O'quv qo'llanma

O 'zbekistonning m a ’lum otlam i shifrlash standarti.
0 ‘z D St 1105-2009 
m a ’lum otlam i shifrlash algoritm i diam atritsaviy funksiyalam i qo‘llagan holda 256 bit 
uzunlikdagi m a ’lum otlar blokini shifrm atnga o 'g irish va shifrm atnni dastlabki 
m atnga ugirish uchun 256 yoki 512 bit uzunlikdagi kriptografik kalitlardan 
foydalanishga moM jallangan.
U shbu standartda 0 ‘z D St 1109 bo‘yicha atam alar, ham da quyidagi atam alar 
m os ta ’riflari bilan qoM lanilgan:
- 
initsializasiyalash vektori:
K riptografik algoritm d oirasida kriptografik 
ja ray o n n in g tayanch nuqtasini aniqlash uchun ishlatiladigan vektor;
- 
seans kaliti:
Shifrlash kaliti va funksional kalit asosida shakllanadigan m axfiy 
kalitlam ing ikki oM chamli m assivi;
- 
shifrlash vositalari:
A xborot alm ashtirishning kriptografik algoritm larini 
am alga oshiruvchi va ulam i qayta ishlashda, saqlashda va telekom m unikasiya
49

---

kanallari b o ‘ylab uzatishda axborotni ruxsat ctilm agan foydalana olishdan m uhofaza 
qilish uchun m o'ljallangan apparat. dasturiy va apparat-dasturiy vositalar;
-
shifrm atn bloklarini ilaktirish rejim i:
H ar bir shifrlangan (dastlabki m atnga 
o 'g irilg a n ) kriptografik blok oldingi shifrlangan (dastlabki m atnga o ‘girilgan) blokka 
bo g ‘liq boMgan shifrlash rejim i. Birinchi blok uchun shifrm atnning oldingi bloki 
sifatida initsializasiyalash vektoridan foydalaniladi. O chiq m atnning oxirgi bloki 
to 'liq b o 'lm ag an holatda. u zarur uzunlikkacha to ‘idiriladi:
-
elektron k o d kilobi rejim i:
O chiq m atnning barcha bloklari m a’lum otlarini 
shifrlash algoritm lariga m uvofiq bir-biridan m ustaqil. bitta kalit bilan shifrlanadigan 
shifrlash rejim i.
M a’lum otlarni shifrlash algoritm i quyidagi funksiyalardan foydalanadi[9]:
■ 
Aralasli() -
oddiy shifr alm ashtirish b o 'lib , dastlabki m atnni shifrm atnga 
va teskari y o 'n a lish d a alm ashtirish uchun diam atritsaviy qism lar ustida am alga 
oshiriladi; m azkur shifralm ashtirish kirishi H olat m assivining diam atritsaviy qism lari 
ham da K1 va K2 m assivlari b o ‘lib. chiqishi H olat m assividir;
■ 
BaytAlmashQ
- oddiy shifralm ashtirish b o ‘lib, dastlabki m atnni 
shifrm atnga va teskari y o 'n alish d a H olat m assivi elem entlarini alm ashtirish m assivi 
elem entlari 
bilan 
bayt 
sathida 
alm ashtirish 
uchun 
foydalaniladi; 
m azkur 
shifralm ashtirish kirishi bayt sathida H olat m assivi, alm ashtirish m asivi chiziqli 
m assiv BsA [256] yoki BsA D [256] b o 'lib , chiqishi bayt sathida H olat m assividir;
• 
Sur()
- H olat m assivi elem entlarini yanada yaxshiroq aralashtirish 
uchun, 
dastlabki 
m atnni 
shifrm atnga 
va teskari 
y o 'n a lish d a alm ashtirishda 
foydalaniladi; m azkur alm ashtirish kirishi bayt sathida H olat m assivi, chiqishi ustun 
b o ‘ylab shifrlashda pastga va satr b o ‘ylab o 'n g g a yoki shifm i o chishda ustun b o ‘ylab 
yuqoriga va satr bo‘ylab chapga surilgan bayt sathida H olat m assividir;
*