Oliy matematika

Matritsa va ular ustida amallar.
a_iκ haqiqiy sonlar n ta satr va m ta ustunda joylashgan quyidagi to`g`ri to`rtburchak

shaklidagi jadvalga n x m o`lchamli matritsa deyiladi.

a_ίκ haqiqiy sonlar matritsa elementlari deb ataladi.

1 x m o`lchamli matritsaga satr matritsa, n x 1 o`lchamli matritsaga ustun matritsa deyiladi. Nol matritsa deb, har bir elementi nolga teng bo`lgan matritsaga aytiladi.

n x m o`lchamli A = (a<sub>iκ</sub>) va B = (b<sub>iκ</sub>) matritsalar berilgan bo`lsin. Agar matritsalarning barcha mos elementlari o`zaro teng bo`lsa, matritsalar o`zaro teng deyiladi va A = B ko`rinishda yoziladi.

Matritsalar ustida amallar.
O`lchamlari aynan teng A va B matritsalarni qo`shganda, ularning mos elementlari qo`shiladi: A + B = (a_iκ) + (b_iκ) = (a_iκ + b_iκ).

Haqiqiy son matritsaga ko`paytirilganda, matritsaning har bir elementi shu songa ko`paytiriladi: k (a_iκ) = (k a_iκ).

Misol. Amallarni bajaring:

Matritsalarni qo`shish va songa ko`paytirish amallari quyidagi xossalarga bo`ysinadi: 1) A + B = B + A; 2) A + (B + C) = (A + B) + C; 3) k(A + B) = kA + kB; 4) k(nA) = (kn)A ; 5) (k + n)A = kA + nA.

Agar A matritsaning ustunlari soni B matritsaning satrlari soniga teng bo`lsa, A va B matritsalar o`zaro zanjirlangan matritsalar deyiladi. O`zaro zanjirlangan matritsalarni ko`paytirish mumkin.

n x m o`lchamli A = (a<sub>iκ</sub>) matritsani m x p o`lchamli B = (b_iκ) matritsaga ko`paytmasi n x p o`lchamli C = (c_iκ) matritsaga teng bo`lib, uning c_iκ elementlari quyidagicha aniqlanadi

,

ya`ni c<sub>iκ</sub> element A matritsa i-satri elementlarining B matritsa k-ustuni mos elementlariga ko`paytmalarining yig`indisiga teng.

Masalan:

Matritsalarni ko`paytirish quyidagi xossalarga bo`ysinadi:

1. (kA)B = k(AB); 2. (A + B)C = AC + BC;

3. A(B + C) = AB + AC; 4. A(BC) = (AB)C.

Matritsalarning ko`paytmasi ko`paytuvchi matritsalar nolmas bo`li-shiga qaramasdan, nol matritsani berishi ham mumkin.

A va B matritsalarning ko`paytmasi har doim o`rin almashtirish qo-nuniga bo`ysinavermaydi, ya`ni umuman olganda AB ≠ BA. AB = BA tenglikni qanoatlantiruvchi A va B matritsalarga o`rin almashinuvchi matritsalar deyiladi.

Berilgan n x m o`lchamli A matritsaning har bir satri mos ustunlari bilan almashtirilsa, hosil bo`lgan m x n o`lchamli matritsaga A matritsaning transponirlangan matritsasi deyiladi va A<sup>T</sup> ko`rinishda belgilanadi.

Matritsalar ko`paytmasi transponirlangani uchun quyidagi formula o`rinli: (AB)^T = B^T A^T.

Satrlari soni n ustunlari soni m ga teng bo`lgan matritsaga n–tartibli kvadratik matritsa deyiladi. Kvadratik matritsaning quyidagi xususiy ko`rinishlari bir-biridan farqlaniladi:

– yuqori uchburchakli matritsa;

Jane S Paterson,Dorothy A Watson“SQA Advanced Higher Mathematics” pp.179-180
– quyi uchburchakli matritsa;

– diagonal matritsa;

- birlik matritsa.
Matritsalar o`zlarining quyidagi sonli xarakteristikalari bo`yicha taqqoslanadi: 1) kvadratik matritsa determinanti; 2) normasi; 3) rangi.

3. Kvadrat matritsa determinanti. Matritsa normasi

Berilgan n - tartibli A = (a_iκ) kvadratik matritsaning determinan-ti yoki aniqlovchisi deb, n – tartibli |a_ik| determinantga aytiladi va det (A) ko`rinishda yoziladi.

Kvadrat matritsaning determinanti yoki aniqlovchisi uning asosiy sonli xarakteristikasi hisoblanadi. Yuqori, quyi uchburchakli va diagonal matritsalarning determinanti bosh diagonal elementlarining ko`paytma-siga teng bo`lsa, birlik matritsaning determinanti birga teng.

Ikki teng o`lchovli kvadrat matritsalar ko`paytmasining determinanti alohida matritsalar determinantlari ko`paytmasiga teng: det(AB) = det(A) det(B).

Berilgan n x m o`lchamli A = (a<sub>iκ</sub>) matritsaning normasi deb, unga mos qo`yiluvchi quyidagi nomanfiy

songa aytiladi.

1. 
   Masalan, matritsaning normasi
   

.