Ona tili-11 sinf indd
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2-topshiriq.
|
NuTqNINg BOyLIgI
1-topshiriq. Berilgan parchada ayni bir xil birikmaning bir necha mar- ta qo‘l lanishi natijasida nutqning kambag‘allashayotganiga diqqat qi ling, uni izohlashga urinib ko‘ring. Men esa, iloji boricha, kuchimning boricha chopib, jinoyatchidan ortda qolmaslikka, uning qorasini ko‘zdan yo‘qotmaslikka tirishaman... Valitov yo‘l ustiga gursullab ag‘anadi, Davletshin chaqqonlik bilan uning ustiga minib oldi... Bor kuchi bilan tipirchilab, oyoqlari bilan tepinib ko‘rsa ham, Valitov uni ustidan irg‘itib tashlay olmadi... Biz yetib kelgan edik. Bor kuchim bilan uning qo‘liga yopishdim. (M. Nasibullin) 2-topshiriq. Matnni o‘qing. Ma’nodosh so‘zlarning qo‘llanish o‘rinla- riga diqqat qiling. Mirzakarimboy ilonning yog‘ini yalagan odam edi: hamma boylar kabi ayyor, mug‘ombir, puxta-pishiq; u yuraksiz emas, balki har ish- da ehtiyotkorlik ni ma’qul ko‘rar edi. Mana shular orqasida u, kamtarin mahalla baqqolining o‘g‘li Karim chittak – kichkina, lekin harakatlari chaqqon va ildam bo‘lganidan, yoshlikda shunday laqabi bor edi, – hozir kimsan Mirzakarimboy!.. (Oybek) Nutq ta’sir va tasvir quvvatini namoyon qilishi uchun u boylik sifatiga ega bo‘lishi zarur. Nutqning boy yoki kambag‘alligi unda tilning bir-biridan farq qiladigan unsurlari (so‘zlar, ma’nolar, into- 58 natsiya, sintaktik tuzilmalar, iboralar va sh.k)dan qay darajada foy- dalanilganlik bilan belgilanadi. Ayni bir til unsuri nutqda qanchalik kam takrorlangan bo‘lsa, bu nutqning boylik darajasi shunchalik yuqori bo‘ladi yoki, aksincha, muayyan til unsurining takrori ko‘p bo‘lgan nutq kambag‘al hisoblanadi va uning ta’siri ham shunga yarasha bo‘ladi. Nutqning bu sifati rang-baranglik tarzida ham talqin etiladi, ya’ni boylik tegishli fikr ifodasi uchun qo‘llangan til birliklarining xilma-xilligi, rang-barangligi bilan o‘lchanadi. Boy nutq tuzish uchun ifodalarning bir xilligidan qochish, ayni bir tushuncha yoki fikrga farqli-farqli til birliklarini tanlash lozim. Buning uchun esa nutq tuzuvchi yetarli miqdordagi so‘zlar, ularning ma’nolari, so‘z birikmasi va gap modellari zaxiralariga sohib bo‘l- mog‘i talab etiladi. Bu zaxira qancha boy bo‘lsa, notiq o‘z nutqi- ning maqsadiga muvofiq tarzda undan maqbul birliklarni tanlash, xilma-xil ifodalarni ishga solish imkoniyatiga shunchalik ko‘proq ega bo‘ladi. Nutqning boyligi sifati boshqa uslublarga qaraganda, badiiy uslub- da alohida o‘rin tutadi. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|