Ona tili-11 sinf indd

82-mashq.
Gaplarni o‘qing. Nutqiy ifodalilikni ta’minlash maqsadida 
qo‘llangan birliklarni aniqlang.
himmatni qarang!
Tarixchilarning yozishicha, «oqposhsho» Aleksandr Ikkinchi oliy haz-
ratlari ko‘p «adolatpesha» bo‘lgan ekanlar.
Chernyayev ayni saratonda Toshkentni qariyb ikki oy suvsiz qoldi-
rib qamal qilganini, shaharga bostirib kirgach, aholini ayovsiz qirganini 
eshitib, podshoyi olam qattiq ranjibdilar. Shu qadar xafa bo‘libdilarki, 
Chernyayevni kapitanlik unvonidan mahrum qilib, general unvonini berib-
dilar. Bandi brilliant bilan jilolangan oltin qilich hadya qilibdilar.
Bir «bechora»ni «jazolash» bo‘lsa, shunchalik bo‘ladi-da! (O‘. Hoshimov)
83-mashq.
Berilgan she’rni ifodali o‘qing. So‘zlarni ko‘chma ma’noda 
qo‘llash orqali nutq ta’sirchanligini ta’minlashdagi o‘rnini 
izohlang.
manzara
Qora qushlar qo‘narlar 
Qushlar qochar, majnuntol
Majnuntolning shoxiga. 
Ko‘taradi boshini.
Boshin suvga egarlar, 
Bulutning orasidan
Boqmay sira ohiga.
Quyosh kulib qaraydi.
Rahmi kelib bulutning, 
Majnuntolning yuvilgan
Yig‘lab to‘kar yoshini. 
Sochlarini taraydi.
(E. Vohidov)
Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik 
lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular 
ishtirokida gaplar tuzing.

---

76
qildan qiyiq axtarmoq
Yomon niyat bilan deyarli aybi yo‘q 
odamning faoliyatidan ayb topishga harakat qilmoq. Varianti: 
qildan 
qiyiq qidirmoq.
Ma’nodoshi: 
tirnoq orasidan kir izlamoq.
qora terga botmoq
Haddan tashqari zo‘r berish natijasida mo‘l-
ko‘l terlamoq. Varianti: 
qora terga tushmoq.
1. Nutqning ifodalilik sifatini tavsiflang.
2. Nutqning ifodalilik sifatiga qaysi uslubda ko‘proq ehtiyoj seziladi?
3. Qaysi nutqiy uslubda ifodalilik sifati u qadar muhim
emas? 
4. Til estetik vazifasining amalga oshishida nutqning qaysi kommu-
nikativ sifati favqulodda muhim o‘rin tutadi?
5. Nutq ifodaliligini yuzaga chiqarishda so‘z va ibora ma’nodoshligi 
qanday ahamiyat kasb etadi?