Oila pedagogikasi

1978-yil
10-dekabr.
«Oila pedagogikasi» fanining vazifalari qaysi bandda 
to‘g‘ri ko‘reatilgan?
a) yoshlami oilaviy hayotga tayyorlash;
b) bolalar tarbiyasiga oid umuminsoniy qadriyatlami 
yoshlarga yetkazish;
d)
oilaviy an’analarga binoan bolalaming tug‘ilishlari 
bilan bog‘liq bo‘lgan marosimlar va urf-odatlami yoshlarga 
yetkazish;
e) hamma javoblar to‘g‘ri.
«Eng birinchi galda nasl-nasabni toza saqlamoq, qadr- 
qimmatni bilmoq inson tarbiyasining gultojidir» — ushbu 
jumlalar qaysi muallifning qanday asarida keltirilgan?
a) A.Navoiyning «Hamsa»sida;
b) Kaykovusning «Qubbusnoma»sida;
d) A.Fitratning «Oila»sida;
e) A.Qodiriyning « 0 ‘tgan kunlar»ida.
314

---

v 
«Bolali oilalami ijtimoiy qo‘llab-quwatlash to ‘g‘risi»dagi 
qaror qachon qabul qilingan?
a) 1996-yil 1-yanvar;
b) 1997-yil 1-yanvar;
d) 1997-yil 31-dekabr;
e) 1996-yil 31-dekabr.
«Oila pedagogikasi» asarining muallifi kim?
a) Oysha Xasanboyeva;
b) M.Inomova;
d) O.Musurmonova;
e) A.K.Munawarov.
BMT tomonidan qabul qilingan «Inson huquqlari umum- 
jahon dekloratsiyasi»ning qabul qilingan vaqti qaysi bandda 
to‘g‘ri ko'rsatilgan?
a) 1948-yil 10-dekabr;
b) 1958-yil 12-dekabr;
d) 1955-yil 12-dekabr;
e) 1978-yil 10-dekabr.
Oilada ota-onalaming savodxonlik darajasi, uning oilani
mustahkamlashdagi roli
Oila va nikohning paydo bo‘lishiga sababclii omillardan 
biri, ayniqsa, bizning sharoitimizda, farzand tug‘ilishidir. 
Farzandsiz er-xotin aloqalarini, umuman oilaviy munosabat- 
larini tasawur qilish mushkul. Ilmiy manbalar tarixan 
insoniyat ota-ona va farzandlar munosabatlari o‘ziga xos 
bosqichlar va rivojlanish qonuniyatlarini boshidan kechirgan- 
ligidan guvohlik beradi. Bashar tarixi shundan dalolat bera- 
diki, zamonlar osha ota-onaning bolaga nisbatan xususiy
315

---

mulkday qarab, uning ustidan hukmronlik qilishi borgan sari 
farzand ehtiyojlari bilan hisoblashish, uning barcha istaklarini 
bajo keltirib, unga cheksiz g‘amxo‘rlik ko‘rsatishgacha bo‘l- 
gan munosabatlarga aylangan. Ota-ona — bola munosabat- 
larini agar tarixiy davrlarga bo'ladigan bo‘lsak, ota-onaning 
bolaga yondoshuv usullari bo‘yicha qator bosqichlami 
boshdan kechiiganligini ko‘rish mumkin.
Olimlarning tavsiflashicha, antik davrlarda erkak va ayol 
aloqalari oqibatida farzand tug'ilsa, unga deyarU befarq 
qarash, ya’ni, infantitsid munosabat kuzatilgan, bunday mu- 
nosabat mohiyatan shafqatsizlikka asoslangan bo‘lib, bolani 
dunyoga keltirganlar uchun uning nasl-nasabi, taqdiri un- 
chalik ahamiyatli bo‘lmagan. Yangi asrga kelib, bu muno­
sabatlar tubdan o‘zgargan, odam zotida 
egoizm,
o ‘ziga 
tegishli narsaga nisbatan egalik hissining takomillashib borishi 
o‘zidan bo‘lgan zurriyodga nisbatan munosabatlarda ham o‘z 
aksini topgan.
Mulkchilik shakllarining o'zgarishi, turmush tarzi qad- 
riyatlariga monand kattalaming bolaga nisbatan his-kechin- 
malari ham o‘zgarib borgan. Masalan, XIX asming boshlari 
XX asrlaming o‘rtalariga kelib, ota-onalar farzandlarining 
jamiyatda tutajak o‘rinlari, ulaming ijtimoiylashuviga alohida 
e’tibor bera boshlaganlar. Keyingi davrlar esa kattalaming 
kichiklar taqdiriga befarq emasligi, ulami qo‘llab-quwatlash, 
rivojlanishiga ko‘maklashishning ahamiyatini anglash davri 
bo‘lgan. Bu an’ana deyarli bizning davrimizda ham davom 
etib kelmoqdaki, endilikda tug‘ilgan bolaga e’tibor oilaning 
barcha qadriyatlaridan ustun ham keladi. Lekin bunday 
g‘amxo‘rlik psixologiyasi ham madaniy-tarixiy o‘ziga xoslikka 
ega. Masalan, ayrim xalqlar (aksariyat Yevropa xalqlari)
316

---

bolaga u kichikligida juda katta mehr va g‘amxo‘rlik ko‘r- 
satadi, taxminan o‘smirlik davridan boshlab, uning erkinligi 
tan olinadi va ota-ona tomonidan beriladigan tarbiya uslub- 
lari o‘zgartirilib, unga kattalarcha munosabatlar barqarorla- 
shadi. Boshqa bir madaniy-etnik hududlarda, aksincha, far­
zand balog‘atga yetgani sari ota-onaning unga e’tibori 
kuchayadi. Masalan, Osiyo xalqlari, xususan, o‘zbeklarda 
ham oila kattaligi va serfarzandligi bois, bolalaming kichik 
yoshdagi rivojlanish xususiyatlariga tabiiy holatday qarab, 
juda katta qayg‘urish bilan uning ma’naviy, ruhiy rivoj- 
lanishiga e’tibor qaratilmaydi. Lekin qiz bola balog‘atga 
yetib, ko‘rkamlashib borgani sari, o‘g‘il bolaning qo‘lidan ish 
kelib, qatorga qo‘shilgani sari, ota-onada ulardan g‘urur- 
lanish, taqdiriga kuyunish, g‘amxo‘rlik ko'rsatish ham ortib 
boradi. Bunday g‘amxo‘rlik shu qadarki, uylangan o‘g‘ilning 
qadam bosishlarini ham hamon ota-ona nazorat qilaveradi, 
bu ba’zan, qaynona-kelin munosa-batlarida, yoki ota-o‘g‘il 
munosabatlarida tarangliklami, nizolami keltirib chiqaradi.
Yuqorida qayd etilgan davrlarda tabiiy, ota-ona farzand- 
larini tug‘ish, tarbiya qilish va jamiyatga tayyorlashda o‘ziga 
xos metodlami qo‘Hagan. Boshida o‘zidan ajratishni, hayotga 
tayyorlashni ham bilmagan ota-ona bora-bora bolani jami- 
yatda ijtimoiylashuviga ahamiyat beradigan, shu jarayonga 
yordam beradigan bo‘lib borgan, ota-onadagi egoizm bola- 
lardagiga aylanib borganki, hozirgi davrda ko‘pgina ota- 
onalar farzandlarining faqat o‘zini o‘ylashi, ota-onani 
tushunmasligidan noliydigan ham bo‘lib qolgan. Lekin aslida 
tarixiy rivojlanish tendensiyalariga e’tibor berilsa, bunga faqat 
ota-onalaming o‘zlari aybdordirlar.
317

---

Oilada farzand tug‘ilishi, uning soni va tarbiya berish 
imkoniyatlari masalasi har doim ham dolzarb bo‘lgan. Lekin 
ayrim G ‘arb davlatlarida, jumladan, Rossiyada oilada bola 
sonining keskin kamayib ketishi munosabati bilan er- 
xotinning reproduktiv huquqi, madaniyati va xulqi masalasi 
ayni davrda o‘ta dolzarb masaladir. Rus olimi S.P. Ka- 
pisaning (1999) pessimistik bashoratiga ko‘ra, Rossiyada 
1995-2025-yillar oralig‘ida tug‘ilishning kamayishi 2 mln.dan 
(optmaslik bashorat) 32 mln.gacha tushib (pessimistik basho- 
rat) ketadi, bu raqamga 1995-yilgi 147,9 mln. aholi soni asos 
qilib olingan. Shuning uchun jahon olimlari, Xalqaro aholi- 
shunoslik jamg‘armalari (jumladan, YUNFPA, YUNISEF) 
oilada sog‘lom bola tug'ilishi siyosati orqali yer yuzining turli 
mintaqalarida reproduktiv xulqni muvofiqlashtirish masala- 
siga alohida e’tibor berib, aniq tadqiqotlar o‘tkazmoqda. 
Bundagi asosiy muammo — onaning reproduktiv xulqini 
boshqarish va muvofiqlashtirish, uning salomatligini muho- 
faza qilish, sog‘lom zurriyod tug'ilishini kafolatlashdir.