Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikаsi rаqаmli texnologiyalаr vаzirligi o. O. Zaripov, M. O. Atajonov

4.4. Xalq xo‘jaligi iste’molchilarida kondensator batareyalar 
quvvatini hisoblash usullari 
 
Eng ko‘p reaktiv energiyani iste’mol qiluvchilar: 
- to‘liq yuklanmagan elektr dvigatellar; 
- elektr payvandlash apparatlar; 
- induksiyali va yoyli pechlar;
- kuch o‘zgartgichlar. 
Asosiy elektr energiya iste’molchilarining quvvat koeffitsientlari. 

---

66 
4.1-jadval 
Iste’molchi 
Sosφ 
Tgφ 
0% 
Yuklangan standartli
25% 
asinxron eleketr
50% 
dvigatellar
75% 
100% 
0,17 
0,55 
0,73 
0,80 
0,85 
5,80 
1,52 
0,94 
0,75 
0,62 
Cho’g‘lanma lampalar 
≈1 
≈0 
Lyuminessentli lampalar 
≈0,5 
≈1,73 
Gaz zaryadsizlanishli lampalar 
0,4-0,6 
≈2,29-1,33 
Qarshilik pechlar 
≈1 
≈0 
Induksiyali pechlar (kompensatsiyali) 
≈0,85 
≈0,62 
Dielektrik qizdirishli qurilmalar 
≈0,85 
≈0,62 
Kontaktli elektr payvandlash apparatlar 
0,8-0,9 
0,75-0,48 
Statik yoyli, yoyli payvandlash bir fazali 
apparatlar 
≈0,5 
≈1,73 
Yoyli aylanuvchi payvandlash yoyli 
apparatlari 
0,7-0,9 
1,02-0,48 
Yoyli payvandlash uchun o‘zgartgichlar va 
transformatorlar 
0,7-0,8 
1,02-0,75 
Yoyli pechlar 
0,8 
0,75 
Tiristorli kuch o‘zgartgichlar 
0,4-0,8 
2,25-0,75 
Kondensator batareyalar quvvatini hisoblash 
Elektr energiyadan foydalanilganlik hisobi asosida hisoblash: 
Kondensator batareyalar quvvatini quyidagi usullarda hisoblash 
mumkin: 
-eng ko‘p to‘lov hisobi berilgan biror oyni tanlab (eng ko‘p to‘lov 
miqdori kVAr.s);
-oy davomida elektr qurilma necha soat ishlaganini aniqlash;
-kondensator 
batareyalar(Qc) quvvatini formula bo‘yicha 
hisoblash: 
 
bir oy uchun hisob bo‘yicha kvar.s/bir oy davomida 
ishlatilgan soatlar soni 

---

67 
Misol. 
Iste’molchilar haqida ma’lumot: 
- yil ohirida (dekabr) oyidagi reaktiv energiyasi. 
Eng ko‘p to‘lov hisobi: 
-to‘lovga qo‘yilgan, 70000 kVAr.s qiymati: 
-elektr qurilmalar bir oy davomida ishlagan soatlar soni: 
katta yuklamada + eng yuqori iste’moli ≈ 350 soat
Qc (kondensator qurilmalar) 
Pasaytiruvchi transformatorning ikkilamchi chulg‘amlarida olib 
borilgan, o‘lchov natijalari asosida: P (kVt) va cosφ ni hisoblash 
Ifoda 
Reaktiv quvvat Qc ni hisoblash uchun kerakli kompensatsiyalovchi 
qurilmaning P (kVt) va tgφ ning miqdorini bilish zarur. 
Bu parametrlar transformatorning ikkilamchi chulg‘amlari 
chiqishida o‘lchanadi. 
Qc (kondensator qurilmalari) = P (kVt) x (tg φ aniqlangani – talab 
qilinadigan tg φ) = P (kVt) K 
Koeffitsient K qiymati 5.2-jadvaldan olinadi 
Misol. 
800 kVA quvvatli (YuK/PK) pasaytirish podstansiyasidan elektr 
ta’minoti amalga oshiriladigan, elektr qurilmani ko‘rib chiqamiz. Elektr 
qurilma quvvat koeffitsientini quyidagi miqdorgacha o‘zgartirish talab 
qilinadi: 
- birlamchi chulg‘amda cosφ = 0,928 (tgφ = 0,4) 
-yoki cosφ = 0,955 (tgφ = 0,31) ikkilamchi chulg‘ami quyidagi 
parametrlardan iborat: 
- ta’minlovi: 400 V, fazlari 50 Gs 
- P = 475 kVt 
- cosφ (ikkilamchi chulg‘amda) = 0,75 (yoki tgφ = 0,88) 
Qc (kondensator qurilmalari) = P (kVt) (tg φ1 o‘lchangani – talab 
qilinadigan tg φ2)