Oliy matematika, statistika va ekonometrika

Yi = β0+β1*Xi+ β 2*
Sifatli prognozlash usuli 
Метод качественного 
прогнозирование 
Qualitative 
forecasting methods 
Agar 
izlanuvchiga 
hajmli 
maumotlar malum bo’lmasa, unda u
sifatli prognozlash usuli dan foyda 
lanishi mumkin. Bu usul subektiv 
xarakterga ega. 
Eksponentsial trend usuli 
Модель 
экспоненциального 
тренда 
Exponential trend 
model 
Agar vaqtli qator o’suvchi bo’lib,
malumotlarning nisbiy o’zgarishi-
doimiy bo’lsa, unda eksponentsial 
trend usulidan foydalanish mumkin. 
Avtokorrelyatsiya. 
Автокорреляция 
Autocorrelation 
Vaqtli
 
qatoridagi har bir oldingi 
va keyingi davrlar darajalarining 
o’zaro bog’liqligiga aytiladi 
Avtoregressiya
Авторегрессия 
Autoregression 
Vaqtli qatori keyingi darjasining 
oldingi 
darajalarga 
bog’liqlini 
tasvirlaydi. 
Birinchi 
tartibli 
avtokorrelyatsiya
Автокорреляция 
первого порядка. 
First-order 
autocorrelation
- 
Vaqtli 
qator 
darajalari 
(qiymatlari) 
orasidagi 
ketma-
ketlikning 
bog’liqlik 
darajasini 
baholaydi. 
Ikkinchi tartibli
avtokorrelyatsiya 
Автокорреляция 
второго порядка 
Second -order 
autocorrelation 
Ikki 
vaqtli 
interval 
bilan 
ajratilgan darajalari (qiymatlar) 
orasidagi aloqa kuchini baholaydi. 
P-chi tartibli 
avtokorrelyatsiya 
Автокорреляция р-го 
порядка
Pth-order 
autocorrelation 
P vaqt intervalli bilan ajratilgan 
qiymatlar 
orasidagi 
korrelyatsiya
miqdorini bildiradi. 
Vaqtli qatorlarini tekislash 
Выравнивание Рядов 
Временных 
Alignment Series 
Interim 
Vaqtli 
qatorning 
joriy
qiymatlarini malum bir qonuniyat 
asosida o’zgaruvchi va dinamika 
tendentsiyasini aks ettiruvchi sonlar 
bilan almashtirish jarayonidir. 
Qoldiq 
Остатки 
Residual 
Kuzatilayotgan 
va 
bashorat 
qilinayotgan 
qiymat 
(miqdor) 
o’rtasidagi farqqa aytiladi. 

---

174 
Bashoratlash 
Прогнозирование 
Forecasting 
Ijtimoiy- iqtisodiy hodisa va 
jarayonlarni 
rivojlanish 
tendentsiyalari va o’zaro bog’liqligini 
tahlil qilgan holda kelajakdagi 
xolatini baholashga yoki aytib 
berishga aytiladi. 
Hajmli prognozlash 
Метод 
количественного 
прогнозирования 
Quantitative 
forecasting methods 
Agar 
izlanuvchi 
tadqiqot 
obektining 
tarixi 
to’g’risidagi 
maumotlar ega bo’lsa, unda hajmli 
(sonli) prognozlash usulini qo’llashi 
lozim. 
O’rtacha mutloq chetlanish 
Среднее абсолютное 
отклонение 
Mean absolute 
deviation MAD 
Bashoratlash 
modelining 
adekvatlik darajasini baholash uchun
qo’llaniladi. 
Tejamkorlik tamoyili 
Принцип экономии 
The principles of 
saving 
Кo’pgina to’laqonli modellar 
orasidan 
eng 
soddasini 
tanlash
darkor. 
Regression model 
Регрессионная модель 
Regression model 
Кombinatsiyalashgan 
yondashishga asoslangan bo’lib, u
mavsumiy komponentni o’z ichiga 
oladi.
Trend 
Тренд 
Trend 
Рodisa va jarayonlarning vaqt 
bo`yicha o`zgarisi tendentsiyasi , 
undan hodisaning vaqt bo`yicha 
o`zgarish 
qonuniyatini 
aniqlash 
uchun foydalaniladi. 
O’zgarish sur’ati
Темп роста 
Growth rate 
Vaqtli qatorning ikki hadining 
nisbatiga aytiladi. Bu ko’rsatkich 
koeffitsientda 
va 
foizda 
(%) 
ifodalanadi. 
Ekstrapolyatsiya
Экстрополяция 
Extrapolation 
Vaqtli qatorlarining bo’lajak davr
yoki perspektiv darajalarini aniqlash 
tushuniladi. 
Interpolyatsiya
Интерполяция 
Interpolation 
Vaqtli qatorlari oralig’idagi 
nomalum 
darajani 
aniqlash 
tushuniladi. Yani, bu biron bir 
to’plam natijalari asosida boshqa 
nomalum darajalarni aniqlashdir. 
O’rtacha miqdorlar 
Средняя величина 
Average value 
Bir xildagi va har bir turdagi 
hodisalarni o’zgaruvchan belgilari 
asosida 
umumlashtirib
xarakterlovchi 
, 
tariflovchi
miqdorlar. 

---

175 
Sirg’aluvchi o’rtacha 
 
Moving average 
Bir 
sonli 
tenglamadan 
ibrat 
intervallarni yiriklashtiriladi . Yani 
tanlagan dastlabki hadlar qo’shilib 
nechta had olinsa shu hadlar soniga 
bo’linib, 
ikkinchi 
o’rtachani 
aniqlashda 
birinchi 
o’rtachaning 
birinchi hadi tushirib qoldiriladi va 
uning o’rniga navbatdagi hadi 
qo’shilib olingan natija yana hadlar 
soniga bo’linadi. 

---

176 
AHOLI STATISTIKASI 
Atamaning
o’zbek tilidagi 
nomlanishi 
Atamaning
rus tilidagi 
nomlanishi 
Atamaning 
 ingliz tilidagi 
nomlanishi 
Atamaning ma’nosi 
Aholi 
Населения 
Population 
Bu ma’lum hududda yashovchi 
va uzluksiz tabiiy ko’payish 
orqali 
yangilanib 
boradigan 
odamlar to’plami. 
Aholi statistikasi 
Статистика 
населения 
Population statistics 
Aholi soninihg shakllanish 
qonuniyatlarini, joylanishi va 
tarkibini hamda demografik 
jarayonlari: tug’ilish, o’lish, 
nikohdan o’tish va ajralish, 
migrasiya kabi ko’rsatkichlarni 
o’rganadi 
Doimiy aholi 
Постоянная 
населения 
The constant population 
Bu 
hisob 
o’tkazilayotgan 
vaqtda mazkur hudda bo’lish, 
bo’lmasligidan 
qat’iy 
nazar 
istiqomat qiluvchilar soni. 
Mavjud aholi 
Наличная населения 
Avialable population 
Mazkur 
hududda 
doimiy 
istiqomat 
qilish 
yoki 
qilmasligidan qat’iy nazar hisob 
o’tkazilayotgan vaqtda hududda 
mavjud bo’lgan aholi. 
Vaqtinchalik yo’qlar 
Временно 
отсутствующие 
Temporarily absent 
Aholini ro’yhatga olish 
momentlaridan boshlab shu aholi 
punktidan tashqariga ketgan 
kishilar tushuniladi. Ro’yhatga 
olinayotganda ular doimiy 
aholiga kiradi 
Vaqtincha yashovchilar 
Временно 
присутствующие 
Temporarily present
Aholini 
ro’yhatga 
olish 
momentida aynan shu joyda 
hozir 
bo;gan, 
lekin 
doimiy 
yashash joyidan tashqari bo’lgan 
shaxslar kiradi.
Aholining tabiiy 
harakatini 
Естественным 
движением 
населения
The natural movement of 
population 
Tug’ilishi 
va 
o’lishini, 
nikohdan o’tganlar va ajralganlar 
sonini tavsiflovchi ko’rsatkichlar
Aholi ro’yxati 
Перепесь населения 
Census of population 
O’tkaziladigan 
davrlar 
oralig’ida 
so’nggi 
aholi 
ro’yxatiga va aholi tabiiy hamda 
mexanik xarakatiga asoslanib, 
hisob yo’li bilan aniqlanadi. 
Arifmetik tekshirish 
Арифметическая 
проверка 
Arithmetic Cheking 
O’zaro bog’liq ma’lumotlarni 
son (raqam) jihatidan tekshirish 
O’rtacha miqdorlar
Средняя величина 
Average value 
Bir xildagi va bir turdagi 
hodisalarni 
o’zgaruvchan 
belgilari asosida umumlashtirib 
xarakterlovchi, 
ta’riflovchi 
miqdorlar. 
O’rtacha arifmetik
Средняя 
арифметическая 
Average arithmetic 
O’rtachaning eng ko’p 
tarqalgan, sodda va amaliyotda 
keng qo’llaniladigan turidir. U 
o’z navbatida oddiy va tortilgan 
ko’rinishda bo’ladi