona görə ki. şərəf və ləyaqət şəxsin davranışına əxlaqı qayda və norm alar (tələblər) baxımından verilən mənəvi qiymətdir. Bizim fikrimizcə. azyaşlının şərəf və ləyaqət hüququ onun, necə deyərlər, «ağlının kəsməyə başladığı vaxtdan» əmələ gə lir. Məsələn, uşaq bağçasına gedən azyaşlının, orta məktəbdə oxuyan şagirdin şərəf və ləya qət hüququndan danışmaq olar. Amma şərəf və ləyaqətin ayn-ayn elementləri (tərəfləri) eyni vaxtda yox. m üxtəlif vaxtlarda əmələ gəlir. 77
Ruhi xəstəliyə və ya ağıl zəifliyinə görə fə a liyyə t q a b iliy y ə tli sayılm a yan şəxslər də məhkəmədə müstəqil surətdə, bilavasitə iddiaçı ola bilməzlər. Əgər bu kateqoriya şəxslərin şərəf və ləyaqəti pozularsa, məhkəmədə iddiaçı qismində onların qəyyumları iştirak edirlər. Spirtli içkilərdən və ya narkotik vasitələrdən sui-istifadə etməsinə və başqa hala görə məhkəmə tərəfindən m əhdud fəaliyyət q a b iliy y ə tli hesab olunan şəxslərin şərəf və ləyaqətinin müdafiəsini məhkəmədə onlann him ayəçiləri həyata keçirirlər. Bəzən fiziki şəxsin şərəf və ləyaqətini ləkələyən məlumatlar onun ölümün dən sonra yayılır. Belə hallarda həmin şəxsin şərəf və ləyaqətini müdafiə et mək, eləcə də məhkəmə qaydasında müdafiə etmək mümkündürmü? Axı, fizi ki şəxs ölmüşdür və ölümü ilə onun subyektiv şəxsi qeyri-əmlak hüquqları (o cümlədən şərəf və ləyaqət hüququ) əmlak hüquqlarından fərqli olaraq vəsiy yət üzrə vərəsələrə keçmir, ləğv olunur (məlum olduğu kimi, ölümü ilə vətən daşın şəxsi hüquqları ləğv edilir). Əgər mümkün olarsa, ölmüş fiziki şəxsin şə rəf və ləyaqətinin müdafiəsini kimlər həyata keçirə bilərlər? Qeyd etmək lazımdır ki, şərəf və ləyaqət hüququ şəxsi qeyri-əmlak hüquq ları sırasına daxildir. Bu növ hüquqlar isə müddətsiz müdafiə olunur, yəni onla rın müdafiə edilməsi müddətlə, vaxtla (zamanla) məhdudlaşdırılmır. Buna gö rə də qanun göstərir ki, fiziki şəxsin şərəf və ləyaqətinin müdafiəsinə onun ölümündən sonra da yol verilir (MM-in 23-cü maddəsinin 1-ci bəndi)'. Belə halda şərəf və ləyaqət hüququ subyektiv hüquq kimi yox, (axı, o, fiziki şəxsin ölümü ilə ləğv olunmuşdur), ictim ai əhəm iyyətli m ənafe və h ü q uq i fa k t kim i müdafiə olunur. 1964-cü il MM-də belə normaya rast gəlmirik. Lakin keçən əs rin 70-80-ci illərində sovet dövrünün hüquq ədəbiyyatı səhifələrində ölmüş şəxsin şərəf və ləyaqətinin müdafiə olunmasının mümkünlüyü geniş müzakirə predmetinə çevrilmişdi2. Ölmüş fiziki şəxsin şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək barədə məhkəmə id diasını isə istənilən maraqlı şəxs verə bilər. Maraqlı ş ə xslə r dedikdə, ilk növ bədə, ölən fiziki şəxsin qohumları, onun ailə üzvləri başa düşülür3. Söhbət ay dın məsələdir ki, ölmüş fiziki şəxsin vərəsələrindən (ər-arvadından, uşaqların dan, valideynlərindən və s.) gedir. Bundan əlavə, ölmüş fiziki şəxsin hələ sağ ' Tanınmış rus şairi Sergey Yeseninin bacısı nə vaxtsa öz qardaşının şərəf və ləyaqətinin müdafiəsini məhkəmə qaydasında tələb etmişdi və onu ləkələyən m əlum atların təkzib edilm əsi nə nail olmuşdu. Bundan əlavə, vətəndaş Ş. yazıçı A.-ya və «Literatum aya qəzetanya qarşı I.V.Slalinin şərəf və ləyaqətinin m üdafiəsi barədə Moskva şəhərinin Dzerjinski rayon xalq m əh kəməsində iddia vermişdi (Литературная газета, I9 8 7 ,23 декабря; Известия, 19S8.23 сентября).
с.89; Трубников П. Гражланско-правовая защита чести и достоинства гражданина // Социалисти ческая законность. I974, № 3; Малсин И.С. Охрана прав личности советским законодательством. M., 1985, с.35; Ярощенко К Б. Жизнь и здоровье под охраной закона. М., 1990, с. 165. Q eyd etmək lazımdır ki, bu m əsələ ilk dəfə olaraq öz həllini SSRİ Ali Məhkəm əsi Plenum unun 2 m art 1989- cu il tarixli qərannda tapmışdır. 3 Бюллетень Верховного Суда СССР, 1979, № б, с.21; Советское гражданское право. Учебник. Том 1/Под ред. О.А.Красавчикова. М., 1985, с.203; Гражданское право. Учебник. Часть 1/Под рсд. Т. И.Илларионовой и др. М., 1998, с .188. 78
lığında ikən təsisçisi olduğu (təsis etdiyi) hüquqi şəxs d ə ', yaratdığı şərikli əsə rin şərik müəllifləri də* 2 maraqlı şəxs kimi məhkəməyə iddia verə bilərlər. Maraqlı şəxslər tərəfindən ölmüş fiziki şəxsin şərəf və ləyaqətinin müdafiəsi istənilən vaxt mümkündür. Müdafiənin həyata keçirilməsinə iddia müddəti haqqında qayda mane ola bilməz. Ona görə ki, şərəf və ləyaqət hüququ şəxsi qeyri-əmlak hüququdur və mülki qanunvericiliyə görə, bu hüquqların mü dafiəsi haqqında tələblərə, yəni şərəf və ləyaqətin pozulmasından əmələ
bəndi). Hüquq ədəbiyyatında3 və məhkəmə plenumu qərannda4 da məsələyə məhz bu cür yanaşılır. Buna görə də maraqlı şəxslər iddia müddətindən asılı olmayaraq ölmüş fiziki şəxsin şərəf və ləyaqətinin müdafiəsini həyata keçirə bilərlər. Maraqlı şəxslər ölmüş şəxsin şərəf və ləyaqətini müdafiə etməklə nəinki onların xatirəsi qarşısında öz mənəvi borclarını yerinə yetirirlər, habelə özləri nin mənafelərini qoruyurlar. Şübhəsiz ki, vətəndaşa yaxın olan insanların tə miz adı onun şərəf və nüfuzuna təsir göstərir. Vətəndaşın şərəf və ləyaqəti ona yaxın olan ölmüş şəxsin adı və nüfuzu ilə sıx surətdə bağlıdır. Təkzib etmək vəzifəsinin subyekti dedikdə, şəxsin şərə fi, ləyaqəti və işgüzar nüfuzunun müdafiəsi barədə işlər üzrə cavabdeh başa düşülür. Söhbət şəxsin şərəfi, ləya qəti və işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatların təkzib olunması barədə iddia üzrə cavabdehdən gedir. Cavabdeh qismində məhkə mə prosesinə o şəxs cəlb edilə bilər ki, həmin şəxs başqa şəxsin şərəf, ləya qət və işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatlar yaymış olsun. Deməli, təkzi-
Cavabdeh qismində şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsi barədə iş də iştirak etməyə həm fiziki şəxslər, həm də hüquqi şəxslər cəlb edilə bilərlər. Fiziki şəxsin cavabdeh kimi işdə iştirak etməsi üçün onun prosessual fəa liyyət qabiliyyətli olması tələb edilir ki, həmin qabiliyyət 18 yaşdan yaranır. Məhz bu andan onlar məhkəmədə tərəf kimi çıxış edə bilərlər. Söhbət mülki işin (mülki prosesin) tərəflərindən gedir. Cavabdeh isə mülki prosesin (mülki işin) tərəflərindən biridir5. Deməli, şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsi barədə işlərdə fiziki şəxsin cavabdeh qismində iştirak etməsi üçün onun
Hüquqi şəxslərə gəldikdə isə qeyd edə bilərik ki, mülki qanunvericilikdə ifa də olunan göstərişə görə, yalnız hüquqi şəxs statuslu qurumlar məhkəmədə ’ Гусе A.H. Гражданское право. Учебник. Том I. M., 2003, C.I9I; Комментарий к части первой Гражданского Кодекса Российской Федерации. М.. 2000, с.289. 2 Гражданское право. Учебник. Том l /Под рсд. Е.А.Суханова М., 1998, C.2S9. 3 Советское гражданское право. Учебник. Том I/Под рсд. В.П.Грибанова. С.М.Корнеева. М , 1979, с. 199; Гусе А.Н. Гражданское право. Учебник. Том 1. М-, 2003, с. 192. 4 Пункт 7 постановления Пленума Верховного Суда РФ от 20 декабря 1994 г. № 10. «Некото рые вопросы применения законодательства о компенсации морального врсда»//Судсбная практи ка по гражданским делам. М., 2001, с. 188. 5 Гражданский процесс. Учебник/ Под рел. Н.А.Чечшю.ДМ. Чечет. М., 1968, с.67,68,69. 79
cavabdeh olmaq hüququna malikdir (MM-in 43-cü maddəsinin 1-ci bəndi). Cavabdeh qismində işdə iştirak etməyə cəlb oluna bilən hüquqi şəxslərə kütləvi informasiya vasitəsinin redaksiyasını (məsələn, mətbuat orqanının re daksiyasını), nəşriyyatı, kinostudiyanı, efir və ya kabel yayımı təşkilatlarını (ra dio və telestudiyanı) misal göstərmək olar. Belə ki, fiziki şəxsin şərəfini, ləya qətini və işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatlar kütləvi informasiya vasitələ rində yayıla bilər. Onda işə cavabdeh qismində müəllif və müvafiq kütləvi in formasiya vasitəsinin redaksiyası cəlb edilir1. Bəzən şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzu ləkələyən məlumatlar müəllifin adı ifadə edilmədən (yəni müəllifin adı göstərilmədən, adsız, anonim) dərc olunur və ya başqa qaydada yayılır (məsələn, redaksiya məqaləsində müəllifin adı ol mur və redaksiya onun adını göstərmir) və yaxud ləkələyici məlumatın olduğu materialda şərti addan (təxəllüsdən) istifadə olunur* 2. Belə hallarda yayılmış məlumatların təkzib olunm ası barədə iddia üzrə cavabdeh m üva fiq kütləvi inform asiya vasitəsinin redaksiyası olur3. Təxəllüsdən istifadə olunan za man (yəni ləkələyici məlumatın olduğu material təxəllüslə dərc olunan za man), müəllif öz adını aça bilər (təxəllüs və ya anonim nəşriyyat tərəfindən açıqlanmalıdır)4. Belə halda m üə llif birgə cavadbeh k im i işdə iş tira k etm ə yə cəlb olunur. Yuxarıda göstərilən məqamlarda müvafiq kütləvi informasiya vasitəsi re daksiyasının hüquqi şəxs statusu olmaya da bilər. Belə halda məsələ necə həll olunur? Axı, qeyd etdiyimiz kimi, yalnız hüquqi şəxslər məhkəmədə ca vabdeh ola bilər. Məhkəmə plenumu qərarında bu məsələ barədə göstərilir ki, əgər kütləvi informasiya vasitəsinin redaksiyası hüquqi şəxs olm azsa, cavabdeh q is mində işdə iştirak etməyə həmin kütləvi in fo rm a siya v a s itə s in i tə sis edən şəxs (təsisçi) cəlb o lu n u r5. Ləkələyici məlumatlar divar qəzetində (mətbuatında) yayıla bilər. Belə hal da cavabdeh kimi işə həm dərc olunmuş materialın müəllifi, həm də divar qə zetinin məxsus olduğu təşkilatlar cəlb edilir. Şəxsin şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatlar ona verilən xasiyyətnamədə ifadə oluna bilər. Söhbət şəxsə iş yerindən, təhsil aldığı ali məktəbdən, oxuduğu orta məktəbdən verilən xasiyyətnamədən gedir. Belə hal da şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsi barədə iddia üzrə cavabdeh ki mi işdə iştirak etməyə iki kateqoriya şəxs cəlb olunur6: xasiyyətnam əni imza- Bax: пункт 6 постановления Пленума Верховного Суда РФ от 18 августа 1992 г. № I I . «О некоторых вопросах, возникающих при рассмотрении судами дел о защите чести и достоинства граждан, а также деловой репутации граждан и юридических лиц» //Судебная практика по граж данским делам. М.. 2001. с. 183. 2 «Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında» qanunun 14-cü m addəsinə görə, m üəlli fin əsərdən həm öz adı ilə. həm təxəllüslə, həm də adsız (anonim) istifadə etmək hüququ vardır. Bax: пункт 6 постановления Пленума Верховного Суда РФ от 18 августа 1992 г. № 11. Научно-практический комментарий к Основам гражданского законодательства СССР и союзных республик. М., 1962, с.60. J Вах: пункт 6 постановления Пленума Верховного Суда РФ от 18 августа 1992 г. Нм I I . Вах: пункт 6 данного постановления Пленума Верховного Суда РФ от 18 августа 1992 г. №11. 80
layan şəxs; adından xasiyyətnamə verilən təşkilat, idarə və müəssisə. Məlumatlar xasiyyətnamədən başqa digər sənədlərdə (rəsmi sənədlərdə) də yayıla bilər. Belə halda da iki kateqoriya şəxs (sənədi imzalayan şəxs və sənədi verən təşkilatın özü) cavabdeh qismində işə cəlb edilir. Məlumatlar təş kilatın (məsələn, həmkarlar ittifaqının) yığıncağında vətəndaşın çıxışında da yayıla bilər. Bu cür vəziyyətdə vətəndaşla bərabər təşkilatın özü də cavab deh qismində işə cəlb edilməlidir. Şəxsin şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatların yayılma faktını kim sübut etməlidir: iddiaçı, yoxsa cavabdeh? Qeyd etmək lazımdır ki, barəsində ləkələyici məlumatlar yayılan şəxs (iddiaçı) öz şərəf, ləyaqət v'ə iş güzar nüfuzunu müdafiə etmək üçün bu məlumatları yayan şəxsə (cavabde hə) məhkəmə qaydasında iddia verir. Buna görə də özü haqqında ləkələyici məlumatlar yayılması faktını cavabdeh yox, iddiaçı sübut etməlidir1. Bu, iddiaçının hüququ yox, vəzifəsidir. İddiaçı sübut etməlidir ki, cavabdeh onun şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatlar yaymışdır. Əs lində o, iki faktı sübut etməlidir: birincisi, onun barəsində məlumatlar yayılması faktını; ikincisi, bu məlumatların onun şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzunu ləkə ləməsi faktını. Nə üçün kütləvi informasiya vasitələrinin orqanı və təşkilat (məsələn, xasiy yətnamə verən təşkilat, divar qəzetinin aid olduğu təşkilat, yığıncağı keçirilən təşkilat və s.) cavabdeh kimi işə cəlb edilir? Hüquq ədəbiyyatında haqlı olaraq göstərildiyi kimi, onlar cavabdeh qismində işdə iştirak etməyə məhz ona görə cəlb olunur ki. yayılmış məlumatların təkzib olunmasını təmin edə bilsin1 2. Axı, çox vaxt təkzib olunmanı təmin etmək onlardan asılı olur. Cavabdehə gəldikdə isə o, yaydığı məlumatların həqiqətə uyğun, doğ ru olduğunu sübuta yetirməlidir. Bu, onun hüququ yox, vəzifəsidir Ca vabdeh məhkəməni inandırmalıdır ki, onun yaydığı məlumatlar doğru olub, hə qiqətə uyğundur. Mülki qanunvericilik yayılan məlumatların həqiqətə uyğun olmasını sübuta yetirmək vəzifəsini məhz onun üzərinə qoyur, ona həvalə edir (MM-in 23-cü maddəsinin 1-ci bəndi). Buradaca dərhal qeyd etməliyik ki, bununla mülki qa nunvericilik məlumatların həqiqətə uyğun olmaması prezumpsiyası müəy yənləşdirir3. Buna görə əksi sübut olunana kimi, şəxsin (cavabdehin) yaydığı ləkələyici məlumatlar həqiqətə uyğun hesab edilmir. Həmin prezumpsiya iddi açı üçün münasib və əlverişli olub, onun mənafeyinə xidmət edir. Çünki yuxa rıda qeyd etdiyimiz kimi, ləkələyici məlumatların həqiqətə uyğun olmasını sü buta yetirmək vəzifəsi cavabdehin üzərinə qoyulur. Bununla belə, iddiaçı onun barəsində yayılmış məlumatların həqiqətə uy 1 Советское гражданское право. Учебник. Том 1/Под рсл. О. А Красавчикова. M., 1985, с.204; Гражданское право. Учебник. Том 1/Под рсд. ЕА.Сухаиоса. М., 1998, с.739; Гражданское право. Часть I/Пол рсд З.И.Цыбу.чеико. M., I99S. с.173; ВВС РФ. 1995. № 7, с.6-7; пункт 7 постановле ния Пленума Верховного Суда РФ от 18 августа 1992 г 2 Ярощсико К.Я. Жизнь и здоровье под охраной закона. М., 1990, с.162. 3 Ярощсико К.Б. Жизнь и здоровье иол охраной закона. М., 1990. с. 159; Иофифс О.С. Советское гражданское право. М., 1967. с.323. 81
ğun olmamasını təsdiqləyən sübutlar təqdim edə bilər. Bu. onun vəzifəsi yox, hüququdur’. Ona görə ki, mülki qanunvericilik sübut etmək vəzifəsini iddiaçıya həvalə etmir. Məlumatların həqiqətə uyğun olmamasını sübuta yetirmək vəzifəsi cavab dehin üzərinə onun hərəkətlərində tə q sir olub-olm am asından asılı olm a yaraq qoyulur. Belə ki, cavabdehin təqsirinin olmaması həmin vəzifənin, ha belə təkzibetmə vəzifəsinin onun üzərinə qoyulması baxımından əhəmiyyət kəsb etmir* 1 2. Cavabdehin ləkələyici məlumatların yayılmasında təqsiri olmasa da, o, həmin vəzifəni daşıyır. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsində təqsirin nəzərə alınmaması və ona əhəmiyyət verilməməsi iki amillə bağlıdır. Birinci amil ondan ibarətdir ki, m ülki-hüquqi sanksiya olan təkzibetm ə m ü lki-h ü q u q i m əsu liyyət tə d biri yox, m ülki-hüquqi m üdafiə tə d b irid ir. O.S.loffe haqlı olaraq göstərir ki, qanuna görə təkzibetmə mülki-hüquqi məsuliyyət tədbiri yox, ləkələnmiş şərəf və ləyaqəti bərpa etmək metodudur3. Təqsir isə mülki-hüquqi məsuliyyətin subyektiv şərtidir. İkinci amil isə ondan ibarətdir ki, şərəf və ləyaqətin mülki qanunvericilik normaları ilə müdafiəsi cavabdehin (ləkələyən məlumatlar ya yan şəxsin) təqsirindən asılı deyildir4. Ləkələyici məlumat yayan cavabdehin təqsirli olmasının əhəmiyyəti yoxdur. Məhz buna görə göstərə bilərik ki, mülki qanunvericilik cavabdehin təqsirlilik (təqsir) prezumpsiyasından çıxış etmir, belə prezumpsiya müəyyənləşdirmir5. Təkzib olunma üzrə hüquq münasibəti dedikdə, şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsi ilə bağlı yaranan qoruyucu (mühafizəedici) xarakterli hüquq münasibəti başa düşülür. Bu hüquq müna sibəti hüquqi faktdan əmələ gəlir. Həmin hüquqi fakt təkzib olunma üzrə hüquq münasibətinin yaranma əsası adlanır. Deməli, təkzib olunma üzrə hüquq münasibətinin yaranma əsası şərəf, ləyaqət və iş güzar nüfuzun müdafiəsi ilə bağlı hüquq münasibətinin əmələ gəlmə əsasıdır. Şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzun müdafiəsi ilə bağlı hüquq münasibətinin əsası üç əsas şərtdən ibarətdir. Hüquq ədəbiyyatı səhifələrində həmin şərtlər Təkzib olunma ilə bağlı əmələ gələn hüquq münasibətinin yaranma əsası Гражданское право. Учебник. Часть I /Под рсл. Т. И. Илларионовой и др. М , 1998, с. 189.
с.286.
3 Иоффе О С. Охрана чести и лостоннстпа//Совстскос государство и право. 1962, № 7, с.66. 4 Ярощеико К Г> Жизнь и злоропье иол охраной закона. М., 1990, с. 162. 6 Quev A N . dəqiq olmayan belə bir fikir söyləyir ki, guya mülki qanunvericilik cavabdehin ləqsirliliyi (təqsiri) prezumpsiyasından çıxış edir (bax: Гусе A.H. Гражданское право. Учебник. Том I. M.. 2003, с. 192; Комментарий к части первой Гражданского кодекса Российской Фе дерации М., 2000, с.290). Başqa müəllifin fikrincə, mülki qanunvericilik guya zərərçəkənin (iddiaçının) təqsirsizliyi prezumpsiyasını müəyyən edir (bax: Комментарий к Г К РФ. Часть 1/Отв.рсл О И Садиков М , 1999, с.335). 82
şərəf və ləyaqətin m üdafiə şərtləri adlanır’ . Həmin şərtlərə aiddir: • şəxs (iddiaçı) barədə məlumatlar yayılması; • yayılmış məlumatların şəxsin (iddiaçının) şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfu zunu ləkələməsi: • yayılmış məlumatların həqiqətə uyğun (doğru) olmaması. Məhz bu şərtlərin hamısı mövcud olduqda şəxsin şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzu barədə məhkəmə iddiası təmin edilir. Həmin şərtlər məhkəmə plenumu qərarlarında da göstərilmişdir. Onlardan biri olmazsa, iddia təmin olunmur. Məhkəmə aydınlaşdırmalıdır ki, məlumatlar yayılmışdırmı. əgər yayılmışsa, şəx sin şərəf, ləyaqət və işgüzar nüfuzunu ləkələyirmi və həqiqətə uyğundurmu.
Yüklə 19,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|