69
qiyinchiliklarni boshidan kechirganlar. U vaqtlarda 12—14 yoshdanoq bolalar onalariga
oilani ta’minlashda yordam berganlar. Shuningdek shahar va qishloq joylarda istiqomat
qiladigan, kam farzandli va ko’p farzandli oilalarda, nuklear yoki ko’p tabaqali oilalarda
o’sayotgan bolalarning ham oilani moddiy, ijtimoiy ta’minotiga hissa qo’shish, bu ishlar
bilan shug’ullanish muddatlari va miqdori turlichadir. Hayotni bilish, hayotiy tajribalar
turli individlarda turlicha jadallikda amalga oshishi mumkin va bu o’rinda qandaydir bir
yosh, vaqt oralig’ini ko’rsatishi mutlaqo mumkin emas. Buning ustiga hayotni, bizni
o’rab turgan atrof olamni bilish o’z navbatida cheksizdir. Shunga qaramay ijtimoiy va
iqtisodiy etuklikning ma’lum bir minimum chegaralarini belgilab olish mumkin, ya’ni
shunday hayotiy tajriba, bilimlar «minimumi» mavjudki, ularsiz biron-bir yoshni, yigit-
qizni tom ma’noda etuk deb hisoblab bo’lmaydi.
Mana yuqorida keltirib o’tilganlarning o’ziyoq «etuklik» tushunchasi naqadar
keng tushuncha ekanligini ko’rsatib turibdi. Shunga qaramay biz undan foydalanishga
majburmiz. Chunki u nikohning mustahkamligini belgilab beruvchi muhim shart-
sharoitlarni, vaziyatlarni o’zida mujassamlashtiradi. Gap shaxsning psixologik etukligi
haqida borgudek bo’lsa, bunda dastavval uning turli hayotiy vaziyatlar va sharoitlarni
hushyor baholay olishi nazarda tutiladi. Bu hushyorlik amaliylik, voqelikni to’g’ri
baholay olish shaxsda o’zining yutuq va kamchiliklarini, bilim, malaka va
qobiliyatlarini etarlicha ob’ektiv baholay olishda ham namoyon bo’lishi kerak. Afsuski,
ko’pincha yoshlar o’z qobiliyatlarini orttirib baholab, o’z oldilariga erishib
bo’lmaydigan maqsadlarni qo’yib olishi hollariga duch kelinadi. Ayniqsa, oilaviy
hayotni tasavvur qilish, unda o’z o’rnini baholash masalasida yoshlarimiz ko’proq
xatoga, o’zlarini orttirib baholashga, oilaviy hayotdan mumkin bo’lganidan ko’proq
narsani kutish hollari ko’proq kuzatiladi. Natijada muvaffaqiyatsizliklar, pushaymon
bo’lishlar, asab buzilishlar yuzaga keladi. Psixologik etuk shaxs esa aksincha, o’z oldiga
erishishi muqarrar bo’lgan, bunga imkoniyatlari etarli bo’lgan maqsadlarni qo’yadi, o’z
hayot yo’lini va unga erishish vositalari va usullarini to’g’ri belgilaydi. Bunday shaxs
o’z hissiyoti, kechinmalarini etarlicha yaxshi nazorat qila bilishligi, ya’ni ichki
intizomining yuqori rivojlanganligi bilan xarakterlanib turadi. Psixologik etuklik boshqa
odamlarning xohish, istaklari, kechinmalarini tushunish bilan ma’lum darajada bog’liq.
Bu o’z navbatida muloqotning, hamkorlikning yaxshi yo’lga qo’yilishiga, oilada, turli
guruhlarda gormonik munosabatlarning o’rganilishiga imkon beradi. Turli yoshdagi,
mansab, lavozim, toifadagi odamlar bilan, qiziqishi, odati, ta’bi, turmush tarzi mutlaqo
boshqacha bo’lgan odamlar Bilan o’rinli munosabatda bo’la olish — shaxsning
psixologik etukligining asosiy xususiyatlaridan biridir. Yoshlar oila qurayotganlarida
bu xususiyatlar hal qiluvchi bo’lib hisoblanadi. Albatta, bunday qobiliyatlar bir kunda
shakllanmaydi. Ular oldingi hayoti davomida unga berilgan tarbiya ta’sirida asta-
sekinlik bilan shakllanadi.
Dostları ilə paylaş: