Operatsion tizimlar fayl tizimi, tuzilishi va tashkil etilishi

Fayl operatsiyalari

Fayllardagi operatsiyalar to‘plami va ayniqsa ularning belgilari tizimdan tizimga qarab farq qilishi mumkin, ammo fayllar bo‘yicha quyidagi asosiy operatsiyalarni ajratib ko‘rsatish mumkin:

• 
  Faylni yaratish (create). Fayl sarlavhasi yaratiladi;
  
• 
  Faylga yozish (write). Qoida tariqasida, bu yozuvlar yoki bloklar orqali amalga oshiriladi - ma’lumotlarning katta mantiqiy birliklari, kiritish/chiqarish operatsiyalarini optimallashtirish uchun bir nechta yozuvlarni birlashtiradi;
  
• 
  Fayldan o‘qish (read). Odatda yozuvlar yoki bloklar tomonidan ham amalga oshiriladi;
  
• 
  Fayl ichidagi manzilni (joylashgan joyini) qidirish (seek); Joylashuv yozuv yoki blok raqami bilan yoki faylning boshlanishini (birinchi yozuvdan oldingi holat) yoki faylning oxirini ko‘rsatuvchi maxsus nomlar bilan belgilanadi (oxirgi yozuvdan keyingi holat);
  
• 
  Faylni o‘chirish (delete). Fayl tizimining bajarilishiga qarab, xatolarni o‘chirib tashlash halokatli (UNIX) yoki tuzatilishi mumkin (MS DOS);
  
• 
  Faylni qisqartirish (Truncate);
  
• 
  Faylni ochish (open) – katalog tuzilmasidan faylni belgili nomi (yo‘li) bo‘yicha qidirish va uni o‘qish;
  
• 
  Faylni yopish (close) – bufer tarkibini fayl bloklariga yozish, tashqi xotiradagi faylni hozirgi holatiga muvofiq yangilash, fayl bilan bog‘liq bo‘lgan asosiy xotiradagi barcha tuzilmalarni bo‘shatish.
  
• 
  Faylni nusxalash (copy) – fayldan nusxa olish;
  
• 
  Faylni ko‘chirish (move) – faylni boshqa joyga ko‘chirib o‘tkazish.
  

Fayllarni almashish operatsiyalarini bajarish uchun (o‘qish, yozish), qoida tariqasida, fayl ochilishi kerak. Faylni yopish foydalanuvchi jarayonlari majburiyati hisoblanadi.

5. Fayllarni himoyalash va ularga murojaatlarni boshqarish

Axborot kompyuter tizimida saqlanganda, biz uni fizik shikastlanishdan (ishonchlilik muammosi) va noto‘g‘ri kirishdan (himoya muammosi) himoya qilishimiz kerak. Ishonchlilik odatda fayllar nusxalari tomonidan ta’minlanadi. Ko‘pgina kompyuterlarda fayl tizimi ishdan chiqqan yoki buzilgan taqdirda ularni qayta tiklash uchun, disk fayllarini ma’lum bir vaqtda (kuniga bir marta, haftada yoki oyda bir marta) avtomatik ravishda (yoki kompyuter operatorining aralashuvi bilan) ularni nusxalarini lentalarga saqlash uchun ko‘chiradigan tizim dasturlari mavjud. Qurilma bilan bog‘liq muammolar tufayli (o‘qish yoki yozish xatoliklari kabi) fayl tizimlari shikastlanishi mumkin, yuklanishni ortishi yoki uzilishlar, o‘qish/yozish boshining ishdan chiqishi, haroratning haddan tashqari o‘zgarishi orqali bo‘lishi mumkin. Fayllar tasodifan o‘chirilishi mumkin. Fayl tizimi dasturidagi xatolar, shuningdek, fayl tarkibining yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Himoya turli xil usullar bilan ta’minlanishi mumkin. Bir foydalanuvchilik tizimda noutbuk yoki ish stoli kompyuterlari xavfsizligini xonani qulflash yoki boshqa usullar orqali himoya qila olamiz. Biroq, ko‘p foydalanuvchilik tizimlarda boshqa xavfsizlikni ta’minlash mexanizmlariga ehtiyoj seziladi.

Birinchi operatsion tizimlar foydalanuvchilar o‘rtasida fayl almashishni qo‘llab-quvvatlay olmadi. Masalan, oldingi tizimlarda 10 ta foydalanuvchiga xizmat ko‘rsatish uchun kompilyatorning 10 ta nusxasi talab qilingan. Bugungi tizimlar tizimdagi faol dasturlarning sonidan qat’iy nazar barchaga xizmat qilish uchun bitta nusxani talab qiladi. Aslida, har qanday faylni almashish mumkin - ma’lumotlar fayllari va foydalanuvchi dasturlari fayllaridan tortib tizim fayllarigacha. Fayllarni almashishning foydalari juda ko‘p.