Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

2.2 Energiya va xom ashyo bilan ta'minlash muammosini hal qilish jahon sivilizatsiyasi rivojlanishining eng muhim omilidir.
global iqtisodiy muammo
Iqtisodiyotni rivojlantirish, jahon sivilizatsiyasining keyingi qadamlarini har xil turdagi energiya va xom ashyo bilan ta'minlamasdan turib amalga oshirib bo'lmaydi.
Jahon miqyosida tabiiy resurslarning mutlaq cheklanishi ham ma'lum rol o'ynaydi. So'nggi o'n yilliklarda qayta tiklanmaydigan yoki qayta ishlab chiqarish qiyin bo'lgan foydali resurslar va ayniqsa an'anaviy energiya resurslarini iste'mol qilish keskin oshdi.
Hozirda Yer aholisi 6 milliard kishini tashkil etadi. Bu tugaydigan tabiiy resurslar va energiya zahiralari 100 yildan keyin oziqlantirish va isitish imkoniyatidan 3 barobar ko'pdir. YuNESKO hisob-kitoblariga ko'ra, insoniyat biosferaning tabiiy aylanishlariga moslashishi uchun u 10 baravar kamayishi (yoki hozirgi iste'molini 10 baravar kamayishi) kerak. Buning uchun quyidagi hisob-kitoblar qo'llaniladi. Insoniyat foydalanadigan energiyaning faqat 1/10 qismi qayta tiklanadigan energiya hisoblanadi. Binobarin, atigi 500 million odam biosferaning normal rejimida yashashi mumkin edi. Ko'pgina tadqiqotchilar ekologiyaning hozirgi inqirozi tsivilizatsiyaning ikkinchi inqirozi bo'lib, uni faqat paleolit ​​va neolit ​​davrlaridagi inqiroz bilan taqqoslash mumkin degan xulosaga kelishadi (B ilovasiga qarang).
Energiya resurslari va xomashyosi sayyoramiz boʻylab nihoyatda notekis taqsimlangan: foydali qazilmalar va energiya resurslariga boy mamlakatlar toʻliq mahrum boʻlgan yoki ular yetarli boʻlmagan mamlakatlar bilan birga yashaydi. Bu ularning o'zaro munosabatlarida ma'lum iz qoldiradi, shuningdek, ushbu mamlakatlar ishlab chiqaruvchi kuchlarining rivojlanish darajasini katta darajada belgilaydi [10, b.373].
Yirik monopolist mamlakatlarning iqtisodiy siyosati (ayniqsa, neft sohasida) ham energetika, yoqilgʻi-xomashyo inqirozlarining keskinlashuvida katta rol oʻynaydi.
Bugungi kunda sanoati rivojlangan mamlakatlarda aholi jon boshiga energiya iste'moli Afrikadagiga qaraganda deyarli 85 baravar yuqori. Muvozanatli iste'molni o'rnatish uchun butun dunyo bo'ylab energiya ishlab chiqarishni bir necha barobar oshirish kerak. Shuni ham hisobga olish kerakki, fan-texnika taraqqiyoti rivojlanishi bilan rivojlangan mamlakatlarda ham energiya va xom ashyoga talab ortib bormoqda.
Demak, energiya ishlab chiqarishning o'sishi, xom ashyo qazib olish va sayyoradagi ekologik vaziyatning keskinlashishini hisobga olish zarurati. Oxirgi 100 yilda foydali qazilmalarni qazib olish 30 barobar oshdi. Bu jarayon atrof-muhitning ifloslanishi bilan kechdi va tabiatga katta zarar yetkazilishiga, ekologik muvozanatning buzilishiga olib keldi.
Insoniyat oldida o'z ehtiyojlarini shamol, quyosh, dengiz oqimi, geotermal energiya kabi boshqa energiya manbalari hisobiga qondirish vazifasi turibdi.
Atom energiyasidan foydalanish bilan bog'liq katta muammolar paydo bo'ladi. Chernobil AESdagi halokat jahon hamjamiyatini qo'rqitdi, xalqaro xavfsizlik standartlarini ishlab chiqish va atomdan foydalanishga nisbatan qat'iy yondashuv muammolarini yanada kuchaytirdi. Oldinda termoyadro termoyadroviy sintezi nazariyasini ishlab chiqishda, lazerdan foydalanishda va hokazolarda katta ilmiy izlanishlar turibdi.Bunday tadqiqotlar uchun juda katta xarajatlar talab etiladi va shuning uchun faqat kuchlar, vositalar, aql-zakovat, tajribani birlashtirgan holda jahon hamjamiyati bu muhim muammolarni muvaffaqiyatli hal qila olish.