Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek

EU = (1 - r) x i (Y) + r x i (Y - f) = U (Y - r x f),

Bu yerda EU - jinoyatchilikdan kutilayotgan foydalilik (expected utility);
r - huquqbuzarni jazolash ehtimoli;
Y - jinoyatdan olinadigan daromad;
U - jinoyatchining foydalilik funksiyasi (utility);
f -jinoyat uchun jazolash¹⁶⁴.

Jinoyatchi uzoq vaqtli yuqoriga ko‘tarilishni ko‘zlayotgan ekan, u holda jinoiy faoliyatdan olinadigan daromadni baholashda u muqobil xarajatlarni – legal biznesdan olinadigan daromadni, ya’ni agar u “egri yo‘l”dan ketmay, olishi mumkin bo‘lgan daromadni hisobga olishi kerak. G.Bekker modelida shu tariqa potensial jinoyatchi faqat ikkita muqobilga: yo u jinoiy ko‘tarilishni (EU > 0 bo‘lganda) tanlaydi, yoki qonunga rioya qiluvchi fuqaroga (agar EU

< 0) aylanadi.
G.Bekkerning izdoshlari tomonidan jinoiy faoliyatning boshqa murakkabroq modellari ham taklif etildi. Xususan, portfelli tanlov modeli keng tarqalgan: potensial jinoyatchi o‘z daromadini o‘z vaqtida (ya’ni o‘z pul yoki inson kapitalini) legal va nolegal faoliyatlar o‘rtasida turli nisbatlarda taqsimlashi mumkin¹⁶⁵.

2. Ratsional jinoiy xatti – harakat modelining cheklanganligi.

Jinoyatlar va jazolashlar iqtisodiy nazariyasi chorak asrdan buyon rivojlanib bormoqda. Yangi nazariyada moda yangilik bo‘lishini to‘xtatdi, unda o‘zning yetakchi mutaxassislari va boy an’analari mavjud.
Biroq agar adabiyotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, ushbu mavzu bo‘yicha mashhur ishlarning asosiy massasi 1970 yillardayoq chop etilgan. Bir tomondan, yangi mavzu ochilgandan so‘ng


¹⁶⁴ Becker G. S. Crime and Punishment: An Economic Approach // Essays in the Economics of Crime and Punishment / Ed. by G. S. Becker, W. L. Landes. N. Y., 1974. P. 10.
¹⁶⁵ Jinoyatchi xulq-atvori iqtisodiy modellarining sharhi: Eide E. Economics of Crime. Deterrence and the Rational Offender. North Holland, Amsterdam etc., 1994. P. 47–71.
kashfiyotlar seriyasi darhol zarur bo‘lishi, so‘ngra esa iqtisodchilar yanada “chuqurroq kovlay” boshlashlari to‘la tabiiydir. Boshqa tomondan, adabiyotlar bilan tanishishda dastlabki tadqiqotchilik uzilishlari tugallandi, “ikkinchi nafasni rostlash” esa hali kelmadi.

Muzokaralar og‘irligi
Jinoyatchilik darajasi
Jinoyatlarning fosh qilinishi