Oğlanlar və qızların ali təhsil sisteminə gəlməsinin gender tədqiqatı

Cədvəl 2

İllər	Orta və orta ixtisas məktəblərin məzunları tərəfindən verilən ərizələrin sayı (faizlə)
2000	20-21
2001	26,46
2002	42,24
2003	73,89
2004	74,32

Ali məktəbdə gender bərabərliyi nədən bilinir? Dövlət statistika komitəsinin 2004-cü ilin məlumatına görə, 2003/04-cü tədris ilində oxuyanlar sırasında 46,2% qız və 53,8% oğlan idi. Növbəti cədvəllərdə, 2000-2004-cü illər ərzində respublika üzrə 2004-cü ildə isə Bakı, Naxçıvan və Mingəçevir şəhərinləridə ali təhsil alan oğlanlar və qızların nisbəti verilmişdir:

Cədvəl 3

İl, %	2000	%	2001	%	2002	%	2003	%	2004	%
Oğlanlar	36 561	47,1	38 607	47,1	23 440	45,89	34 188	48,71	43 938	48,52
Qızlar	41 140	52,9	43 364	52,9	27 644	54,11	35 889	51,29	46 513	51,48

Cədvəl 4

Şəhər	Cəmi	Oğlanlar	%	Qızlar	%
Bakı	34 336	16 099	46, 89	18 237	53,11
Naxçıvan	1 582	721	45,58	861	54,42
Mingəçevir	1531	703	45,92	828	54,08

Cədvəllərdən göründyüyü kimi, TQDK-na qızlar – abituriyetlər tərəfindən verilən ərizələrin sayı, oğlanlar – abituriyentlərin ərizələrini sayından 5-10% çoxdur.

Ali təhsildə gender aspektinə nəzər salaraq, Dövlət Statistika komitəsi və TQDK-nı digər materiallarıa da müraciət edək. Ali məktəblərin plan qəbuluna duşən ixtisasları 5 qrup və 7 yarımqrupa bölünur:

1 qr.	RF	-	riyaziyyat, fizika, mühəndislik, memarlıq, bədii layihələndirmə;
	RK	-	kimya-texnoloji ixtisaslar;
2 qr.	İC	-	iqtisadiyyat, idarəetmə və coğrafiya;
3 qr	DT		dil, filologiya, tarix, hüquq, incəsənət və musiqi ixtisasları;
	XH	-	xarici dil və beynəlxalq münasibətlər
4 qr.	TK	-	tibb ixtisasları, kimya, biologiya və idman;
5 qr.	SP	-	sosiologiya, pedaqogika, psixologiya.

Respublikanın ali məktəblərinə test üzrə qəbul imtahanların elmi-statistik təhlili göstərir ki, ixtisas seçimində qızlar və oğlanlar arasında əsaslı fərq var: oğlanlar daha çox 1 və 2 qrup, qızlar – 3, 4, 5 qrup ixtisaslarını seçirlər.

2005-ci ilin aprel ayında Qərb Uniersitetinin Gender Araşdırmalar Mərkəzi tərəfnidən keçirilmiş elmi-praktiki konfransda müzakirə mövzusu məhz təhsildə gender aspekti olmşudur. Konfransda çıxış edən TQDK sədr M.M.Abbaszadə bu sahədə sosial-iqtisadi, dini və mədəni amillərin rolunu xüsusi olaraq qeyd etmişdir ki, gender aspekti təhsildə özünəməxsusluğa və rəngarəngliyə malikdir. Məs., 1993-1995-ci illərdə ali məktəblərə daha çox qızlar, 1996-2000-ci illərdə isə bərabər miqdarda oğlanlar və qızlar qəbul olunmuşdur. Statistik hesablamalar göstərir ki, cənubi regiondan buraya daha çox oğlanlar, şimal regionundan isə – daha çox qızlar qəbul olunur.

Növbəti cədvəldə 2001-2004-cü illərdə 7 yarımqrupda (məlumatın təhlilini 2001-ci ilin qəbulundan başlayır, çünki məhz bu dövrdən etibarə TQDK yeni qrup bölgüsünə (16 əvəzinə 7 yarım qrup) keçdi), abituriyentlər sırasında ixtisaslar üzrə cins bölgüsü təsvir edilmişdir.

Cədvəl 5

Abituriyentlər-oğlanlar

İl Yarımqrup	2001	2002	2003	2004	2001	2002	2003	2004
	Azərb. bölməsi				Rus bölməsi
RF	39,31	38,12	36,57	36,00	44,8	44,24	43,42	40,54
IC	19,8	21,66	25,41	26,20	20,57	22,00	23,8	29,33
DT	18,06	18,92	17,39	17,52	11,32	11,05	13,29	9,52
TK	9,24	9,58	9,44	9,31	9,63	9,33	6,22	8,59
XH	6,12	6,10	6,24	6,22	9,67	8,77	10,01	8,37
RK	5,08	3,63	3,46	3,32	3,43	4,33	2,76	3,20
SP	2,39	1,97	1,48	1,42	0,58	0,29	0,5	0,45

Azərbaycan və rus bölmələrinə sənədləri verən oğlanlar sırasında əksəriyyəti PF (riyaziyyat, fizika, mühəndislik, memarlıq və bədii layihələşdirmə), bir də İC (iqtisadiyyat, idarəetmə, coğrafiya) yarımqruplara aid ixtisasları seçirlər. Əlamətdar haldır ki, getdikcə, iqtisadiyyatda bağlı ixtisasoara verilən ərizələrin sayı artır. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Azərbaycan bölməsində 2001-ci ildə bütün verilən sənədlərin 19,8% İC yarımqrupu təşkil edirdisə, 2004-cü ildə bu rəqəm 26,2% çatmışdır (müvafiq şəkildə rus bölməsində 20,57% və 29,33%).

Abituriyentlər – qızlar

İl Yarımqrup	2001	2002	2003	2004	2001	2002	2003	2004
	Azərb. bölməsi				Rus bölməsi
RF	11,78	12,83	12,65	11,97	11,38	13,30	13,15	11,84
IC	3,91	4,28	5,86	6,48	13, 55	17,25	16,31	20,37
DT	21,92	23,30	23,16	23,87	20,4	19,31	22,49	17,25
TK	17,51	15,24	14,55	13,06	17, 29	15,41	12,33	14,27
XH	10,24	9,07	10,87	12,20	19,34	19,55	20,86	23,60
RK	1,17	0,91	0,77	0,80	1,08	1,59	1,14	1,37
SP	33,47	34,37	32,13	31,62	16,96	13,60	13,72	11,29

Azərbaycan bölməsində qızlar DT yarımqrupa aid ixtisasların (humanitar və pedaqoji təmayülü) üstünlük verirlər (dil, filologiya, tarix, hüquq, incəsənət, Musiqi) – 23,7 % ərizələr məhz qeyd edilən ixtisaslara verilmişdir. Üstünlük həm də SP yarımqrupuna verilir (sosiologiya, pedaqogika və psixologiya) – 33,47%. Rus bölməsinin qızları isə daha çox İC (iqtisadiyyat, idrəetmə və coğrafiya), bir də XH (xarici dillər və beynəlxalq münasibətlər) ictisaslarına üstünlük verirlər (müvafiq olaraq, 20,37% və 23,60%).

6-10 saylı cədvəllərdə Bakı, Naxçıvan və Mincəçevir şəhərlərindən ola abituriyentlər arasnıda ixtisasların bölüşdüürlməsi göstərilir (qrup və yarımqruplar üzrə):


Cədvəl 6

2000/01 tədris ili

Qr-ar	Azərb. bölməsi		Rus bölməsi
	Oğlanlar	Qızlar	Oğlanlar	Qızlar
1.	Bakı, Qaradağ r.-nu, 62,50 Migəçevir, 58,16		Bakı, Suraxanı r-nu, 59, 06 Əzizbəyov r-nu, 55,77	Bakı, Əzizbəyov r/nu, 23,61 Qaradağ r.-nu, 22,03
2.	Naxçıvan şəh., 22, 51	Bakı, Səbail r-nu, 7, 60 Binəqədi r-nu, 6,48	Bakı, Nəsimi r-nu, 18,92; Yasamal r-nu, 18,27, Səbail r-nu, 18,05	Bakı, Səbail r-nu, 16, 49 Niza­mi r-nu, 14, 49 Sa­bunçu r-nu, 13,17
3.	Naxçıvan AR: Şərur r-nu; 40,24, Culfa r-nu, 39, 18		Bakı, Səbail r-nu, 28,57	Bakı, Nəsimi r-nu, 46,13
4.	Bakı, Nizami r-nu, 19, 34	Bakı, Nizami r-u, 36,02		Bakı, Yasamal r/nu, 23,40
5.		Naxçıvan AR, Şərur r-nu, 45,72

Göründüyü kimi, Bakı və Mingəçevir şəhərlərindən olan oğlan – abituriyentləri əksəriyyəti I qrup ixtisslarını seçmişlər. Naxçıvan şəhərindən olan oğlalar – abituriyentlərin əksəriyyəti ərizəlirin III qrupa vermişdilər. II qrupa üstünlüyü həm Bakı, həm Naxçıvan şəhərinin oğlan-abituriyetləri nümayiş etdirmişdilər. Oğlan - abituriyentlərdən fərqli olaraq, Bakıdan olan qızlar – abituriyentlər IV qrupa ərizələrini vermişdilər. Bakıda Azərbaycan müəllimlər institutunun açılması buraya Azərbaycan bölməsindən olan qızlar – abituriyentlərin (xüsusilə Naxçıvadan) axınına səbəb olmuşdur.

Cədvəl 7
2001/02-ci tədris ili

Qr-ar	Azərb. bölməsi		Rus bölməsi
	Oğlanlar	Qızlar	Oğlanlar	Qızlar
RF	Migəçevir, 62,1 Bakı, Qaradağ r-nu, 59,9	-	-	Bakı, Əzizbəyov r/nu, 19,1 Qaradağ r.-nu, 19,7
RK	-	-	-	Bakı, Əzizbəyov r-nu, 2,5
İC	-	Bakı, Səbail r-nu, 7,4 Yasamal r-nu, 7,0	Bakı, Səbail r-nu, 28,1	Bakı, Səbail r-nu, 23,3
DT	NTR Şərur r-nu, 377 Culfa r.nu, 33,1		Bakı, Nərimanov r-nu, 14,3	Bakı, Yasamal r-nu, 22,; Sabunçi r-nu, 22,0, Nəsimi r-nu, 22,0
XH	Bakı, Nərimanov r-nu, 10,3	Bakı, Səbail r-nu, 16,5; Nərimanov r-nu, 16,2; Binəqədi r-nu, 15,4	Bakı, Nəsimi r-nu, 134	Bakı, Nəsimi r-nu, 26,9; Nərimanov r-nu, 26,8
TK	Bakı, Nizami r-nu, 18,1	Bakı, Nizami r-nu, 32,7	-	Bakı, Nərimanov r-nu, 21,5
SP	-	Mingəçevir, 54,8	Bakı, Əzizbəyov r-nu, 2,0	-

2001/02 tədris ilində RF yarımqruplarını Mingəçevir, Bakı şəhərləridən olan oğlan abituriyentlər, İC ixtisasına aid ixtisaslara Bakı şəhərinin rus bölməsini oğlan – abituriyentləri, DT yarımqrupuna aid ixtisaslarına isə Naxçıvan MP-dan olan oğlan – abituriyetləri daha çoz ərizələr vermişdilər. Bakı şəhərindən olan rus bölməsinin qızlar – abituriyentləri RF yarımqrupuna əvvəlki qədər ərizə verməmişdilər; İC, DT, XH, TK yarımqruplarında, əksinə, ərizələrin sayı burada artmışdır; belə bir artım həm də SP yarımqrupunda müşahidə olunur. Cədvəldən göründüyü kimi, oğlanlar daha çox riyaziyyatla və mühədisliklə bağlı, qızlar isə daha çox humanitar və pedaqoji yönümlü ixtisaslara meyllidirlər.