Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Plitalar va qalqonlar

Plita (geologiyada) — Yer poʻstining platformalar doirasidagi qismi; unda burmalangan asos nisbatan choʻkkan va uning ustini gorizontal yotgan yoki bir oz burmalangan choʻkindi jinslarning qalin qatlami (1—16 km) qoplagan boʻladi. "Plita" terminini avstriyalik olim E. Zyuss taklif kilgan. Plita platformalarning koʻtarilgan strukturasi aksidir.
Qalqon— platformalarning juda yirik strukturasi, plitalarning aksi qalqon atrofida platforma fundamentini tashkil qilgan tekombriy davriga mansub kuchli metamorflashgan kristalli jinslar (granit, gneys, kristalli slanetslar) yer yuzasiga chiqib qoladi. Qalqonlar, odatda, Yer poʻstining koʻtarilib qolgan oblastlaridan iborat boʻlib, notoʻgʻri shakldagi yassi koʻtarilmalar shaklida boʻladi. Qalqonlarning shakli uzoq vaqt davomida turgʻunlikka ega boʻlishi bilan ajralib turadi. Dastlab "Qalqon" termini Shim. Amerika (Kanada qalqon) va Shim. Yevropa (boltiq qalqon)dagi tokembriy jinslarining juda katga maydonlarda Yer yuzasiga boʻrtib chiqqan joylari uchun kiritilgan. Yerning qadimiy oʻzaklaridan hisoblangan doʻng joylari: Boltiq, Kanada, Addan va boshqalar qalqonga misol boʻla oladi. Qalqonlar Yer poʻsti tarixiy taraqqiyotida bir necha marta paydo boʻlgan. Mas, yuqori proterozoy bilan oʻrta paleozoy oraligʻida vujudga kelgan Qurama Fargʻona regioni xuddi shunday qalqonlardan hisoblanadi. qalqonda oltin, nikel, kobalt hamda mis, qoʻrgʻoshin, rux, temir va boshqalar ruda konlari joylashgan boʻlishi mumkin.

3.