O‘quv materiallari maktabgacha pedagogika fanining ma’ruzalar matni
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
71 GLOSSARIY 72 O‘zbek tilida Rus tilida Ingliz tilida Изоҳ Arxiv hujjatlari Архивные материалы Archieve documents Fuqarolar, jamiyat va davlat uchun ma'lum ahamiyat kasb etgani bois saqlanishi lozim bo‘lgan matnli, qo‘lyozma va mashinada o‘qiladigan hujjatlar, ovozli yozuvlar. Bolalar adabiyoti Детская литература Children’s literature Shaxs va ta'limni rivojlantirish, bilimlarni tarqatishning eng muhim vositalardan biri bo‘lgan nashr turi. Bolalar kitolari faqatgina o‘qish va bilim olish manbai bo‘libgina qolmay, balki bolaning estetik va psixologik tarbiyasida muhim o‘rin tutuvchi manbadir. Boshqarish faoliyati Управлен- ческая деятельно- сть Management activity Raxbarning pedagogik, normativ va psixologik asoslarda boshqarish qarorlarini tayyorlash, qabul qilish va amalga oshirishga qaratilgan maqsadga muvofiq hatti- xarakatlari majmui. Byurokratiya (buyruqbozlik) Бюрократия Burucraty (tom ma’noda- kanselyariya hukmronligi; fransuzcha bureau- byuro, kanselyariya va yunoncha-kratos-kuch, hokimiyat, hukmronlik) Tabaqalangan boshqaruv tizimi bo‘lib, uning uchun har bir darajada vakolatlar chegarasining aniq belgilanganligi, qarorlarning mavjud qonunlar va qoidalarga binoan qabul qilinishi xosdir. Genefond Генофонд Genefond Genlar zahirasi; turli genlarning tarqalishi, ularning nisbiy miqdor va tarkibiy sifati; muayyan organizmlarning tarqalganligi. Irsiy belgilarni o‘rganish va 73 aniqlash inson genetikasi, jonivorlar hamda o‘simliklar genetikasi uchun ham muhim ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda genofondni saqlash muammosi dunyoning ko‘pgina mamlakatlari uchun dolzarb muammoga aylangan. Gigeyena Гигиена Hygiene Yashash tarzi va mehnat sharoitining inson sog‘lig‘iga ta'sirini o‘rganadigan, kasalliklarni profilaktika qilish, sog‘liqni saqlash va hayotni uzaytirish chora-tadbirlarini ishlab chiqadigan qadimiy tibbiyot sohalaridan biri. Didaktik o‘yinchoqlar Дидактичес -кие игрушки Didactic toys Bolalarning aqliy va sensor rivojlanishi va ta'lim olishida xizmat qiladigan o‘yinchoqlar turi. Bunday o‘yinchoqlarga mozaikalar, stol ustida o‘ynaladigan va bosma o‘yinlar, xalq o‘yinchoqlari (matryoshkalar, piramidalar, rangli sharlar, xushtaklar, chillaklar) kiradi. Yosh guruhi Младшая группа Primary group Yosh belgisiga ko‘ra birlashtiriladigan kishilarning biron bir shartli katta guruhi. Yoshni davrlashtirishga muvofiq MTMda bolalarning yoshiga ko‘ra ana'naviy ajratiladigan guruhlar: yasli yoshdagi bolalar guruhi, birinchi kichik yoshdagi bolalar guruhi, ikkinchi kichik yoshdagi bolalar guruhi, katta bolalar guruhi va maktabga tayyorlov guruhi. Inklyuziv ta’lim Инклюзив- ное образова Inclusive education Bolalarni bir biridan ajratuvchi to‘siqlarni bartaraf etishga, ularning yoshi, jinsi, diniy va ijtimoiy kelib chiqishi, jismoniy va 74 Iste’dod Талант Talent Qobiliyatlar, iqtidorlarning yuqori darajada rivojlanganligi bo‘lib, ijodiy faoliyat turlarida namoyon bo‘ladi. Kasbiy faoliyat Профессио- нальная деятельно- сть Prafessional activity Biron narsaning bajarilishining murakkab va me'yoriy jihatdan belgilangan usuli. Mehnat sub'ekti faoliyatining sifat jihatdan belgilanadigan shakli. Inson bajarayotgan faoliyatning murakkabligini tavsiflaydigan mezon. Maktabgacha bolalik Детский дошколь- ный период Preschool period Bolaning tug‘ilganidan to maktabga borguncha bo‘lgan rivojlanish davri; bola organizmining jadal voyaga yetishi va ruhiyatining shakllanishi bilan belgilanadi. Maktabgacha yosh Дошколь- ный возраст Preschool age Bolaning ruhiy rivojlanish bosqichi. Bola rivojlanishining hozirgi zamon milliy davrlashtirilishi bo‘yicha 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan davri. Maktabgacha yoshdagi bola kompetentligi Компетен- ция ребенка дошкольно- го возраста Competency of prescholl age child Maktabgacha yoshdagi bola shaxsining asosiy xarakteristikasi. Kommunikativ, ijtimoiy, intellektual kompetentlikni hamda jismoniy rivojlanish borasidagi kompetentlikni o‘z ichiga oladi. Kommunikativ kompetentlik bolaning o‘z istaklari, niyatlarini nutqiy va nutqiy bo‘lmagan (imo-ishora, mimik va pantomimik) vositalar yordamida erkin Maktabgacha ta’lim muassasalari Дошколь- ные образовате- льные учреждения Prescholl educational establishments Turli yo‘nalishdagi maktabgacha ta'lim dasturlarini amalga oshiradigan ta'lim muassasasi. Ularda 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning tarbiyasi, ta'limi, parvarishi va sog‘lomlashtirilishi 75 ta'minlanadi. Yo‘nalishiga ko‘ra maktabgacha ta'lim muassasasi quyidagi turlarga bo‘linadi: umumiy tipdagi MTM, tarbiyalanuvchilarning jismoniy va ruhiy rivojlanishida nuqsonlari mavjud bolalar uchun mo‘ljallangan maxsus MTMlar va surunkali kasalliklar bilan og‘rigan bolalar uchun sanatoriya tipdagi MTMlar. Maktabgacha ta’lim muassasalarinin g vazifalari Задачи дошколь- ного образовате- льного учреждения Tasks of prescholl educational establishment ushbu muassasalarning vazifalari: bolalar hayotining muhofazasini, ularning intellektual, jismoniy va shaxs sifatidagi rivojlanishini ta'minlash uchun uning oilasi bilan aloqa o‘rnatish. Maktabgacha ta’lim muassasasining moddiy-texnik bazasi Материаль- но- техническая база дошколь- ного образовате- льного учреждения Material and technical base of prescholl educational establishment Muassasa balansida turgan asosiy vositalar majmui (bino, xovli, qo‘shimcha qurilmalar, kommunikatsiya, yumshoq va qattiq jihozlar). Maktabgacha ta’lim muassasasining rivojlanish konsepsiyasi Концепция развития образовате- льного учреждения Conception of education al establishmebt Maktabgacha ta'lim muassasasining kelgusidagi rivojini belgilab beradigan bosh g‘oya; innovatsion jarayonlar natijasida uning yangilanishiga qaratilgan chora tadbirlar majmuini amalga oshirishning yetakchi tamoyili. Milliy an’analar Нatsiональ- ные традиции National traditions Millat hayotining turli sohalarida namoyon bo‘ladigan tushunchalar, belgilar, xususiyatlar, qadriyatlar, faoliyat turlari, odatlar va xislatlarning avloddan avlodga o‘tishi hamda meros bo‘lib qolishini ifodalovchi tushuncha. 76 Nodavlat notijorat tashkilot Негосударс- твенная некоммер- ческая организatsiя Nongovermen tal noncommercia l Jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriylik asosida tashkil etilgan, daromad olishni o‘z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olmagan hamda olingan daromadlarni o‘z qatnashchilari o‘rtasida taqsimlaydigan o‘zini o‘zi boshqarish tashkiloti. Oilaviy muhit Семейная обстановка Family environment Oilaviy munosabatlar, tarbiyaviy jarayonlar kechadigan ijtimoiy- ma'naviy, axloqiy muhitni ifodalovchi tushuncha. Har qaysi millatning o‘ziga xos ma'naviyati, dunyo qarashi, tasavvur va e'tiqodini shakllantirish hamda yuksaltirishda oilaning o‘rni va ta'siri beqiyosdir. Inson qalbi va ongidagi eng sof, pokiza tuyg‘ular, ilk hayotiy tushuncha va tasavvurlar, eng avvalo oila bag‘rida shakllanadi. Oliy ta’lim Высшее образование Higher education Turli oliy dargohlarda oliy malakali mutaxasislar tayyorlash oliy o‘quv yurtlari tomonidan xalq xo‘jaligi, fan va madaniyatning turli sohalari bo‘yicha oliy Tarbiyalanuvchi lar Воспитан- ники Pupil Maktabgacha tarbiya muassasalariga boradigan bolalar; mehribonlik uylari, ixtisoslashtirilgan maktab internatlarda tarbiyalanuvchi bolalar va o‘smirlar maktabdan tashqari muassasalarda shug‘ullanadigan bolalar. Tarbiyachi Воспитател ь Educater teacher Tarbiyani amalga oshiradigan , o‘zga kishi shaxsining hayot tarzi va rivojlanishi uchun mas'uliyatni o‘z zimmasiga olgan shaxs. 77 Ta’lim muassasasini boshqarish Руководств о образовате- льным учреждени- ем Managing educational environment Faoliyat subektlarining alohida faoliyati bo‘lib, u rejalashtirish , tashkillashtirish, boshqarish va nazorat qilish vositasida bolalar, pedagoglar, ota-onalar, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning xamkorlikdagi faoliyatining ta'limni takomillashtirish va ta'lim mussasasini rivojlantirish maqsadlariga yo‘nalganligini ta'minlaydi. Ta’lim sifati Качество образования Quality education Ta'lim jarayoni va uning natijalarini tavsiflaydigan kategoriya, ta'lim jarayoni qanday bo‘lishi kerak, qanday maqsadlarga xizmat qilishi kerakligi to‘g‘risida jamiyatda tarqalgan tasavvurlarga qanchalik mosligini belgilaydi. Ta'lim sifati ta'lim oluvchilarning bilimlari, malaka va ko‘nikmalari, atrof-olamga va Farmon Указ Degree Birqator mamlakatlarda davlat boshlig‘ining normativ akti. O‘zbekistonda Prezident farmoni. |