O‘qitish materiallar I to‘plami shaxsiy kompyuter arxitekturasi va jihozlariga texnik xizmat ko

Nazorat savollari: 
1. Tizimlar nazariyasi 
2. Tizim hususiyatlari 
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
R.N.Usmonov, F.A. Raxmatov, B.M.Nurmetov ―Kompyuter 
tizimlariga texnik xizmat ko‘rsatish‖, Toshkent –―ILM ZIYO‖-2012 
2.
N.Xodjayev, R.E.Yaxshiboyev, N.V.Grinyuk ―Shaxsiy kompyuter 
arxitekturasi va texnik xizmat ko‘rsatish‖ , ―Fidokor Yosh Avlod‖ 
Toshkent-2021 
Internet saytlari 
3.
Arxiv.uz 
4.
Ziyonet.uz 
32-Mavzu:
 Videoadapter interfeysi 
Reja: 
1.
Videokarta 
2.
Birinchi shina 
3.
Maxsus konnektorlar
Videokarta, shina, konnektor, mikrosxema, AGP 
Videokarta 
(lotincha — 
koʻrayapman va yun. saggeya — varaq) –kompyutertgi mos keluvchi qurilma 

---

boshqaruvida monitor ishini boshqaruvchi mikro-sxema. V. ichidagi xotirasi 
vidsoxo-tira deyiladi. Videoxotiranpng 2 turi mavjud: ichki (kompyuter tezkor 
xotirasiga oʻriatilgan v i deoxoti-ra) va gashqi (tezkor xotiraning tashqarisida 
joylashgan xotira). Tashqi turdagi videoxogira mukammalroq hisoblanadi. 
Ba‘zan bo‘lsa ham zamonaviy kompyuter o‘yinlarini o‘ynaydigan har qanday 
foydalanuvchi o‘yinli qo‘shimchalarning qulayliklari to‘laligicha grafik 
adapterlar mahsuldorligiga bog‘liq bo‘lishini biladi. Shu bilan birga shaxsiy 
kompyuter sotib olayotganda videokarta masalasiga kelganda ko‘pincha 
foydalanuvchilarda ikkilanish paydo‗bo‘ladi, qarama-qarshi fikrlar mahsuldor 
grafik adapter sotib olish istagidan aynitadi? «Mana qo‘shnim GeForce FX5200 
videokarta bilan o‘zining kompyuterida «Need For Speed Underground» 
o‘yinini o‘ynaydiku, lekin hech qanday noroziligi yo‘q …..- deb o‘ylaydi 
xaridor, — demak u yaxshi, shuning uchun men ham ortiqcha ellik mingni 
sarflamayman». Shunday qilib. 
Avvaldan o‘yinlar uchun mo‘ljallangan shaxsiy kompyuer ofisga mo‘ljallangan 
mashinaga o‘xshab qoladi. 
Eslatib o‘taman, har doim ushbu kompyuterda qanday ishlar bajarilishini aniq 
esda tutish kerak va shundan kelib chiqib kompyuterni tuzilishini belgilash 
kerak — faqat shu yo‘l bilan kerakli narxi/mahsuldorligi eng yaxshi nisbatlarga 
erishish mumkin. Bu maqolamizda biz zamonaviy grafik tezlatgichlarni o‘rganib 
chiqishga va ular nimalarga qodir ekanliklarini tushunib olishga harakat qilamiz. 
Biz nVidia kompaniyasi GeForce 6 series va ATI kompaniyasining Radeon X 
series tezlatgichlari haqida gapiramiz.2004 yil yozida grafik tezlatgichlar 
bozorida mana shu sohada ikkita asosiy raqobatchilar hisoblangan kompaniyalar 
deyarli bir vaqtda yangi avlod chiplarini chiqardilar. Kaliforniyadagi nVidia 
kompaniyasi NV40 kodli nomi bilan, Kanadaning ATI firmasi esa R420 kodli 
nomi bilan grafik chiplarni taqdim etdilar. 
Xalq orasida bu chiplar nVidia GeForce 6800 va ATI Radeon X800 nomlari 
bilan ma‘lumdir. Avvalgi avlodlarining mahsuldorligi ancha sekin o‘sib kelishi 
mazmunida bu yangi grafik prosessorlarning chiqishi haqiqiy keskin o‘sish 
bo‘ldi. Mahsuldorligi avvalgi avlodga nisbatan deyarli ikki barobarga ortdi va 
3DMark 2003 natijalari bo‘yicha birinchi bor 10000 «qushchalar» 
mahsuldorligiga erishildi. Bu yangi qurilmalarning imkoniyatlari eng zamonaviy 
3D-o‘yinlar uchun hatto‗tasvir sifatini maksimal darajada sozlaganda ham yetib 
ortadi. 
 
Bu ikki kompaniyalar ichida ilg‘orini ko‘rsatishning (nVidia yoki ATI) hech 
ham iloji yo‘q, bu ikki stakandagi suvlarni taqqoslash bilan barobardir. U yoki 
bu videokartalarga baho berishdan avval ularning umuman qandayligini bilish 

---

olish kerak. Umuman olganda videokarta — bu plata, prosessor, xotira va 
sovutish tizimidan tashkil topgan shaxsiy kompyuterning yaxlit bir grafik 
tizimidir. Aytish mumkinki, videokarta — bu shaxsiy kompyuterning 
platformasi bilan o‘xshash tuzilishdagi alohida tizim, lekin u faqat grafik 
ma‘lumotlarni ishlab chiqadi. Ushbu holatda GPU (Graphic Processor Unit) 
prosessor hisoblanadi. Grafik prosessorlar biz uchun odatiy bo‘lgan markaziy 
mikroprosessorlardan farqli ravishda ancha oddiyroq yarim o‘tkazgichli qurilma 
hisoblanadi. Zamonaviy GPU unchalik nozik bo‘lmagan 110/130 nm texnologik 
jarayon bilan ishlab chiqarilmasa ham (GPU ishlab chiqaruvchi ulkan Intel va 
AMD kompaniyalari va boshqalar anchadan beri 90 nm ishlab chiqarish 
texnologiyasidan foydalanadilar va yaqin orada 65 nm texnologik jarayonga 
o‘tishlari kutilmoqda), kristallda tranzistorlar soni bo‘yicha markaziy 
prosessorlardan hech ham qolishmaydilar. Hamma videokartalar grafik chiplar 
uchun hech qanday raz‘yomlar va slotlarga ega emaslar, GPU shundoq pechatli 
plataga to‘g‘ri yig‘iladi. Albatta hozirgi kunda videokartalar sovutish sistemalari 
bilan ishlab chiqariladi. Eng ko‘p issiqlikni GPU chiqaradi, lekin ba‘zan yuqori 
mahsuldorxotiralar ham qo‘shimcha sovutishni talab etadi. Xotira chiplariga 
passiv sovutish yetarli bo‘ladi (issiqlikni radiator yordamida yo‘qotish), lekin 
topologik grafik prosessorlar sifatli sovutishni talab etadi, chunki ularqittiq qizib 
ketadi. Odatda ana‘naviy kullerdan foydalaniladi, lekin oxirgi paytlarda issiqlik 
trubkasi 
bilan 
radiatorlardan 
va hatto‗suyuqlikli sistemalardan ham 
foydalanilmoqda. Ish joyi kompyuterlari uchun sovutish sistemalari ishlab 
chiqarishga ixtisoslashgan ko‘plab kompaniyalar videokartalar uchun sovutish 
sistemalari hisobiga taklif etiladigan yechimlar sonini ancha kengaytirdilar. 
Ona plata kabi videokarta platasi ham BIOS lardan iborat (Base Input Output 
System) o‘zining doimiy xotirasiga ega.ona platada bo‘lgani kabi uni ham 
proshiva? mumkin, ya‘ni videokarta PZU sida BIOS bir versiyasini ikkinchisi 
bilan almashtirish mumkin. Platani quvvat manbaiga ulash ikki usul bilan 
amalga oshirilishi mumkin: interfeys shinasi orqali yoki qo‘shimcha raz‘yom 
orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri sistema quvvat blokidan. 
Ikkinchi usulida karta katta quvvat sarflashi va interfeys shinasi orqali ulanish 
yetarli emsligi sababli foydalaniladi. Hayotda bunday vaziyat topologik grafik 
adapterlarning «muammosi» bo‘lib qoldi, chunki qimmat va mahsuldor 
videokartani sotib olganda foydalanuvchi quvvat blokini yanada kuchlirog‘iga 
almashtirishga majbur bo‘ladi.Videokartani ona plataga ulash uchun va grafik 
adapter hamda sistemali plata o‘rtasida ma‘lumotlar uzatish uchun hozirgi 
paytda shinalar ikki protokolidan foydalanilmoqda. 
 

---

Birinchi shina — AGP boshlang‘ich 66 MGs taktli chastotada ishlaydi, 
o‘tkazish qobiliyatini oshirish uchun uni koeffisientlarga ko‘paytiriladi. AGP 
shinasini maksimalko‘paytmasi 8X, ya‘ni natija beruvchi chastotasi 533 MGsni 
tashkil etadi. Maksimal o‘tkazish qobiliyati 2133 Mb/s tezlikka yetadi. AGP 
interfeysi (Accelerated Graphic Port) PCI interfeysi asosida ishlab chiqilgan. U 
deyarli o‘n yillar davomida o‘z o‘rnini ushlab turibdi. Grafik akseleratorlarda 
yangi texnologiyani tadbiq etish bo‘yicha ishlab chiqaruvchilar o‘rtasidagi 
raqobatchilik kurashi avval AGP davrida bo‘lganidek keskin bo‘lmagan. Lekin 
hech narsa abadiy emas, mana AGP shinasi ham eskirib qolib unga talab juda 
kam. AGP4x ona platalari va videokartalari endi deyarli ishlab chiqarilmayapti, 
chunki AGP4x porti o‘tkazish qobiliyati adapterlar zamonaviy avlodi uchun 
yetarli emas. AGP8x shinasi ishlab chiqarilayotgan videoadapterlar orasida hali 
birinchi o‘rinni egallab turgan bo‘lsa ham uning hajmi keskin kamayib 
bormoqda.Hozirgi kunda dunyodagi ish joyi sistemalarining ko‘pi aynan AGP 
interfeysiga ega, lekin uning rivojlanish imkoniyatlari nihoyasiga yetdi va uning 
o‘rnini yangi PCI Express (PCI-E) shina egallamoqda, uning o‘tkazish qobiliyati 
kanallar sonini oshirish yo‘li bilan kengaytiriladi. PCI-E 16x interfeysi orqali 
ma‘lumotlar uzatish tezligi 4Gb/s ni tashkil etadi. PCI Express shina orqali 
iste‘mol qiladigan maksimal quvvati 75 Vt gacha oshirildi. Umuman PCI-E 
shinasi juda moslashuvchan, uning hammakanallarini o‘yin kartalari kabi 
aralashtirish mumkin. Misol uchun videokartalarga ikki slot uchun 8 kanallar 
bo‘yicha ikki taram bilan ajratish mumkin. Shunday qilib, PCI-E interfeysi bilan 
plataga ikkita videokartani o‘rnatish mumkin. Umuman olganda hatto‗ikkita 
PCI-E videokartasidan parallel foydalanish texnologiyasini nVidia taqdim etdi 
ham va biz keyinchalik bu texnologiyaga qaytamiz, nihoyat videokarta o‘zining 
operativ xotira sistemasiga ega. Xotira chiplari to‘g‘ridan-to‘g‘ri videoplataga 
o‘rnatilgan, ular ham DIMM operativ xotira oddiy modullaridagi chiplarga 
o‘xshash ko‘rinishga ega. Grafik tezlatgichlar yangi avlodi GDDR3 standarti 
yuqori samarali xotira bilan ishlashni ta‘minlaydi, top-modellar uchun tanlash 
vaqti esa atigi 2 nanosekundni tashkil etadi. Videokartalarda xotiralar umuman 
olganda ona platada bo‘lgani kabi maqsadlar uchun foydalaniladi — prosessor 
bevosita ishlayotgan ushbu holatda grafik prosessor, ma‘lumotlarni keshlash va 
saqlash uchun foydalaniladi. Biz videoxotiralar haqida gap boshladikmi, men 
biz o‘ylagandek «xotira qancha katta bo‘lsa, shunchalik yaxshi» deb hisoblash 
har doim ham to‘g‘ri emasligini aytib o‘tishim kerak. Tajribasiz foydalanuvchini 
qiziqtirgan narsaning boqa tomoni ham bor, xotira hajmidan tashqari grafik 
tezlatgich uchun xotira shinasining kengligi va albatta takt chastotasi katta 
ahamiyatga ega. Gap shundak xotirani mahsuldorligini ob‘ektiv aks ettiradigan 
ko‘rsatkichlardan biri o‘tkazish qobiliyati hisoblanadi, u «shina kengligi x xotira 
takt chastotasi» formulasi bo‘yicha hisoblanadi. 
Buning natijasida ancha kuchli chipi va tezligi katta xotirali videokarta 
ko‘pincha ancha kuchsiz chipli va sekin xotirali katta hajmli kartadan mahsuldor 
bo‘lib chiqishi mumkin. Ko‘rib turganingizdek videokarta turli xildagi 
funksional bloklardan tashkil topgan sistema hisoblanadi, bundan esa u hammasi 
birgalikda mahsuldorlikka ta‘sir ko‘rsatadigan turli parametrlarga ega ekanligi 

---

kelib chiqadi. Lekin shunga qaramasdan grafik sistemaning eng muhim 
elementi, «yuragi» yanada aniqroq qilib aytsak «miyasi» GPU 
hisoblanadi.Bugungi kunda biz grafik tezlatgichlar ikki turkumlariga egamiz: 
nVidia GeForce 6 va ATI Radeon X. Bu yangi mahsulotlar texnik 
ko‘rsatkichlarini uzoq gapirib o‘tirmasdan ularni hammasini jadvalda ko‘rsatib 
o‘tamiz. 
 
Endi biz «devayslarini»…….. ko‘rib chiqamiz. Biz hi-end sektori qimmatli 
topovoy tezlatgichlar haqida gapiramiz, chunki aynan ular videoadapterlar 
sohasida taraqqiyot namunasi hisoblanadilar, ularning o‘rta va boshlang‘ich 
darajasidagi kichik turlari yetakchilarning qisqartirilgan namunalaridan boshqa 
narsa emas. Umuman olganda «qisqartirilgan» degani koveerlari soni 
kamaytirilgani, yadro‗va xotirasi past chastotalarini, xotira shinasi «torligi» va 
nihoyat ancha sekin grafik xotiradan foydalanilganidan iborat. Kaliforniyaning 
nVidia 
kompaniyasining 
yangi 
avlod 
GeForce 
6800 
Ultra 
grafik 
tezlatgichlaridan boshlaymiz.nVidia GeForce 6800 Ultrani ko‘rib chiqishda 
birinchi bo‘lib grafik chipi ichidagi tranzistorlar soni ko‘zga tashlanadi. 220 
million tranzistorlar juda katta sondir. Bu GeForce 6 dan avvalgisi GeForce FX 
dagidan deyarli ikki barobar ko‘pdir. Shu mazmunda Intelning yuksak 
mahsuldorlikka ega Pentium 4 Extrim Edition prosessorlar modeli kristalida 170 
million tranzistori bilan unchalik kuchli ko‘rinmaydi. Mana shundan katta 110 
Vt energiya sarflash muammosi kelib chiqadi. Chipning chastotasi atigi 2,25 
MGsni tashkil etadi, bu texnologik jarayonda muammolar mavjudligini 
ko‘rsatadi. Boshqa tomondan nisbatan kichik takt chastotasi keyingi modellarda 
chastotasini oshirish imkoniyati borligini ko‘rsatadi. Lekin nVidia grafik 
tezlatgichlar ishlab chiqaruvchisida 110 nm ishlab chiqarish texnologiyasi 
mukammallashtirilmasa takt chastotasi sezilarli oshirish haqida o‘ylamasa ham 
bo‘ladi, chunki issiqlik chiqarish har qanday oqilona chegaralardan chiqib 
ketadi. Aytgandek, nVidia chiplarining issiqlik chiqarishi va energiya sarflashi 
haqida. NV40 chipi asosidagi videokartalar birinchi sempllari AGP interfeys 
porti orqali sistemali platadan quvvat olishidan tashqari hatto ikkita ajratilgan 
kanallar bo‘yicha qo‘shimcha quvvat olishni talab etadi va shunga binoan 
qo‘shimcha ikkita quvvat olish raz‘yomiga ega edi. Bunday videokarta bilan 
sistemaning barqaror ishlashi uchun esa kamida 480 Vt kuchga ega quvvat bloki 
talab etiladi, u ham qimmat turadi, ham barcha yerda sotilavermaydi. 
PCIExpress interfeysi bilan GeForce 6800 Ultra versiyasi yangi shina 75 Vt 
quvvat iste‘mol qiluvchi qurilmani ishlashini ta‘minlashi sababli qo‘shimcha 
bitta quvvat raz‘yomiga ega. 

---

 
Har qanday holda ham nVidia chiplari asosidagi yetakchi videokartalari ona 
platada ikkita slotlar o‘rnini egallaydigan katta va kuchli sovutish sistemasiga 
ega qurilmadan iboratdir.GPU da konveerlar sonini oshirish holati juda ham 
qiziqarlidir. Yangi chiplar 16 pikselli va 6 cho‘qqili konveerlarga ega, bu 
avvalgi avlodda bo‘lganidan ikki barobar ko‘pdir. Grafik prosessor tomonidan 
deyarli bir xil ma‘lumotlar to‘plami ishlab chiqiladi. 
Bundan tashqari ko‘pchilik ma‘lumotlar bir vaqtning o‘zida ishlab chiqilishi 
mumkin, chunki bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan bir nechta tuzilishi bo‘yicha 
umuman bir xil, o‘xshash oqimlarda boradilar. Shuning uchun grafik 
prosessorlarni mahsuldorligini chiplarning takt chastotalari hisobiga emas, balki 
konveerlar sonini oshirish hisobiga kuchaytirish mumkin. Bu to‘g‘ri yo‘l, chunki 
3D-akseleratori bilan tasvirni ishlab chiqish har bir bosqichida GPU bir-biriga 
o‘xshash harakatlarni bajaradi, ularni osongina oldindan bilish mumkin. Misol 
uchun, uchburchaklar cho‘qqilarini ishlab chiqish uchun uchta mustaqil 
konveerlar talab etiladi. cho‘qqilari bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda 
hisoblanar ekan, unda ular parallel hisoblanashi mumkin, konveerlar ustidan 
nazorat bloki esa bajarilayotgan cho‘qqi sheyderi dasturiga qarab ular 
o‘rtasidagi vazifalarni taqsimlaydi.Pikseli operasiyalar bilan ham xuddi shunday 
holat sodir bo‘ladi, faqat cho‘qqili konveerlardan farqli ravishda tasvirni 
tayyorlash jarayoni pikselli qismi katta resurslar talab etadi, xususan ancha keng 
qo‘llanilishi sababli, shuning uchun grafik chipda pikselli konveerlarning soni 
ancha ko‘pdir. Aynan pikselli va cho‘qqili konveerlar sonini ikki barobarga 
oshirish hisobiga grafik akseleratorlarning mahsuldorligi avvalgi avlodlariga 
qaraganda shunchalik sezilarli ortdi.nVidia yangi chipi GDDR3 SDRAM to‘rt 
kanalli xotira kontrolleri ko‘rinishida xotirani ta‘minlay oladigan va 256-bitli 
xotira shinasiga (64 bit x 4) ega bo‘ldi. GDDR3 standarti — bu JEDEC (Joint 
Electronic Devices Engineering Council — Elektron komponentlarni 
hamkorlikda ishlab chiqish kengashi) tomonidan ishlab chiqilgan va 
tasdiqlangan grafik xotira chiplari umuman yangi arxitekturasi. ATI 
kompaniyasi grafik xotira yangi standartining asosiy loyihachisi bo‘ldi. GDDR3 
standartining asosiy ustunliklari uning ancha oddiy arxitekturasi, iste‘mol 
qiladigan quvvati ancha pasaytirilishi va mukammallashtirilgan sinxronizasiyasi 
va demak issiqlik ajratishi. GDDR va GDDR2 standartlari bilan to‘la mos 
kelishi hisoblanadi. 

---

 
Yangi avlod grafik chiplari BGA turidagi qoplamada ishlab chiqariladi, shu 
sababli hozircha nisbatan qimmat narxga ega. GeForce 6800 Ultra grafik 
prosessorlari bilan videokartalar 256 Mb hajmdagi shunday xotira bilan 
ta‘minlangan. Takt chastotasi 550 MGsni tashkil etadi (samaralisi DDR prinsipi 
bo‘yicha 110 MGsni). Xotira masalasiga yana qaytib yurmaslik uchun ATI 
Radeon X850XT asosidagi grafik adapterlar GDDR3 xotirasi xudi shunday 
hajmiga ega, kontrolleri esa xuddi shunday 256 bit razryadli shina ishini 
ta‘minlaydi.NV40 ning ustunligi unda paydo‗bo‘lgan DirectX 9.0c to‘la 
apparatli ta‘minlashi hamda Shader Model 3.0 dasturlashtiriluvchi sheyderlar 
yangi modeli bilan ishlashni ta‘minlashi hisoblanadi, bu o‘yinlar yaratuvchilarga 
ko‘plab yangi funksiyalarni 
amalga oshirishga imkon beradi. Funksionalligi ushbu darajasi zamonaviy API 
(Aplication Programming Interface — qo‘shimcha dasturli interfeysi) 
imkoniyatlari chegarasida amalga oshiriladi. Bundan muhim yangiliklar 
kiritilishi bilan birga grafik tezlatgich nVidianing IntelliSample texnologiyasi 
asosida 16- karralik anizotrop filtrasiyaga ham ega bo‘ldi. Bu esa ilgari ATI 
grafik prosessorlari asosidagi videokartalarda bo‘lgan, bundan tashqari o‘rnini 
bosish deb ataluvchi (Displacement Mapping) kartalar bilan ishlash 
imkoniyatiga ega bo‘ldi. 
Ultra Shadow II soyalari yaxshiroq ishlash bo‘yicha funksiyasi paydo‗bo‘ldi. 
Ammo nVidia shu bilan cheklanib qolmadi va yanada qiziqarli yangi SLI 
texnologiyasini taqdim etdi. SLI (Scalable Link Interface) nVidia grafik yadrosi 
bilan ikkita PCI-Express videokartasidan bir sistemada, ya‘ni bita ona platada 
foydalanish imkonini beradi. 
Kartalar maxsus konnektorlar bian ulanadi va bitta sifatida ishlaydi. Oddiy qilib 
aytganda hisoblashda sahna ikki qismga ajraladi, birinchisi sahnaning yuqori 
qismi, ikkinchisi esa albatta uning pastki qismi bo‘ladi, tezlatgichlar bo‘yicha 
ish ikkala kartadan ham samarali foydalanish mumkin bo‘ladigan qilib 
taqsimlanadi va hisoblanayotgan sahnaning o‘zgarishiga qarab dinamik 
boshqarilib boriladi. Samaradorligi ikki barobarga oshmaydi, lekin baribir 
sezilarli, o‘sish 30-90 % ni tashkil etadi. Bu ko‘p jihatdan o‘yin qo‘shimchasi 
SLI parallellashtirilishiga qanchalik moslashtirilganligiga bog‘liq bo‘ladi. Aslida 
SLI yangi texnologiya hisoblanmaydi. Esingizda bo‘lsa 1998 yilda 3Dfx 
kompaniyasi Voodoo‗2 videokartasi samaradorligini oshirish uchun taklif 

---

etilgan edi. SLI ni amalga oshirish uchun mablag‘ jamlash kerak — juda qimmat 
turadi. GeForce 6800 yoki 6600 asosidagi ikkita topologik videokartadan 
tashqari 200 dollardan qimmat turadigan SLI texnologiyasida ishlaydigan ona 
platani va qimmat turadigan quvvat blokini sotib olish kerak. 
Albatta, SLI texnologiyasi keng tarqalmadi, umuman shunday bo‘ladimi xali 
noma‘lum, ammo‗samaradorligi bo‘yicha u nVidiani raqobatchilari yeta 
olmaydigan darajada oldinga olib chiqadi. Bunday raqobatchilik keskin 
kurashlarida biz oldindamiz deb ayta olish juda ham muhimdir. Endi ATI 
kompaniyasining grafik tezlatgichi bilan tanishamiz. Radeon X850XT grafik 
prosessori kristalida ancha kam tranzistorlardan tashkil topgan 160 million, bu 
uning yuqori samaradorlik ko‘rsatishiga to‘sqinlik qilmaydi, chiplar 
kattaligidagi bunday farq ATI va nVidia arxitekturalaridagi farq sabablidir. 
Grafik tezlatgichning takt chastotasi 520 MGsni tashkil etadi. Shu bilan birga 
kristalida tranzistorlar soni kam bo‘lgani Low-K dielektrikidan foydalanilgan 
texnologik jarayoni sababli sarflaydigan quvvati va issiqlik ajralishi unchalik 
katta emas.Bundan tashqari mobil yechimlar uchun hamma quvvat tejash ATI 
texnologiyalari odatiy ATI grafik prosessorlarida ham tadbiq etilgan — 
konveerlar hech qanday vazifani bajarmay turganida ular ishlamaydilar. Buning 
natijasida sovutish sistemasi umuman kartaning o‘zi ham ancha katta ko‘rinsa 
ham, lekin nVidia chiplari asosidagi mahsulotlardan ixchamroqdir. Shunga 
qaramay, ular ham qo‘shimcha quvvat manbai va kuchli quvvat blokiga ega. 
Radeon X850XT grafik adapterlari xotirasi 1080 MGs chastotada ishlaydi. 
Radeon X850XT prosessorlari piksellar va konveerlar cho‘qqilari soni GeForce 
6800 Ultra konveerlari soni bilan teng — 16 va 6. cho‘qqilar dasturlari oltita 
bloklari (avvalgi to‘rtta o‘rniga) sekundiga 750 million poligonlar tayyorlaydi, 
solishtirish uchun — NV40 chipi ishlash chastotasi kichikligi hisobiga 
sekundiga 600 million poligonlar namoyish etadi. 
 
16 pikselli konveerlar esa (eski sakkizta o‘rniga) 192 GigaFLOP mahsuldorlik 
bilan bir taktda 80 tagacha sheyderli instruksiyalarni parallel ishlab chiqishga va 
nazariy filreyti bilan (to‘ldirish tezligi) sekundiga 8,8 dan ko‘p gigapiksellarni 
ishlab chiqishga qodir.Pikseli sheyder konveeri ikkita vektorli va ikkita skalyar 
ALUdan tashkil topgan. Yana bitta manzilli ALU va F-Buffer maxsus bloke 
OpenGL uzun sheyderlari bilan ishlaydi. To‘la ekranli silliqlash uchun javob 
beradigan Smooth Vision moduli qayta ishlab chiqilgan — temporal 
antialiasingni amalga oshirish imkoniyati paydo‗bo‘ldi. Bu texnologiya juft va 
toq kadrlarning har biri uchun antialiasing turli maskalarini (niqoblarini) qoplash 
bilan ularni tez almashtirishga asoslangan. Ya‘ni temporal antialiasing sistemasi 
xaqli ravishda samaradorligi pasaytirilmasdan turib silliqlash sifatini bepul ikki 
barobarga oshirish hisoblanadi. Umuman olganda R360 davridan beri R420 
yangi chipida boshqa muhim arxitektur o‘zgarishlar amalga oshirilmadi. Yangi 

---

texnologiyalar bilan ishlash masalasida Radeon X850XT prosessori GeForce 
6800 kabi ma‘qul ko‘rinishga ega emas — ATI kompaniyasi yangi avlod chipi 
3.0 versiyali sheyderlari bilan ishlash imkoniyatiga va DirectX 9.0c va Open GL 
1.5 da ulardan foydalanish imkoniyatini beradigan API yangi versiyalariga ega 
bo‘lmadi 
 
Boshqa tomondan bugungi kunda Shader Model 3.0 dan foydalanishga o‘tish 
to‘g‘rimi, buni aytish qiyin.Vaziyat yana shunisi bilan murakkablashadiki 
o‘yinlarni yaratuvchilarning hammasi ham sheyderlar ikkinchi versiyasiga o‘tib 
bo‘lmaslaridan uchinchisi paydo‗bo‘ldi. Bu amalda o‘zlarining mahsulotlarining 
to‘la funksionalligini ta‘minlashlari uchun dasturchilarga o‘yinlar uchta 
versiyasini yozishlariga to‘g‘ri kelishini angatadi. Asta-sekin sheyderlar 3-
versiyasi tarqalib bormoqda. 
 
Bu jarayon qanday davom etadi. Lekin shina bo‘lsa ham Radeon X series ular 
bilan ishlashni ta‘minlamaydi. ATI kompaniyasining 3Dc normalarini siqish 
yangi texnologiyasi alohida e‘tiborga loyiq, uning yordamida tasvirning ancha 
katta aniqligiga erishish mumkin.Demak, oxirgi avlod grafik tezlatgichlari 
ishtiroki bilan umumiy ko‘rinish asosiy belgilari tasvirlab berildi. Ikala holatda 
ham mahsuldorlikning keskin o‘sishi juda katta. Aytgandek, bu o‘rta va quyi 
narxli diapazonlar uchun ham tegishlidir. Avvalgi avlod topologik grafik 
akseleratorlari ancha ortda qoldi va o‘rtacha qimmatga ega mahsulotlar qatoriga 
kirdi. Yangi texnologiyalarni hisobga olsak, undan ham past qatorga tushadi. 
nVidia GeForce 6800 Ultra va ATI Radeon X850XT mahsuldorligi bo‘yicha 
deyarli bir xil. Radeon X850XT foydasiga bir necha ballar (mingdan) va fps bir 

---

necha o‘ndan bir qismi (frames per second — sekund kadrlar) ustunligini 
hisobga olish ahamiyatga ega emas. Stakandagi suv esingizdami? 
ATI kabi yuqori energetik va issiqlik chiqarish xarakteristikalari bilan maqtana 
olmaydi, lekin nVidianing texnologik yetakchiligi o‘zgarmay qoldi, hi-end 
sektorida tanlash juda qiyin. Bu yerda narxlar va shaxsiy afzal bilish asosiy 
mezonlari bo‘lib qoladi. Har qanday bo‘lganda ham Ati Radeon 9xxx seriyali va 
nVidia GeForce FX seriyali prosessorlari asosidagi videokartalar o‘zlarining 
afzaliklarini yo‘qotmaydilar va eng zamonaviy 3D-o‘yinlar talablarini 
qondirishga qodir emaslar. Bu seriyalarning ko‘plab modellari sotuvda mavjud, 
lekin ularning narxlari qulayligiga qaramay sotib olishdan ma‘no‗yo‘q, ATI 
RadeonX va nVidia GeForce 6 chiplari bilan videokartalari kelajak uchun katta 
imkoniyatlarga ega mos tanlov bo‘lib qoladi.