Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek

1.1.1-jadval.

Xufyona iqtisodiy faoliyat klassifikatsiyasi kriteriyalari¹⁰

Asosiy kriteriyalar	Xufyona faoliyat turlari
Natijaning tavsifiga bog‘liq ravishda	-ishlab chiqarish faoliyat – qayta taqsimlash faoliyati
Rasmiy iqtisodiyotga munosabati bo‘yicha	-ichki iqtisodiyot – parallel iqtisodiyot
Takror ishlab chiqarish sikli bosqichlari bo‘yicha	-xufyona ishlab chiqarish; xufyona taqsimot; xufyona ayirboshlash; xufyona iste’mol
Alohida sohalarni muvofiqlashtirish	-xufyona bozor – norasmiy iqtisodiyot

¹⁰ Голованов Е.Б. Теневая экономика. Конспект лекций.-Челябинск, 2015.-
С.8.

mexanizmiga bog‘liq ravishda
Bozor turlari bo‘yicha	-iste’mol tovarlari va xizmatlar bozorida; investitsiya tovarlari bozorlarida; moliya bozorlarida; mehnat bozorlarida; boshqa bozorlarda (axborot, texnologik, intellektual mulk)

Bozor turlari bo‘yicha xufyonaviy iqtisodiy faoliyat turlari iste’mol tovarlari va xizmatlar bozorida; investitsiya tovarlari bozorlarida; moliya bozorlarida; mehnat bozorlarida; boshqa bozorlarda (axborot, texnologik, intellektual mulk) mavjud bo‘ladi.

Xufyona iqtisodiy faoliyati uzoq vaqtdan beri rasmiy iqtisodiyot doirasidan tashqariga chiqdi va jamiyatning barcha sohalarida parazitar edi: uy xo‘jaliklari iqtisodiyotidan tortib yirik korxonalarga qadar, davlat faoliyatiga ta’sir ko‘rsatadigan va mamlakat aholisining hayot darajasi va turmush tarzini o‘zgartirgan. Bularning barchasi, xufyonali iqtisodiyotni quyidagi ijtimoiy xususiyatlarga ega bo‘lgan ijtimoiy iqtisodiyotning alohida segmenti sifatida ko‘rib chiqish kerak, degan xulosaga kelishimizga imkon beradi:

• 
  universallik;
  
• 
  yaxlitlik;
  
• 
  rasmiy iqtisodiyot bilan huquqiy iqtisodiy tuzilmalar, shuningdek, davlat va jamiyat institutlari orqali o‘zaro yaqinlashish orqali o‘zini namoyon qiladigan tashqi muhit bilan bog‘liqlik;
  
• 
  xufyona iqtisodiyotida barqaror aloqalar va munosabatlar mavjud bo‘lgan tarkibi, uning yaxlitligi va o‘ziga xosligini ta’minlash turli xil ichki va tashqi o‘zgarishlar bilan uning asosiy xususiyatlarini saqlab qolish qobiliyati; iyerarxiya (strukturaning alohida holati sifatida) - xufyona iqtisodiyotining qismlari va elementlarini yuqoridan pastgacha tartibda joylashtirish;
  
• 
  o‘z-o‘zini tashkil etish va uzluksiz rivojlanish, jahon iqtisodiy munosabatlariga organik qo‘shilish qobiliyati; amaldagi maqsadlarga
  

erishish uchun odatiy uslublar va usullarning umumiyligidan iborat maqsadga muvofiqligi va universal ishlash mexanizmining mavjudligi;

• 
  bir-biriga qarama-qarshi ikkita ikkita tamoyilning mavjudligi - konstruktiv (ishlab chiqarish sektori) va buzuvchi (jinoiy sektor).
  

Aytish lozimki, xufyona faoliyatning turli xillari sifat jihatdan farqlanadi. Shu sababdan, xufyona iqtisodiyotning muammolarini to‘g‘ri tushunib yetish uchun uning asosiy segmentlari va sektorlarini ajratish kerak bo‘ladi.

2.