O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari

Mineral o‘g‘itlarning ta’siri (M.P.Petuxov ma’lumoti)

Ekin turi	1 ga uchun qo‘llanilgan, kg			1ga hisobiga olingan qo‘shimcha hosil
	N	P2O5	K2O
Donli ekinlar (don)	30-45	40-50	40-50	5-8
G‘o‘za	80-120	80-120	-	6-10
Kartoshka	40-60	40-60	40-60	35-60
qand lavlagi	60-75	65-75	60-75	40-70
Beda (xashaki)	-	50-90	50-90	20-25

Keyingi 10-15 yil ichida O‘zbekistonda mineral o‘g‘itlardan foydalanish (tarkibidagi oziq modda 100 foiz hisobida) -728,0 dan to 1407,0 ming tonnaga yetib, boshqa kimyolashtirish vositalaridan foydalanish hajmi ham ancha ortdi:

Diagramma 1

Rivojlangan davlatlarda o‘g‘it ishlab chiqarish va sotish

№	Davlatlar	O‘g‘it ishlab chiqarish, mln. tonna	Import	Eksport
1	Xitoy	30	7
2	AQSH	17	14	8
3	Hindiston	15	2
4	Kanada	13		11
5	Rossiya	12		10
6	Germaniya	4
7	Braziliya	3
Dunyo bo‘yicha		142

л
Dunyoda mineral o‘g‘itlarni qo‘llanilishi

O‘g‘itlar	Yillar
	1965	1970	1975	1980	1985	1990	1995	2000
Azotli	19,1 14,9	31,8 24,4	44,4 33,8	60,8 45,6	70,4 51,3	77,2 55,8	78,4 57,0	81,6 59,8
Fosforli	15,8 12,3	21,1 16,2	25,6 19,5	31,7 23,8	33,5 24,4	36,1 26,1	30,7 22,3	32,6 23,9
Kaliyli	12,1 9,4	16,4 12,6	21,4 16,3	24,2 18,2	25,7 18,7	24,7 17,9	20,7 15,1	22,2 16,3
Jami	47,0 36,6	69,3 53,2	91,4 69,6	116,7 87,6	129,6 94,4	137,8 99,8	129,7 94,4	136,4 100,0

Eslatma: birinchi raqam – mln. tonna; ikkinchi raqam kg/ga


Monokultura va almashlab ekishda paxta hosili, s/ga

Tuproq va tajriba joyi	Rotatsiya	Yillar	Monokultura				Almashlab ekish 2:6, 3:6, 3:7
			O‘g‘itsiz	NPK	Go‘ng	NPK + go‘ng
Tipik bo‘z tuproq O‘zPITI	- I II III IV V VI	1926-1936 1937-1941 1944-1947 1950-1954 1957-1963 1965-1971 1974-1984 ўртача	15,3 21,1 14,2 12,0 14,7 13,6 15,3 14,9	20,9 37,7 35,5 37,0 38,7 30,7 31,6 32,2	21,8 34,0 31,8 29,8 35,5 32,7 32,3 30,8	- - - - - - - -	- 42,2 42,5 43,1 43,8 33,9 36,3 39,4
Paxta – Aral Qozog‘iston Och tusli bo‘z tuproq	I II III IV V VI VII	1925-1931 1940 1949 1958 1967 1976 1984	- - - - - - -	14,8 25,4 30,2 32,5 30,4 29,2 28,1	- - - - - - -	- - - - - - -	20,8 38,2 46,4 48,3 45,8 43,0 37,9

Shuni alohida ta’kidlash lozimki, xo‘jaliklarda almashlab ekish dalalarining barchasi uchun ham mahalliy o‘g‘itlar yetarli miqdorda bo‘lavermaydi. Shuning uchun bunday hollarda mahalliy va mineral o‘g‘itlar aralashmasini birinchi navbatda kuzgi bug‘doyga solish tavsiya etiladi. Chopiq talab ekinlar bir tonna go‘ng hisobiga anchagina yuqori qo‘shimcha hosil beradi.
Shuning uchun go‘ngni qator oralariga ishlov beriladigan ekinlarga solish yaxshi samara beradi. Chunki, ishlov berish natijasida, go‘ng tarkibidagi organik moddani mineralizatsiyalanishi tezlashadi, o‘simlik go‘ng tarkibidagi oziq moddalarni ko‘plab o‘zlashtiradi, ayniqsa, vegetatsiya davri cho‘zilgan ekinlar.
Mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash almashlab ekish dalasining samaradorligini oshiradi.
Adabiyotlar:
1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997.
1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998.
2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989.
3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977
4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi.
T.1998.
5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984.
6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984.
7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.