Ona tili-11 sinf indd

shunga
... 
haligi
... 
so‘ragan pulingizni opkeldim... (O. Yoqubov) 2. 
shu
... 
shu
, qarz berib 
tursangiz degandim, rais buva. (Tog‘ay Murod) 3. Muso qo‘llarini ko‘ksiga 
chalishtirdi. – Endi, 
nima
 
desam
 
ekan
, avvalo, «sumkam» emas, «sum-
kamiz» deng, xo‘pmi? 
Innaykeyin
... – Mukambar jim qoldi. (Ahmad 
A’zam) 4. Men qilishim kerak bo‘lgan ishni, 
umuman
, qilib bo‘lgan, 
ya’ni
, 
Esh 
voyga katta yaxshilik qilgan edim! Tushunyapsizmi? (Sh. Xolmirzayev) 
5. Unday mard, tanti, 
nima
 
desam
 
ekan
, javonmardni ikki dunyodayam 
topolmaysan. – Javonmard deganingiz nimasi? – Javonmard... 
haligi
, hech 
kim oldiga tusholmaydigan odam. (Murod Mansur) 6. 
Xo‘sh
, shunday 
qilib, bundan o‘n ikki yil muqaddam Samar 
qand bozoridagi choyxona-
chining yordamida mashina topib, Yakkachinorga yo‘l oldim. (O‘. Umar-
bekov) 7. – Ota deyman... 
haligi
... – Labbay, gapiraver. – Sadafingiz 
bu yil o‘nni bitiradi. (Sh. Xolmirzayev) 
Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lu-
g‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular 
ishtirokida gaplar tuzing.
Tishi o‘tmaydi
1. Biror qattiqroq narsani maydalashga, chaynash-
ga tishining qurbi yetmaydi. 2. Yenga olmaslik; o‘zlashtira olmaslik. 
3. Idrok qilolmaslik, uqib yoki tushunib ololmaslik.
Xamirdan qil sug‘urganday
Osonlik bilan, hech qanday qiyin-
chiliksiz.
Xamir uchidan patir
Katta, ko‘p narsadan boshlang‘ich va kichik 
bir qism.

---

54
1. Sheva unsurlari badiiy nutqda qanday maqsadda qo‘llanadi? 
2. Badiiy matnlarda qahramonlarning madaniy-ma’rifiy saviyasini ki-
noyaviy ta’kidlashda qanday so‘z va iboralardan foydalaniladi? 
3. Badiiy matnda haligi, innaykeyin, ya’ni, aytaylik, tushundingizmi, 
men sizga aytsam kabi so‘z va iboralarni qo‘llashdan ko‘zlanadigan 
maq sadni tushuntiring.
4. 
Badiiy matnda so‘zlovchi nutqiy malakasining yetarli emasligini 
ko‘rsatish uchun qo‘llanadigan so‘z va birikmalarga misollar keltiring.
5. Men unaqa mashhur odam emasman, po‘ristoy bir polvonman xo-
los (Said Ahmad) gapidagi po‘ristoy so‘zining qo‘llanish sababi va 
poetik qimmatini tushuntiring.
59-mashq.
Biron-bir badiiy asardan shevaga oid so‘zlarni topib, 
ularni gap ichida ko‘chiring. Sheva so‘zlarning qo‘lla 
nish 
sababini tushuntiring.