O'mt obloshka cdr

Mavzu 19 : Tahdidlarning turlari, tahdidlarga qarshi turish yo‘llari. 
 
Reja: 
1.
Tahdidlarning turlari
2.
Tahdidlarga qarshi turish yo‘llari 
3.
Axborot xavfsizligida tahdidlar 
Tayanch so‘z va iboralar: Milliy istiqlol mafkurasi, Psixologik urush, 
axborot urushi, psixologik operatsiyalar, axborot-psixologik kurash olib 
borish, psixologik himoya, elektron pochta, FM 100-6, chat, Control 
Protocol (TCP), Butunjahon oʻrgimchak toʻri, papka, ma’murlash, FM 33-
1.XX asrning o‘rtalaridan boshlab ayrim rivojlangan davlatlar, xususan, 

---

AQSH boshqa mamlakatlarga ta’sir ko‘rsatishda nohukumat notijorat va 
xalqaro tashkilotlar hamda ommaviy axborot vositalaridan keng 
foydalangan. Bu vositalar orqali aholi va ayrim shaxslarning ongiga ta’sir 
qilingan. Maxsus markazlar tomonidan ishlab chiqilgan axborot-
psixologik tahdidlar inson tabiatining nozik xususiyatlari va jamiyat 
taraqqiyotining o‘ziga xos jihatlari o‘ta ustamonlik bilan qamrab olingan.
“Psixologik urush”, “axborot urushi”, “psixologik operatsiyalar”, 
“axborot-psixologik kurash olib borish”, “psixologik himoya” singari 
atamalar o‘zida axborot-psixologik ta’sir ko‘rsatishning mazmun-
mohiyatini ifodalaydi. AQSHning Markaziy razvedka boshqarmasi 
tomonidan XX asrning 50-60-yillarida «odamlarni qayta dasturlash», 
“ongni yuvish” borasida keng ko‘lamli tadqiqotlar olib borilgan. Ijtimoiy 
ongga ta’sir etuvchi samarali usullarni o‘ylab topish va ular orqali 
odamlarni boshqarish maqsadida bu sohaga katta mablag‘ sarflangan.
Shunday loyihalar ustida ishlagan olimlardan biri doktor Iven 
Kameron 1946 yil chop etilgan “Ijtimoiy psixiatriyaning chegaralari” 
asarida ijtimoiy psixiatriya fuqarolar ustidan nazorat o‘rnatishga xizmat 
qiladigan, ularda ijtimoiy fikr, e`tiqod va hayot tarzini shakllantiruvchi 
usullarni ishlab chiqishga yordamlashishi zarurligini ta’kidlagan. 
Psixologiya va kommunikatsiya sohasidagi yutuqlar axborot-psixologik 
urush olib borishga keng imkoniyatlar yaratdi. A.Karayani “Zamonaviy 
urushlarda axborot-psixologik qarshilik ko‘rsatish” sarlavhali maqolasida 
AQSHda hozirgi paytda FM 100-6 “Axborot operatsiyalari”, FM 33-1 
“Psixologik operatsiyalar” singari dala dasturlaridan foydalanilayotgani 
va axborot urushini olib borish sohasida mutaxassislar tayyorlana-
yotgani haqidagi ma’lumotlarni keltirgan.
Amerikalik mutaxassislarning ta’kidlashicha, axborot urushi olib 
borishning alohida konsepiyalari AQSH tomonidan uzoq vaqt 
mobaynida qo‘llanilib kelinmoqda. Masalan, sobiq Varshava shartno-
masiga a’zo davlatlarga ana shunday axborot-psixologik tadbirlar 
qo‘llanilgan. AQSH Fors ko‘rfazi (1990-91 yillar), Gaiti (1994 yil), Bosniya 
va Gersegovinadagi (1996 yil) harbiy amaliyotlar davrida ham keng 

---

ko‘lamli axborot va psixologik tadbirlarni amalga oshirgan. O‘z 
maqsadini ko‘zlab turli yolg‘on ma’lumotlar tarqatish bu operatsiyalarda 
oddiy hol sanaladi. A.Manoylo va A.Petrenko singari tahlilchilarning 
yozishicha, AQSHning Iroqdagi operatsiyalari davrida ham turli-tuman 
axborot qurollaridan samarali foydalanilgan. Ular orqali ommaviy va 
individual ongga ta’sir ko‘rsatilgan.
Masalan, o‘sha paytda zotiljam kasalligining yangi turi to‘g‘risida 
mish-mishlar tarqatilgan. Bu axborot-psixologik ta’sir butunlay ijtimoiy 
fikrga emas, balki har bir shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lib, ular Iroqda 
bo‘layotgan voqealarni biroz unutishga xizmat qilgan. Boshqacha 
aytganda, og‘ir kasallik haqidagi mish-mishlar orqali odamlarning 
ijtimoiy fikri chalg‘itilgan.
A.Karayanining yuqorida nomi tilga olingan maqolasida 
yozilishicha, AQSH Qurolli kuchlarining “Yagona istiqbol-2010” hujjatida 
XXI asrda qurolli kurashning asosiy xususiyati axborot sohasidagi 
kurashga e`tibor berish va har qanday raqib ustidan axborot 
hukmronligiga erishish hisoblanishi qayd etilgan. Bunday psixologik 
operatsiyalar AQSH va uning sheriklari bo‘lgan mamlakatlar uchun 
ma’qul bo‘lgan yo‘nalishda alohida rahbarlar, tashkilotlar, milliy va 
ijtimoiy guruhlar hamda xorijiy davlatlardagi ayrim shaxslarning hissiy 
holati, harakatlari, qarorlar qabul qilishi va o‘zini tutishiga ta’sir qiluvchi 
maxsus ishlab chiqilgan axborotni tarqatish chora-tadbirlarini qamrab 
oladi. 
Strategik darajada psixologik operatsiyalar muayyan siyosiy yoki 
diplomatik qarashlarni, rasmiy bayonotlarni yoki davlat rahbarlarining 
xabarlarini tarqatish va targ‘ib qilish shaklida bo‘lishi mumkin. Axborot-
psixologik ta’sir o‘tkazishda siyosiy va harbiy rahbarlar, shuningdek, 
OAV, madaniyat va san`atning ko‘zga ko‘ringan vakillari asosiy obyekt 
bo‘lib hisoblanadi. 
Shu o‘rinda aytib o‘tish joizki, keyingi paytlarda mamlakatimizga 
nisbatan ham axborot-psixologik tahdidlar sodir etilmoqda. Bu 
jarayonga Prezidentimiz Islom Karimov quyidagicha izoh bergan: “Jahon 

---

geosiyosatida xalqlarni ma’naviy-mavkuraviy jihatdan tobe etishga 
intilish va bugungi kunda dunyoni shunday asosda bo‘lib olishga 
urinishlar davom etmoqda. Buning uchun ular hozirgi zamon ommaviy 
axborot vositalari, ularning yutuqlaridan hamda turli xil markazlar, ayni 
paytda o‘zaro hamkorlikka yo‘naltirilgan ijtimoiy, madaniy, iqtisodiy 
vositalardan foydalanish orqali dunyoning turli hududlarida o‘zlariga 
mos mafkuraviy muhitni shakllantirish maqsadlarini ham ko‘zlamoq-
dalar. Barchamiz bugungi hayot oldimizga qo‘yayotgan bir achchiq 
haqiqatning ma’no-mazmuniga yetib borishimiz zarur. Bu achchiq 
haqiqat shundan iboratki, agarda kimda-kim bizning mustaqil 
taraqqiyot yo‘limizni, orzu-maqsadlarimizga erishish yo‘lini, yangi 
jamiyat qurish yo‘lini to‘smoqchi bo‘lsa, avvalo, hali suyagi qotmagan, 
mustaqil dunyoqarashi shakllanib ulgurmagan yoshlarimizning qalbi va 
ongining mo‘rtligidan foydalanib, ularning ma’naviyatini buzib, bizning 
azaliy tabiatimizni va muqaddas odatlarimizga mutlaqo zid bo‘lgan 
g‘oyalar bilan chalg‘itib, o‘zining g‘arazli va jirkanch niyatlarini amalga 
oshirish yo‘lida qurol qilib olishga urinadi”. Bu esa ularga qarshi jiddiy 
kurashishni taqozo etadi. Buning uchun axborot xavfsizligi bo‘yicha 
keng qamrovli tadbirlarni amalga oshirish zarur. Milliy istiqlol 
mafkurasini keng targ‘ib etish, aholini to‘g‘ri axborot bilan tez va o‘z 
vaqtida ta’minlash, jamoatchilik fikrini to‘g‘ri shakllantirish ana shunday 
vazifalar sirasiga kiradi. 
Savol va topshiriqlar 
1.
Tahdidlarning turlari?
2.
Tahdidlarga qarshi turish yo‘llarini ayting? 
3.
Axborot xavfsizligida tahdidlar turlarini ayting? 
4.
Axborot-psixologik tadbirlar qo‘llanilgan yillar? 
5.
Axborot-psixologik tadbirlar qo‘llanilgan davlatlar? 
6.
Axborot qurollaridan samarali foydalanilgan AQSH tahlilchilari? 
7.
FM 100-6 nima? 
8.
FM 33-1 nima? 

---