Оliy va o„rta maхsus ta‟lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

“06” “maydagi” 2020 yil 8-sonli majlis 
bayonomasi
).
Mazkur o‗quv qo‗llanma Toshken viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti 
Kengashi majlisida muhokama qilindi va Oliy va o‘rta-maxsus, kasb hunar ta‘limi ilmiy-
uslubiy va o‘quv-usubiy birlashmalari faoliyatlarini muvofiqlashtiruvchi kengashga tavsiya 
qilindi (
“01” “майдаги” 2020 yil 15-sonli majlis bayonomasi
). 

---

3 
Кirish 
 
Mikroorganizmlar dunyosi hayotning ko‗zga ko‗rinmas tiriklik shakli 
hisoblanib, yer yuzida juda keng tarqalgan va inson hayotida katta ahamiyatga 
ega. Ularning shakli tayoqchasimon, sharsimon, buralgan vibrionsimon, 
spiralsimon bo‗lib, 4 xil: ya‘ni suv, havo, tuproq va tirik organizmlar kabi 
muhitlarda hayot kechirib, yer yuzida modda va energiyaning davriy aylanishida 
juda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu mihitlarning har birida o‗ziga xos 
mikroorganizmlar guruhi tarqalgan bo‗lib, ular o‗zaro va shu muhitda hayot 
kechirayotgan organizmlarga ijobiy va salbiy ta‘sir qilish xususiyatiga ega. Misol 
tariqasida oladigan bo‗lsak, yuqorida sanab o‗tilgan muhitlardan biri bo‗lgan 
tuproq, 
mikroorganizmlar 
keng 
tarqalgan 
muhit 
hisoblanib, 
bu 
mikroorganizmlarning faoliyati tufayli tuproq unumdorligini yaxshilash, 
o‗simliklarni turli kasalliklardan himoya qilish, mineral o‗g‘itlar ishlatishni 
kamaytirish kabi muhammolarni hal qilinishida foydalanish mumkin.
Yuqoridagilarni e‘tiborga olib pedagogik OTMlarining 5110400-Biologiya 
o‗qitish metodikasi ta‘lim yo‗nalishi o‗quv rejasiga kiritilgan ―Umumiy 
mikrobiologiya‖ fani uchun, asosan laboratoriya ishlarini bajarish uchun bugungi 
kungacha o‗zbek tilida o‗quv adabiyotlarning mavjud emasligi talabalarga bir 
qator qiyinchiliklarning paydo bo‗lishiga olib kelmoqda. Bu muammo ushbu kurs 
bo‗yicha o‗zbek tilida o‗quv adabiyotlarini tayyorlashini talab etadi. Shuning 
uchun ushbu tayyorlangan o‗quv adabiyoti o‗z vaqtida tayyorlangan va talabalar 
biliminining chuqur bo‗lishi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ushbu o‗quv qo‗llanma biologiya o‗qitish metodikasi ta‘lim yo‗nalishi 
bakalavr talabalari uchun tayyorlangan bo‗lib, qo‗llanmaning birinchi qismida 
talabalar mikroorganizmlar haqida to‗liqroq ma‘lumotga ega bo‗lishi uchun 
mikroorganizmlar tuzilishi va turlari haqida ma‘lumotlar keltirilgan bo‗lsa, 
ikkinchi qismida esa mikrobiologik tadqiqotlar uchun zarur bo‗lgan asbob-
uskunalarning tuzilishi va ishlash mexanizmi, sterillash usullari, ozuqa muhitlari 
va ularni tayyorlash, namunalarni olish, mikrobiologik tadqiqotlar uchun 
tayyorlash, ozuqa muhitiga ekish texnikasi, mikroorganizmlar sonini aniqlash, 
ularning boshqa mikroorganizmlarga antogonistik ta‘siri, o‗simliklarga salbiy va 
ijobiy ta‘siri, toza kultura olish va ularning tahlili, mikroorganiz hujayrasini Gram 
usulida bo‗yash orqali identifikatsiya qilish, mikroorganizmlar kulturasini saqlash 
kabilar kiritilgan bo‗lib, bu talabalarning amaliy ishlarini sifatli bajarilishida va 
chuqur bilim olishiga ko‗maklashadi. Bundan tashqari bajariladigan har bir ishga 
alohida yondashilgan bo‗lib, dastlab ishning maqsadi, ish uchun zarur asbob-
uskunalar va reaktivlar berilgan bo‗lib, bu ishni bajarishdan avval fan 
o‗qituvchisiga hamda talabaga ish uchun zarur bo‗lgan ashyolarni tayyorlab olish 
imkonin beradi. Ishni boshlashdan avval bеrilgan nazariy ma‘lumotlar talabaning 
ushbu mashg‘ulot uchun zarur nazariy tushunchalar olishiga yordam beradi, bu 
o‗z navbatida talabalarning bilimini oshirilishiga katta ta‘sir ko‗rsatadi. Shu bilan 
bir qatorda ishning bajarish tartibi keltirilgan hamda ishning so‗ngida keltirilgan 

---

4 
savol va topshiriqlar talabaning ushbu ish bo‗yicha olgan bilimi va xulosalarini 
umumlashtirishga ko‗maklashadi. 
Ushbu o‗quv qo‗llanmani tayyorlashda o‗quv adabiyotlar tayyorlashga 
qo‗yilgan zamonaviy tendensiyalarga amal qilingan holda, mamlakatimizda 
mikrobiologiya yo‗nalishida tayyorlangan, jumladan: Vahobov A.H. va bosh. 
―Mikrobiologiyadan amaliy va laboratoriya mashg‗ulotlari uchun o‗quv qo‗llanma 
(lotincha)‖ (―Universitet‖ nashriyoti, 2009 y.) kabi o‗zbekt tilidagi hamda xorijiy 
oliy ta‘lim muassasalarida Zvyaginsev D.G. i drug., ―Biologiya pochv: Uchebnik. 
-3-ye izd., ispr. i dop.‖ (Izd-vo MGU, 2005.) kabi bir qator tayyorlangan o‗quv 
adabiyotlardan foydalanildi.
Shu 
bilan bir qatorda ushbu o‗quv qo‗llanma mualliflar va 
mutaxassislarning fikr mulohazalari asosida tayyorlangan bo‗lib, unda mavjud 
xato va kamchiliklarni tuzatish uchun bildirilgan fikrlar uchun mualliflar jamoasi 
o‗z minnatdorchiligi bildiradi.

---

5