O‘qitish materiallar I to‘plami shaxsiy kompyuter arxitekturasi va jihozlariga texnik xizmat ko

Nazorat savollari 
1.
Axborot texnologiyalarining qo‘llanilish sohalai. 
2.
Axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari 
vositalaridan 
ta'limiy 
maqsadlarda samarali foydalanish. 
3.
Axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari 
vositalaridan 
ta'limiy 
maqsadlarda foydalanishning pedagogik - ergonomik shart sharoitlari. 
4.
Informatika va axborot texnologiyalari xonasiga qo'yiladigan talablar? 
 
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
R.N.Usmonov, F.A. Raxmatov, B.M.Nurmetov ―Kompyuter 
tizimlariga texnik xizmat ko‘rsatish‖, Toshkent –―ILM ZIYO‖-2012 
2.
N.Xodjayev, R.E.Yaxshiboyev, N.V.Grinyuk ―Shaxsiy kompyuter 
arxitekturasi va texnik xizmat ko‘rsatish‖ , ―Fidokor Yosh Avlod‖ 
Toshkent-2021 
Internet saytlari 
3.
Arxiv.uz 
4.
Ziyonet.uz
 
2-Mavzu: Kompyuter texnik vositalari 
 
Reja: 
1.
Protsessor haqida tushuncha 
2.
Anakart bilan tanishuv 
3.
Kirish qurilmalari bilan tanishish 
Bu asosiy kompyuter tizimini o'z ichiga olgan monitor, anakart, quvvat 
manbai, klaviatura va sichqoncha va boshqalar. Uskuna kompyuter qurilgan 
barcha elektron yoki elektromexanik komponentlar sifatida tanilgan. 
Ekran orqali, klaviatura va sichqoncha biz kompyuter bilan ishlashimiz 
mumkin. Shu ma'noda biz mashinaga ma'lumot beramiz va hisoblash jarayoni 
natijalarini ekran orqali kuzatamiz. 
Uskunaning har xil turlari kompyuter bilan tezkor va samarali aloqada 
bo'lishimizga imkon beradi. Mikroprotsessor (CPU) ko'rsatmalarni bajaradi va 
mashina ichida sodir bo'ladigan barcha harakatlarni boshqaradi, xotira 
qurilmalari esa ish paytida ko'rsatmalar va ma'lumotlarni saqlaydi. Eng taniqli 
apparat turlari 

---

1- protsessor yoki mikroprotsessor 
Markaziy protsessor (CPU) kompyuter ma'lumotlarining katta qismini 
qayta ishlashga mas'uldir. Odamlar ko'pincha protsessorni kompyuterning 
"miyasi" deb atashadi, chunki u boshqa funktsiyalar qatorida hisob-kitoblarni 
bajarish, kalkulyator matematikasi va raqamlar hajmini taqqoslash uchun 
javobgardir.
Markaziy protsessor (CPU) kompyuter ma'lumotlarining katta qismini 
qayta ishlashga mas'uldir. Odamlar ko'pincha protsessorni kompyuterning 
"miyasi" deb atashadi, chunki u boshqa funktsiyalar qatorida hisob-kitoblarni 
bajarish, kalkulyator matematikasi va raqamlar hajmini taqqoslash uchun 
javobgardir. 
2- Xotira 
Tasodifiy kirish xotirasi (RAM) deb nomlangan xotiraning bir turi 
kompyuter ishlashi uchun foydalanadigan markaziy xotirani tashkil etadi. 
Kompyuterning operativ xotirasi qancha ko'p bo'lsa, shuncha ko'p dastur bir 
vaqtning o'zida kompyuterning ishlashi sustlashmasdan ochilishi mumkin. 
Ko'proq RAM ba'zi ilovalarni umuman yaxshiroq ishlashiga olib kelishi 
mumkin. Xotira hajmi gigabayt (GB) bilan o'lchanadi. Hozirgi kunda eng asosiy 
kompyuterlar kamida 4 Gb, murakkabroq kompyuter tizimlari esa 16 Gbayt yoki 
undan ko'p. 
CPU singari, xotira keramik chiplar bilan o'ralgan va elektron platalarga 
o'rnatilgan kremniyning mayda, ingichka "gofretlaridan" iborat. Faqat o'qish 
uchun mo'ljallangan xotira (ROM) bu kompyuterning uzoq muddatli va doimiy 
xotirasi. Kompyuter o'chirilganida yo'qolmaydi, uni o'chirish yoki o'zgartirish 
mumkin emas. 
Kesh - bu asosiy xotira va protsessor o'rtasidagi bufer (juda kam sonli 
juda tezkor xotira chiplaridan qilingan). Yaqinda kirilgan yoki tez-tez 
ishlatiladigan ma'lumotlarni vaqtincha saqlaydi, bu ma'lumotlarga tezroq kirish 
imkonini beradi. 

---

Har doim protsessor ma'lumotni o'qishi kerak bo'lsa, avval ushbu kesh 
maydonini ko'rib chiqadi. Agar ma'lumotlar keshda bo'lsa, unda protsessor 
asosiy xotiradan ma'lumotlarni o'qish uchun ko'proq vaqt sarflashiga hojat yo'q. 
3- Anakart 
Anakart kompyuterning eng muhim apparati hisoblanadi, chunki u 
kompyuterning barcha boshqa tarkibiy qismlari o'rtasida to'g'ri joylarda ulanish 
o'rnatadi, shuning uchun u "ma'lumotlarning qaerga borishi kerakligini aytadi". 
Anakartda mikroprotsessor joylashgan bo'lib, barcha boshqa turdagi kompyuter 
jihozlariga ulanadigan zarur rozetkalar va uyalar mavjud. Shuning uchun, 
anakart komponentlarning birgalikda ishlashiga imkon beradigan "vositachi" 
sifatida xizmat qiladi. Bu to'liq ish birligi deb hisoblanadi. 
4- Qattiq disk 
Kirish qurilmalariga quyidagilar kiradi: 
Klaviatura: tugmachalarni bosib matn va belgilarni kiritish uchun ishlatiladigan 
kirish moslamasi. 
Sichqoncha: sirtga ikki o'lchovli harakatni aniqlaydigan ko'rsatgich moslamasi. 
Boshqa ko'rsatgich qurilmalariga trekbol, sensorli panel va sensorli ekran kiradi. 
Joystik: bu ikki va uch o'lchamdagi burchaklarni aniqlab, chapdan o'ngga va 
yuqoridan pastga aylanadigan qo'l tayoqchasi. 
6- ekran 
Kompyuter turiga qarab displey o'rnatilgan bo'lishi mumkin yoki u o'z 
quvvat simiga ega monitor deb nomlangan alohida birlik bo'lishi mumkin. Ba'zi 
displeylar sensorli ekrandir, shuning uchun siz kompyuterga kirishni ta'minlash 
uchun barmog'ingizni ekranda ishlatishingiz mumkin. 

---

Ekran sifati piksellar sonida, ya'ni ekranni eng yuqori aniqlikda tashkil 
etadigan piksellar sonida (alohida rangli nuqta) o'lchanadi. Notebook kompyuter 
uchun odatiy o'lcham 1920 x 1080. Birinchi raqam gorizontal, ikkinchisi vertikal 
piksellar sonidir. 
Nazorat savollari 
1.
Qattiq disklar haqida ma‘lumot bering. 
2.
Ma‘lumotlarni kiritish va chiqarishning qanday qurilmalarini bilasiz? 
3.
Тashqi xotiraning qanday turlarini bilasiz? 
4.
Egiluvchan magnit disklar haqida ma‘lumot bering. 
5.
Optik disklarning turi va sig‘imi haqida so‗zlab bering. 
6.
USB-yig‘uvchilar haqida so‘zlab bering. 
7.
Multimedia texnologiyasini qo‘llash uchun qanday vositalar kerak? 
Mashqlar 
1.
Agar CD-diskning sig‘imi 680 Mb bo‘lsa, u holda unga Yuksak ma‘naviyat – 
yengilmas kuch iborasidan nechta yozish mumkinligini aniqlang (yo‘llanma:
1 ta belgi 1 bayt). 
2.
Agar kompyuter 4 Gb sig‘imli flash-xotiraga 480 Mb/s tezlikda yozsa, uni 
to‘ldirish uchun qancha vaqt zarurligi hisoblang (yo‘llanma: sig‘im=tezlik · 
vaqt).