Odlar Yurdu Universitetinin «Mülki hüquq» kafedrasının baş müəllimi T. Feyzullayeva Sabir Salman oğlu Allahverdiyev. Azərbaycan Respublikasının m ülki hüququ. ILL cild. IV kitab dərs
§ 3. Mirasın qəbul edilməsinin hüquqi nəticələri
Yüklə 19,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 3. Mirasın qəbul edilməsinin hüquqi nəticələri
Qeyd etdiyimiz kimi, mirasın qəbul edilməsi əqddir. Əqd isə xü- Umumi susi olaraq hüquqi nəticə əldə edilməsinə yönələn hərəkətdir, müddəalar g u bərəkət nəticəsində mülki hüquq və vəzifələr yaranır (o cümlədən dəyişir və ya xitam olunur). Bəs, mirası qəbul etmək kimi əqd nəticə sində hansı hüquqi nəticə əldə edilir, hansı mülki hüquq və vəzifələr yaranır? Mirasın qəbul edilməsi yalnız yeganə hüquqi nəticənin əmələ gəlməsinə səbəb olur: vərəsələr əvvəllər m iras qoyana m əxsus olan və vərə sə lik qaydasında onlara keçən bütün m ülki h ü quq və və z ifə lə rin daşıyıcıları o lu rlar1, yəni vərəsələr üçün həm mülki hüquqlar, həm də vəzifələr yaranır. Özü də bu hüquq və vəzifələrin həcmi dəyişmir. Vərəsəlik üzrə keçən hüquqla rın həcminin dəyişməməsi onu ifadə edir ki, həmin hüquqlar vərəsələr tərəfin dən miras qoyan üçün mümkün olan həddə həyata keçirilə bilər. Vərəsəlik üzrə keçən vəzifələrin həcminin dəyişməməsi isə onu ifadə edir ki, həmin vəzifələr vərəsələr tərəfindən miras qoyan üçün məcburi olan həddə icra olunmalıdır. Digər tərəfdən vərəsəlik universal hüquq varisliyidir. Buna görə də vərəsə lərə miras qoyanın həm mülki hüquqları, həm də mülki vəzifələri keçir. Mirasın açılması ilə eyni vaxtda vərəsələrə bütün hüquq və vəzifələr keçir2. Miras ölən şəxsin mülki hüquq və vəzifələrinin məcmusu olub, vərəsələrə tam halın da keçir. Başqa sözlə desək, vərəsələrə miras aktivi (miras qoyanın öldüyü ana kimi malik olduğu əmlak hüquqları) miras passivi (miras qoyanın öldüyü ana kimi daşıdığı əmlak vəzifələri) ilə birlikdə keçir. Aktiv passivsiz, passiv də öz növbəsində aktivsiz vərəsəlik qaydasında keçə bilməz. Buna görə də mira sın qəbulu vərəsəyə təkcə miras qoyanın əvvəllər malik olduğu mülki (əmlak) hüquqlar vermir, həm də onun üzərinə miras qoyanın əvvəllər daşıdığı əmlak vəzifələri qoyur, yəni vərəsəni miras qoyanın öldüyü ana kimi daşıdığı vəzifə lərlə yüklü edir. Bu o deməkdir ki, vərəsələr miras qoyanın vəzifələrini (öhdə liklərini) icra etməli, borclarını ödəməlidirlər. Miras qoyanın borcları mirasın tər kib (passiv) hissəsini təşkil edir. Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının vərəsəlik hüququ müəyyən edir ki, mirası qəbul edən kim i vərəsələrin üzərinə yük, yəni m ə s u liy y ə t düşür. Bu məsuliyyət ibarətdir: • birincisi, vərəsənin v ə siyyə t tapşırığının (leqatın) icrasına görə m əsu liyyəti:
• ikincisi, vərəsənin m iras qoyanın borclarına (öh d ə liklə rin ə , v ə z ifə lə ri nə) görə m əsuliyyəti; • üçüncüsü, m iras qoyanın ölüm ü ilə bağlı olaraq yaranan xərclərə g ö rə m əsuliyyət. 1
С о в е т с к о е г р а ж д а н с к о е п р а в о . К у р с л е к ц и й . Ч а с т ь 3 . Л . , 1 9 6 5 , с .3 3 7 . Сакао Нагацума, Тору Аричдзумч. Г р а ж д а н с к о е п р а в о Я п о н и и . К н и г а 2 . М - , 1 9 8 3 , с . 2 7 7 . 672
Vərəsənin üzərinə vəsiyyət tapşırığının (leqatın) icrası vəzifəsi qoyulduqda, o, leqatari qarşısında məsuliyyət daşıyır. Belə ki. bu vərəsə miras qoyan şəx sin həmin vərəsəyə olan borcunu çıxmaqla, leqatı (vəsiyyət tapşırığını), ona çatası miras əmlakın həqiqi dəyəri həcmində icra etməlidir. Biz bu barədə əv vəlki fəsillərin birində danışmışıq. Vərəsə həm də m iras qoyanın borclarına (öhdəliklərinə) görə onun k re d ito rla rı qarşısında m əsuliyyət daşıyır. Söhbət miras qoyanın kreditorla rı qarşısında məsuliyyət daşımaqdan gedir. Miras qoyanın kreditorları dedik də, miras qoyanın öldüyü anadək onun iştirakçısı olduğu müxtəlif mülki (öhdə lik) hüquq münasibətlərindən irəli gələn tələb etmək hüququna malik olan şəxslər başa düşülür. Onlar həmin münasibətlərdə tərəf rolunda çıxış etmiş olan şəxslərdir. Bu münasibətlərdən miras qoyanın borcları (öhdəlikləri) yara nır. Onlara aiddir: miras qoyanın borc müqaviləsindən irəli gələn borcları; mi ras qoyanın nisyə alqı-satqı və ya icra olunmamış alqı-satqı müqaviləsindən irəli gələn borcları; miras qoyanın əmlak kirayə və ya icarə müqaviləsindən irəli gələn borcları; miras qoyanın kredit müqaviləsindən irəli gələn borcları; miras qoyanın delikt hüquq münasibətindən irəli gələn borcları və s. Miras qoyanın borcları bir qayda olaraq, pul formasında olur. Bunlara pul bo rcla rı (ö h d ə lik lə ri) deyilir. Onun borcları natural formada da ola bilər. Bun lara natural b o rcla r deyilir. Məsələn, kirayəçi rolunda çıxış edən miras qoya nın kirayəyə götürdüyü əmlakı qaytarmaq öhdəliyi natural borcdur. Miras qoyanın öz kreditorlarına olan borclarına görə m əsuliyyətin subyek ti və siyyə tn am ə icraçısı və vərəsələrdir. Miras qoyanın kreditorları öz pre- tenziyalarını (tələblərini) irəli sürə bilərlər1: • vərəsələr tərəfindən miras qəbul edilənədək - vəsiyyətnamə icraçısına; • vərəsələr tərəfindən miras qəbul edildikdən sonra - mirası qəbul etmiş vərəsələrə. Mirası qəbul etməyən vərəsə miras qoyanın borclarına görə məsuliyyətə cəlb edilə bilməz. Bu o deməkdir ki, miras qoyanın bütün vərəsələri yox, yal nız m irası qəbul edən vərəsələri m əsuliyyət daşıyırlar. Məhz mirası qəbul etmək nəticəsində vərəsə üçün miras qoyanın borclarına görə məsuliyyət ya ranır. Özü də vərəsənin məsuliyyətin subyekti kimi tanınmasına təsir göstər mir: vərəsəyə mirasın qanun üzrə vərəsəlik qaydasında keçməsi; vərəsəyə mi rasın vəsiyyət üzrə vərəsəlik qaydasında keçməsi; vərəsəyə bütün mirasın hamı sının keçməsi; vərəsəyə onun payına düşən miras hissəsinin keçməsi; vərəsəyə konkret müəyyən əşya verilməsi. Vərəsə bunlardan asılı olmayaraq məsuliyyət daşıyır. Əgər vərəsə mirası qəbul etməyə öz razılığını bildirmişsə, bununla o, öz üzərinə miras qoyanın borclarına görə məsuliyyət götürmüş olur. Dövlət (Azərbaycan Respublikası) öz orqanlarının simasında vərəsəsiz əm lak üzrə vərəsəlik zamanı vərəsə kimi çıxış edir. Dövlətin vərəsəsiz əmlaka olan hüququ isə vərəsəlik hüququdur. Məhz bu səbəbdən dövlət məsuliyyətin sub yekti sayılır. Buna görə də Azərbaycan Respublikasının vərəsəlik hüququ mü əyyən edir ki, vərəsələri olmayan əmlak dövlətə keçdikdə, miras qoyanın borc- 1
Н а с л е д с т в е н н о е п р а в о . М . , 2 0 0 3 , с. I 6 3 . 673
lari üzrə o, vərəsə kimi məsuliyyət daşıyır (MM-in 1314-cü maddəsi). Vəsiyyət tapşırığı alan (leqatari) m iras qoyanın bo rcla rın a görə m əsu liyyətin subyekti hesab edilm ir. Ona görə ki, leqatari vərəsədən tələb etmək hüququna (öhdəlik hüququna) malik olan şəxsdir. O, vərəsəyə münasibətdə kreditor kimi çıxış edir. Leqatari yalnız tələb hüququ əldə edir və miras qoya nın borclarına görə məsuliyyət daşımır. Buna görə də öz borclarını almaq üçün miras qoyanın kreditorları leqatariyə yox, vərəsəyə tələb irəli sürməlidirlər. Bir sözlə, leqatari miras qoyanın borclarına görə onun kreditorları qarşısında mə suliyyət daşıya bilməz. Miras qovanın öz Vərəsələr mirası qəbul etdikdən sonra miras qo- kreditorlarına olan yanın borclarına görə hansı həddə məsuliyyət da- borclarına görə şıyırlar? Vərəsələrin üzərinə hansı həcmdə məsu- vərəsələrin m əsuliyyəti liyyət düşür? Elə hesab edirik ki, mirası qəbul edən vərəsə nin üzərinə onun miras qoyanın bütün borclarını ödəmək vəzifəsi qoymağın heç bir əsası yoxdur. Bu halda vərəsə qeyri-məhdud məsuliyyət daşıyardı. Q eyri-m əhdud m əsu liyyət dedikdə, vərəsənin miras qoyanın kreditorlarının bütün tələblərini istisnasız olaraq, miras əmlak hesabına, miras əmlak çatış- madıqda isə öz şəxsi əmlakı hesabına təmin etməsi başa düşülür. Başqa söz lə desək, qeyri-məhdud məsuliyyətə görə, vərəsə miras qoyanın bütün borcla rını həm miras əmlak hesabına, bu əmlak çatışmadıqda isə öz şəxsi əmlakı hesabına tamamilə ödəməlidir. Vərəsənin üzərinə miras qoyanın borclarına görə qeyri-məhdud məsuliyyət qoymaq açıq-aşkar insafsızlıq və ədalətsizlik demək olardı. Axı, belə halda, əgər ödənilməli olan borc məbləği vərəsənin əldə etdiyi miras əmlakın məblə ğindən çox olarsa (yəni passiv aktivdən çox olarsa), vərəsə özünəməxsus olan şəxsi əmlakını itirə bilər. Bundan əlavə, miras artıq qəbul edildikdən son ra miras qoyanın əvvəllər məlum olmayan borcları aşkar edilə bilər. Bu borcla rın hamısının ödənilməsi isə vərəsəni şübhəsiz ki, maddi cəhətdən çətin vəziy yətə salardı, onu öz şəxsi əmlakından məhrum edərdi. Bunu nəzərə alaraq Azərbaycan R espublikasının və rə sə lik hüq uq u m ira s q oyanın b o rc la rı na görə vərəsənin qeyri-m əhdud m əsu liyyət daşım aq p rin s ip in i qəbul e t mir, ondan imtina edir. Azərbaycan Respublikasının vərəsəlik hüququ belə bir prinsipdən çıxış edir ki, vərəsə miras qoyanın borclarına görə m əhdud m əsu liyyət daşıyır: hər bir vərəsə öz şəxsi əmlakı ilə yox, ya ln ız ona m ira s a k ti vindən düşən h issə sin in dəyəri həddində cavab v e rir. Məsuliyyət vərəsə nin aldığı məbləğlə məhdudlaşır. Vərəsə yalnız real və həqiqi olaraq ona keç miş miras əmlakı həcmində (ölçüsündə) məsuliyyət daşıyır: Başqa sözlə desək, vərəsə miras qoyanın kreditorlara olan borcunu miras aktivindən həmin vərəsənin payına düşən hissəsinin dəyəri həcmində ödəmə lidir. Məsələn, mirası birinci növbə vərəsələr sırasına daxil olan üç vərəsə qə bul edir. Miras aktivi 60 min manatdan ibarətdir. Miras aktivindən hər bir vərə sənin payına düşən hissə 20 min manatdır (60 min: 3=20 min). Hər bir vərəsə 20 min manat həddində miras qoyanın borclarına görə məsuliyyət daşıyır. Və rəsələrin məsuliyyətinin həcmi həmin həddi aşa, ondan çox ola bilməz. 674
Lakin Azərbaycan Respublikasının vərəsəlik hüququnun məhdud məsuliy yət prinsipini müəyyənləşdirməsi onu ifadə etmir ki, miras qoyanın borcları təkcə yalnız miras əmlak (vərəsəliyin obyekti olan əmlak) hesabına ödənilə bilər, yəni miras qoyanın kreditorları yalnız, təkcə miras əmlaka tələb yönəldə bilərlər. Onlar öz istəyi və seçimi ilə vərəsənin şəxsi əmlakına da tələb yönəl də bilərlər1 (məsələn, vərəsələrə vərəsəlik qaydasında yaşayış evi keçir. Am ma kreditorlara olan borc vərəsələrin nağd pulu hesabına ödənilir). Amma və rəsələr həm işə və bütün hallarda m iras əmlakın (miras payının) dəyə rindən çox və artıq həddə m əsuliyyət daşımır. Göründüyü kimi, Azərbaycan Respublikasının vərəsəlik hüququna görə və rəsələrin məsuliyyəti onlara keçən miras əmlakın dəyəri ilə məhdudlaşır. Hər b ir vərəsə aldığı pay - m iras aktivindən onun payına düşən hissə həd dində m əsu liyyət daşıyır. Əgər həmin hissə kreditorların pretenziyalarını (id dialarını) təmin etmək üçün kifayət edərsə, onda miras qoyanın kreditorlarına olan borclar tam həcmdə ödənilir. Əksinə, kifayət etmədiyi hallarda isə borcun bir hissəsi ödənilməmiş qalır. Həmin hissəni vərəsə ödəməli deyildir və bu, mülki hüquq pozuntusu sayılmır. Kreditor isə göstərilən hissə barəsində hər hansı tələb irəli sürə bilməz. Ona görə ki, borcun ödənilməmiş hissəsi «ara dan qalxır», «yox olur», bir sözlə, ləğv edilir. Göstərdiyimiz bu qayda istənilən vərəsəyə - fiziki şəxslərə, hüquqi şəxslərə, habelə vərəsəsiz əmlak üzrə vərə sə olan dövlətə də aiddir. Dövlət vəsiyyət üzrə vərəsə oiduğu hallarda həmin qayda tətbiq edilir* 2. Lakin göstərilən qaydanı düzgün tətbiq etmək lazımdır. Bunun üçün m ira s əmlakın dəyərinin hesablanması barədə qayda nəzərə alınmalıdır. Miras əmlakın dəyəri miras açıldığı ana görə müəyyənləşdirilir. O, nə miras qəbul olunduğu ana görə, nə də kreditorların vərəsələrə tələb və ya iddia irəli sürdükləri ana görə müəyyən oluna bilər. Miras açılan ana görə mirasın tərkibinə daxil olan həm aktiv (əmlak hüquqları), həm də passiv (əmlak vəzifə ləri, borclar) qiymətləndirilməlidir. Miras əmlak hər şeydən əvvəl, vərəsəlik şəhadətnaməsi verilən zaman dövlət notariusu tərəfindən qiymətləndirilir. Vərəsəlik şəhadətnaməsinin alın ması tələb edilməyən hallarda mirası qəbul edən vərəsələr özləri miras əmlakı qiymətləndirə bilərlər. Belə ki, onlar mirasın bölüşdürülməsi barədə bağladıq ları sazişdə bu məsələni həll edirlər. Əgər vərəsələr arasında mübahisə yara narsa, miras əmlak qiymətləndirici tərəfindən məcburi qaydada qiymətləndiri lir3. Bu, mümkün olmadıqda miras əmlakın dəyəri məhkəmə tərəfindən qiy mətləndirilməlidir. Miras əmlak (aktiv) qiymətləndirilərkən nəzərə alınır: vərəsəlik üzrə keçən əşyalar (ev, minik avtomobili, qaraj, nağd pul, qiymətli kağızlar və s); miras qoyanın ölüm anında yaranan bəzi ödənişlər almaq hüququ (borc müqaviləsi, kirayə müqaviləsi, icarə müqaviləsi, miras qoyanın xeyrinə olan əmlak sığorta . . . 1 Серебровский В.И. О ч е р к и с о в е т с к о г о н а с л е д с т в е н н о г о п р а в а . М . , 1 9 5 3 , с .2 1 5 ; Иоффе О.С. С о в е т с к о е г р а ж д а н с к о е п р а в о . К у р с л е к ц и й . Ч а с т ь 3 . Л . , 1 9 6 5 , с .3 3 9 . 2
С о в е т с к о е г р а ж д а н с к о е п р а в о . К у р с л е к ц и й . Ч а с т ь 3 Л . , 1 9 6 5 , с . 3 3 8 . 3 « Q iy m ə t l ə n d i r m ə f ə a l i y y ə t i h a q q ın d a » q a n u n u n 5 - c i m a d d ə s i / / A R Q K , V k it a b , s. 6 7 8 . 675
müqaviləsi və s. üzrə ödənişləri almaq hüququ). Qeyd etdik ki, vərəsələrin miras qoyanın borclarına Vərəsələrin paylı görə daşıdıqları məsuliyyət məsələsini həll etmək məsuliyyəti üçün
m jr a s gmiakm həqiqi dəyərini müəyyənləşdir- barədə qayda mə|< |azlmcj|r Miras əmlakın həqiqi dəyərini müəyyən ləşdirmək üçün isə əvvəlcə təyin etmək vacibdir ki, miras əmlakın tərkibinə məhz nə daxildir. Söhbət miras aktivinin və miras passivinin müəyyənləşdiril- məsindən gedir. Daha sonra aktiv qiymətləndirilir. Bundan sonra məsuliyyət məsələsinin həll olunması və borcların ödənilməsi qaydası mirasın bir və ya bir neçə (iki və daha artıq) vərəsəyə keçməsindən asılıdır. Əgər miras yalnız bir vərəsəyə keçərsə, onda yeganə olan vərəsə miras qoyanın bütün borcları na görə (mirasa daxil olan borclara görə, mirası yüklü edən borclara görə) mi ras əmlakın (aktivin) dəyəri həddində məsuliyyət daşıyır. Əgər miras bir neçə vərəsəyə (iki və daha artıq vərəsəyə) keçərsə, onda sual yaranır: hər bir vərəsə hansı həddə məsuliyyət daşıyır? Qanun üzrə və rəsəlik zamanı bu məsələ çox asanlıqla həll olunur. Belə ki, miras əmlak vərə səliyə çağırılmış şəxslər arasında bərabər paylarla bölünür (MM-in 1159-cu maddəsinin 1-ci bəndi). Buna uyğun olaraq aktiv və passiv bölünür. Aktiv 60 min manat, passiv isə 20 min manatdan ibarətdir. Qanun üzrə vərəsələrdən hər biri miras qoyanın borclarına görə özünün aktivdəki payının dəyəri həddin də məsuliyyət daşıyır. Məsələn, qanun üzrə vərəsəliyə iki vərəsə çağırılır. Hər bir vərəsənin miras aktivindəki payını müəyyənləşdirmək üçün aktiv vərəsə lərin sayına (ikiyə) bölünür: 1: 2 = ~ Deməli, vərəsələrdən hər biri aktivin hissəsinin dəyəri həddində məsu liyyət daşıyır. Onda həmin dəyərin qiyməti 30 min manata (60 min manat - = 30 min manata) bərabərdir; passiv də vərəsələrin sayına bölünür: 20 min : 2=10 min manat. Hər bir vərəsə miras qoyanın kreditorlarına 10 min manat ödəyəcəkdir. Hər bir vərəsənin kreditorlara ödəməli olduğu məbləğ 30 min manatdan çox ola bilməz. Qanun üzrə vərəsəlik zamanı vərəsənin m ira s p a s s iv in d ə k i payı həm i şə onun m iras aktivin d ə ki payına m ü tə n a s ib d ir1. Məsələn, əgər vərəsənin miras aktivindəki payı - hissədən və ya - hissədən ibarətdirsə, onda onun 2
3 miras passivindəki payı ^ hissəyə və ya i hissəyə bərabər olur. Vəsiyyət üzrə vərəsəlik zamanı isə vərəsələrin miras passivindəki payı qeyri-bərabər və hətta miras aktivindəki paylarına qeyri-mütənasib ola bilər. Məsələn, vəsiyyət üzrə vərəsənin miras aktivindəki payı ^ hissədən, digər 676
Антимонов Б.С., Граве К.А. С о в е т с к о е н а с л е д с т в е н н о е п р а в а . M . , I 9 5 5 , с . 2 5 2 . vərəsənin payı i hissədən, üçüncü vərəsənin payı - hissədən ibarət ola bi- 3 6 lər. Göründüyü kimi, vəsiyyət üzrə vərəsələrdən hər birinin miras aktivindəki payı qeyri-bərabərdir. Vəsiyyət edən hər bir vərəsənin miras passivindəki pa yını da qeyri-bərabər qaydada müəyyənləşdirə bilər. Məsələn, vəsiyyətnamə də göstərilir ki, birinci vərəsənin miras passivindəki payı i hissə, ikinci vərə sənin payı ^ hissə, üçüncü vərəsənin payı isə hissə müəyyənləşdirilsin. Göründüyü kimi, göstərilən halda hər bir vərəsənin miras passivindəki payı miras aktivindəki payına mütənasib deyildir ( - və - ; - və - ; - və — ), 2 3
3 4
6 1 2
Bəzən vəsiyyət edən vəsiyyətnamədə hər bir vərəsənin payını göstərir, am ma vərəsələr arasında passivin bölüşdürülməsi məsələsinə toxunmur. Bu cür halda vəsiyyət üzrə vərəsələrdən hər birinin miras passivindəki payı onun mi ras aktivindəki payına mütənasib olacaqdır. Məsələn, vəsiyyətnamədə göstəri lir: bütün əmlakımın -^hissəsini qızıma, |h is s ə s in i oğluma, hissəsini isə qardaşıma vəsiyyət edirəm. Hər bir vərəsənin miras passivindəki payı həmin paylara mütənasib olacaqdır, miras qoyanın qızı borcun -^--dən çox olmayan 2 hissəsini, miras qoyanın oğlu -j-d ə n çox olmayan hissəsini, miras qoyanın qardaşı isə -dən çox olmayan hissəni ödəməlidir. Miras bir yox, bir neçə vərəsə tərəfindən qəbul olunduğu hallarda, vərəsə lər miras qoyanın kreditorları qarşısında hansı növ məsuliyyət daşıyır? Başqa sözlə desək, mirası qəbul edən vərəsələr miras qoyanın borclarına görə bir gə (solidar) məsuliyyətdən və ya paylı məsuliyyətdən hansını daşıyır? Fransa vərəsəlik hüququ bu suala cavab verərək göstərir ki, vərəsələrin (borcluların) məsuliyyəti paylı məsuliyyətdir. Almaniya və İsveçrə vərəsəlik hü ququna görə isə vərəsələr miras qoyanın kreditorları qarşısında, bir qayda ola raq, birgə (solidar) məsuliyyət daşıyırlar1. RF-in vərəsəlik hüququna görə də vərəsələr miras qoyanın borclarına görə birgə (solidar) cavab verirlər. (RF MM-in 1175-ci maddəsi). Yaponiya MM-İ isə bu barədə hər hansı göstəriş ifa də etmir. Məhkəmə praktikasına görə isə öhdəlik bölünərsə, paylı məsuliyyət, əgər bölünməzsə, solidar məsuliyyət yaranır1 2. Köhnə sovet mülki məcəllələri (1964) göstərilən suala cavab vermirdi. Azərbaycan Respublikasının müasir vərəsəlik hüququnda da bu suala aydın və birmənalı şəkildə cavab tapmaq qeyri-mümkündür. Lakin mülki hüquq el 1 Г р а ж д а н с к о е и т о р г о в о е п р а в о к а п и т а л и с т и ч е с к и х г о с у д а р с т в . У ч е б н и к . Ч а с т ь 2 / П о д ре д
M . I 9 8 4 , с , 2 9 6 ; Грудцшю Л Ю Н а с л е д о в а н и е ( в в о п р о с а х и о т в е т а х ) . М „ 2002. с . I 3 3 . 2
Г р а ж д а н с к о е п р а в о Я п о н и и . К н и г а 2 . M . , I9 S 3 , с. 2 6 5 . 677
mində həmin məsələnin mahiyyətinə aydınlıq gətirilmişdir. Birgə məsuliyyətin əmələ gəlməsinin üç əsası vardır: müqavilə; qanun; öh dəliyin predmetinin bölünməsinin mümkün olmaması (MM-in 493-cü maddəsi nin 2-ci bəndi). Göstərilən halda (yəni vərəsələrin miras qoyanın borclarına görə məsuliyyət daşımaq haqqında) aydın və məlum məsələdir ki, müqavilə əsasında vərəsələrin birgə məsuliyyəti əmələ gələ bilməz. Qanun da ümumi qayda kimi vərəsələrin birgə məsuliyyəti barədə göstəriş ifadə etmir. Deməli, qanun əsasında da vərəsələrin birgə məsuliyyəti yaranmır1. Digər tərəfdən hər bir vərəsə miras qoyanın borclarına özünün miras aktivindəki payına uy ğun olaraq məsuliyyət daşıyır, həmin pay həddində cavab verir. Mülki qanun vericilik müəyyən edir ki, kreditorlardan hər birinə borcu tələb etmək hüququ yalnız vərəsənin miras payına uyğun hissəsi keçir (MM-in 498-ci maddəsi), yəni hər b ir vərəsə m iras qoyanın kred ito rla ra olan b o rc u n u öz m ira s pa yına uyğun hissədə ödəm əlidir. Borcun vərəsələr arasında bölünməsinin özü isə naturada yox, ideal, yəni pay ifadəsi ilə həyata keçirilir. Deməli, vərə sələr miras qoyanın borclarına görə kreditorlar qarşısında b irgə (so lid a r) m ə su liyyə t yox, paylı m əsu liyyət daşıyırlar1 2. Belə halda məlum məsələdir ki, paylı məsuliyyət yaranır3. Ö hdəliyin və və rəsəliyin predm eti bölünm əz əşya o ld u q d a isə vərə sə lərin paylı yox, birgə m əsu liyyəti yaranır4. Belə ki, hər bir vərəsə kreditorlar qarşısında birgə məsuliyyət daşıyırlar. Məsələn, vətəndaş minik avtomobilini (o, bölünməz əşyadır) öz qonşusuna satır və pulunu alır. Lakin o, minik avto mobilini alıcıya verməyə macal tapmamış, ölür. Alıcı (qonşu) kreditordur və vətəndaşın vərəsələri onun qarşısında minik avtomobilini verməyə görə birgə məsuliyyət daşıyırlar. Birgə məsuliyyət daşıyan vərəsələrdən biri kreditorların tələbini birgə məsu liyyət prinsipi əsasında təmin edir, yəni borcu ödəyir. Bundan sonra o, qalan vərəsələrə onların paylarına mütənasib surətdə, lakin öz payı çıxılmaqla req- res qaydasında tələb (iddia) irəli sürə bilər (MM-in 509.1-ci maddəsi). Bəzən vərəsələrdən biri miras qoyanın borclarını özü təkcə ödəyir. Bu za man həmin vərəsə öz payına düşən miras əmlakın dəyərindən (miras aktivin dəki payın dəyərindən) çox pul ödəyə bilər. Məsələn, vərəsənin (onların sayı altı nəfərdən ibarətdir) miras payının dəyəri 6 min manat məbləğindədir. Bor cun məbləği isə otuz min manatdan ibarətdir. Həmin məbləğin hamısını o, ödəyir. Bu halda o, qalan vərəsələrdən (beş vərəsədən) artıq ödədiyi məblə 1 Серебровский В И. О ч е р к и с о в е т с к о г о н а с л е д с т в е н н о г о п р а в а . М . , 1 9 5 3 , с . 2 1 7 . 2 С о в е т с к о е г р а ж д а н с к о е п р а в о . У ч е б н и к . Т о м 2 . М . , 1 9 5 1 , с . 4 7 9 ;
С о в е т с к о е н а с л е д с т в е н н о е п р а в о . М . , 1 9 5 5 , с . 2 5 4 ; Черепахин Б.Б. П р а в о п р е е м с т в о п о с о в е т с к о м у г р а ж д а н с к о м у п р а в у . М . , 1 9 6 2 / / В к н и г е : Черепахин Б.Б. Т р у д ы п о г р а ж д а н с к о м у п р а в у . М . , 2 0 0 1 , с . 4 2 9 ;
Н а с л е д с т в е н н о е п р а в о Р о с с и й с к о й Ф е д е р а ц и и ( у ч е б н о м е т о д и ч е с к и е п о с о б и е ) . М . , 2 0 0 2 , с . 1 4 6 . 3 Иоффе О.С. С о в е т с к о е г р а ж д а н с к о е п р а в о . К у р с л е к ц и й . Ч а с т 3 . Л . , 1 9 6 5 , с . 3 3 9 ; С о в е т с к о е г р а ж д а н с к о е п р а в о . У ч е б н и к . Т о м 2 / П о д р е д . О.А.Красавчикова. М . , 1 9 8 5 , с . 5 3 2 ; Г р а ж д а н с к о е п р а в о . У ч е б н и к . Ч а с т 3 / П о д р е д .
М . , 1 9 9 8 , с . 5 6 5 . Серебровский В. И. Н а с л е д с т в е н н о е п р а в о . М . ,
1 9 2 5 , с . 6 6 ; Серебровский В. И. Н а с л е д с т в е н н о е п р а в о . М . , 1 9 4 8 , с .5 7 . 678
Vərəsələrə tələb İrəli sürülm əsi qaydası və müddəti ğin verilməsini tələb edə bilər. Hər bir vərəsə kreditora altı milyon manat ödə məlidir. (30 min manat: 5=6 min manat). 24 min manat məbləğində artıq ödə diyi pulu vərəsə digər vərəsələrdən tələb edə bilər. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, son zamanlar Mülki Məcəlləyə edil miş əlavəyə (MM-in 1306-cı maddəsinin 1-ci bəndinə) əsasən, qanunverici və rəsələrin miras qoyanın borclarına görə birgə (solidar) məsuliyyəti haqqında qayda nəzərdə tutmağa cəhd edir. Lakin o, dolaşıqlığa yol verərək buna nail ola bilmir. Əgər qanunverici həmin qaydanı belə formula etsəydi, söz yox ki, məqsədinə çatardı: «mirası qəbul etmiş vərəsələr, miras qoyanın kreditorlara olan borcları üçün, birgə məsuliyyət daşıyırlar. Vərəsələrdən hər biri miras qo yanın borcları üçün, onun payına düşən miras əmlakının həqiqi dəyəri həcmin də (həddində) məsuliyyət daşıyır». Yaxın vaxtlara qədər mülki qanunvericiliyə görə mi ras qoyanın borclarına görə vərəsələrin üzərinə m əsuliyyət qoymağın vacib şərti kreditorların vaxtında pretenziya (tələb) vermələrindən ibarət idi. Belə ki, kreditorlar öz tələblərini qanunla müəyyənləşdirilən müddət ərzin də irəli sürməli idilər. Tələb miras hesabına kreditorlara olan borcun ödənil məsi barədədir. Son zamanlar qanunvericiliyə edilən dəyişikliyə kimi Azərbaycan Respubli kasının vərəsəlik hüququ kreditorların tələblərinin (pretenziyalarının) irəli s ü rü lm ə si üçün altı aylıq m üddət m üəyyənləşdirirdi. Kreditorlar məhz bu müddət ərzində öz tələblərini -vərəsələrə bildirə bilərdilər (MM-in 1310-cu maddəsi). Altı aylıq müddət miras açıldığı gündən yox, mirasın açıldığının vərəsələrə m əlum olduğu gündən hesablanır və başlanırdı. Kreditorlar üçün nəzərdə tutulan altı aylıq müddətin ötürülməsinin (keçmə sinin) hüquqi nəticəsi ondan ibarət idi ki, kreditorlar malik olduqları tələb h ü quqlarını itirird ilə r. Bu, onları öz hüquqlarının məhkəmə qaydasında həya ta keçirilməsini tələb etmək imkanından məhrum edirdi. Müddətin ötürülməsin dən (keçməsindən) sonra məhkəməyə verilən iddianın perspektivi yox idi. Əgər məhkəmə altı aylıq müddətin ötürülməsini (keçməsini) müəyyən edərdi sə, iddiadan imtina edirdi. Yaxın vaxtlarda mülki məcəlləyə dəyişiklik edilmişdir. Bu dəyişikliyə görə, indi kreditorların vərəsələrə öz tələblərini bildirmələri üçün hər hansı müddət nəzərdə tutulmur. Odur ki, onlar vərəsələrə istənilən vaxt öz tələblərini bildirə bilərlər. Mülki qanunvericiliyə görə isə m iras qoyanın kreditorları yalnız mirası qəbul e tm iş vərəsələrə öz tələblərini (pretenziyalarını) irəli sürə bilərlər Kreditorların tələblərinin ünvanı ancaq onlardır. Bununla belə, kreditorlar öz tələblərini mirası vərəsələr qəbul edənə kimi vəsiyyətnamə icraçısına bildirə bilərlər. Belə ki, vəsiyyətnamə icraçısının üzərinə vərəsələr arasında miras əmlakı bölüşdürmək vəzifəsi düşür. Bu isə əlbəttə, miras qoyanın borclarının qabaqcadan ödənilməsini nəzərdə tutur. Tələblərin ödənilməsi zamanı miras əmlak barəsində eyni vaxtda həm mi ras qoyanın kreditorlannın, həm də vərəsənin kreditorlannın tələbləri ola bilər. Belə halda kimin tələbi birinci növbədə ödənilir? Həmin suala cavab verərək mül 679
ki qanunvericilik miras qoyanın kreditorlannın tələblərinin üstünlüyü haqqında qayda müəyyən edir (MM-in 1313-cü maddəsi). Bu qaydaya görə birinci növ bədə miras qoyanın kreditorlarının tələbləri təmin edilir. Bundan sonra vərəsə nin kreditorlarının tələbləri ödənilir. Kreditorların tələb irəli sürmək müddəti həm də aşağıdakı tələblər üçün müəyyənləşdirilmir: • miras qoyanın sonuncu xəstəliyi zamanı ona qulluq edilməsi və onun müalicəsi ilə bağlı xərclər haqqında tələblər; • miras qoyanın dəfni ilə bağlı xarclər haqqında tələblər; • miras qoyanın işçilərinə əmək haqqı verilməsi haqqında tələblər; • mirasın mühafizə və idarə edilməsi ilə bağlı xərclər haqqında tələblər; • üçüncü şəxslərin əşya-hüquqi iddiaları (mülkiyyət hüququnun tanınması barədə iddia; özgəsinin qanunsuz sahiblərindən əşyanın tələb edilməsi barədə iddia). Yüklə 19,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|