Оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi urgаnch dаvlаt univеrsitеti " iqtisodiyot" fakulteti global iqtisodiy rivojlanish fаnidаn kurs ishi
Dunyo aholisining ko'payishi (mln.kishi hisobida)8
Yüklə 101,59 Kb.
|
Dunyo aholisining ko'payishi (mln.kishi hisobida)8
XII-XV asrlarda dunyo aholisining ma'lum qismi yuz bergan katta urushlar tufayli qirilib keldi. Ayniqsa, bu urushlardan Sharqiy va Janubi-Sharqiy Yevropa mamlakatlari aholisi katta talafot ko‘rdi.Urushlar nafaqat aholining bevosita qirilib ketishiga, balki xo‘jaliklarni, ishlab chiqarishni izdan chiqarish hisobiga sodir bo’lgan ocharchilik sababli hayotdan bevaqt ko‘z yumushlariga olib kelgan. Agar dastlabki 500 yilda (1000-1500-yillar) Yer yuzi aholisi 135 millionga ko‘paygan bo‘lsa. 1500-1750-yillarda yoki 250 yilda esa bu ko‘rsatkich 288 millionni tashkil qildi, ya’ni aholining o'sishi 2 marta tezlashdi. XVIII asming ikkinchi yarmidan boshlab aholining o‘sishi yanada tezlashdi. Dunyo aholisining 1000-yildan 2005-yilgacha bo’lgan o‘sishiga nazar tashlasak, aholi eng tez ko‘paygan davr XX asrdir. 1900-1950-yillarda Yer shari aholisi har yili o‘rtacha 0,90 % dan ko'paygan bo’lsa, 1950-2000-yillarda bu ko‘rsatgich 1.75 % ga yetdi. XXI asming dastlabki yillarida esa dunyo aholisi sonining ko’payish surati birmuncha sustlashdi. 2000-2009-yillarda dunyo aholisining o'rtacha yillik ko'rsatkichi 1,42 % tashkil etmoqda. Hozirgi davrda (2023-yil) Yer. sharida 8 milliarddan ortiq kishi istiqomat qilishmoqda. Aholi sonining ko‘payib borishida dunyo hududlari bo‘yicha keskin tafovutlar mavjuddir. Natijada, XX asrning ikkinchi yarmi va XXI asr boshlariga kelib sayyoramizda hududiy xususiyatlarga ega bo’lgan demografik muammolar vujudga keldi. Ba’zi davlatlarda moddiy boyliklar ishlab chiqarishga nisbatan aholi soni juda tez ko‘payib borib, “aholi ko'payishi” muammosini yuzaga keltirgan bo‘lsa, ba'zi hududlarda esa aholi tug’ilishining keskin qisqarishi, ya’ni demografik mezondan kamayib ketishi oqibatida, “demografik qarish muammosi kuzatilmoqda. “Aholi ko'payishi" muammolari, asosan, rivojlanayotgan davlatlarda kuzatiladi, dunyo aholisining ko'payishi ham deyarli ushbu davlatlar bilan bog‘liqdir. 1967-yilda esa Yer shari aholisi 65 millionga oshdi. Undan 56 millioni rivojlanayotgan davlatlar aholisining ko'payishi hisobiga ro‘y berdi. Dunyo aholisining bunday tez ko‘payishini olimlar “demografik portlash” deb izohladilar. Rivojlanayotgan davlatlarda XX asrning ikkinchi yarmida aholi sonining ana shunday tez sur’at bilan o‘sishi, asosan, uchta demografik omilga bog‘liq bo’lgan. Ulardan birinchisi - tug‘ilishning yuqori darajada saqlanib qolayotganligi. Ikkinchisi o‘limning pasayganligi va aholi umr ko‘rish davomiyligining uzayganligidir. Rivojlanayotgan davlatlarda bir tomondan, feodal va ibtidoiy jamiyat munosabatlarining saqlanib qolishi, ikkinchi tomondan,mustamlaka tuzumining uzoq hukm surishi ularning dunyodagi iqtisodiy jihatdan rivojlanmagan agrar regionlar sifatida saqlanib qolishiga sabab bo’ldi, natijada sanoat rivojlanmadi. Aholining asosiy qismi qishloqlarda istiqomat etib kelgan. Qishloq turmush tarzi esa tug'ilishning yuqori bo’lishiga olib keluvchi asosiy omillardan hisoblanadi. Undan tashqari ayollaming ijtimoiy tengsizligi, aholining savodlilik darajasining nihoyatda pastligi, qator musulmon davlatlarida ko‘p bolalilikni qo’l1ab-quvvatlovchi an‘analarning mavjudligi, homiladorlikning oldini oluvchi vositalarning va ular haqidagi tushunchalarning keng tarqalmaganligi kabi omillar ham rivojlanayotgan davlatlarda aholi tug‘ilishining yuqori bo’lishiga olib kelgan. 2-jadval
Yüklə 101,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|